Lankide:Joseba Arrizabalaga/Proba orria

Basogintza (latinezko silva, oihana, basoa eta cultura, laborantza) basoen edo baso-mendien kudeaketari buruzko diziplina da, baita, hedaduraz, labore horri buruzko zientziari buruzkoa ere; hau da, baso-masei aplikatzen zaizkien teknikei buruzkoa, haietatik gizarteak eskatutako ondasunen eta zerbitzuen ekoizpen jarraitua eta iraunkorra lortzeko. Teknika horiek basoko tratamendu gisa defini daitezke, eta haien helburua oinarrizko bi printzipio bermatzea da: masaren iraunkortasuna eta hobekuntza (denboran jarraitutasuna eta kalitatearen igoera) eta haren erabilera anitza.

BASOGINTZA METODOAK

Basogintzako birsorkuntza metodoek zuraren uzta eta basoa berrezartzea uztartzen dituzte.  Basogintza jasangarriaren praktika egokiak, egon daitezkeen eragin negatiboak arindu beharko lituzke, baina uzta-metodo guztiek eragin batzuk izango dituzte lurzoruan eta hondarrean. Basogintza jasangarriaren praktikak inpaktuak mugatzen ditu, basoaren funtsa betiko mantentzen saiatzen.  Basazaintzako preskripzioak zirkunstantzia eta kudeaketa-helburu jakin baterako irtenbide espezifikoak dira. Hona hemen ohiko metodo batzuk:

CLEARCUT METODOA

Clearcut metodoaren eralbilpenaren ondorioz, honela geratzen dira basoak. Argazki hau Oregoneko baso batena da

Clearcut mozte metodoa nahiko erraza da: mozketa-bloke batean dauden zuhaitz guztiak moztu eta bildu egiten dira, irristatze noranzkoarekin lerrokatuta, eta, ondoren, arrastatzaile batek sortak arrastaka eramaten ditu hurbilen dagoen enbor-oholera. Ebaketa-biltzaile operadoreak moztutako ibilguaren zabaleran, sorta bateko zuhaitz-kopuruan eta sortaren lerrokaduran kontzentratzen dira.  Eguneko argitan perimetroko muga mozten bada, gaueko txandako eragiketak bloketik haratago gainditzeko arriskurik gabe jarraitu ahal izango dira.  Ekipoen produktibitatea maximizatzen da, unitateek bata bestearengandik independentean lan egin dezaketelako.

Basoko zuhaitzak aldi berean erabat kentzea dakar. Mozketa garbiak biologikoki egokiak izan daitezke normalean suteak edo beste asaldura handi batzuk ordezkatzen dituzten zuhaiztitik birsortzen diren espezieekin, adibidez, Pinus contorta.

Garbi-bilketak birsorkuntzan eragina izango du guneko faktore askotan baita airearen eta lurzoruaren tenperatura barne.

TALDE-AUKERAKETA METODOA

Metodoa adin desberdineko birsorkuntza metodo bat da, tolerantzia ertaineko espezieen birsorkuntza nahi denean erabil daitekeena.  Basozainek hastalekuan dauden diametro-klaseen artean hauta dezakete eta adin- eta diametro-klaseen mosaiko bat mantendu.

Talde baten gehienezko tamaina (adabaki edo garbiketa bihurtu aurretik) eztabaidagarria da.  Batzuek diote gehienez 0,8 hektarea izan daitekeela, eta beste batzuek gehienez 0,1 hektarea izan behar dela.

Edonola ere, garbi-bilketa metodoak1/3 - 1/2 hektareako eremu txikietan jarduten du, beste sistema batzuek azalera handiagoa behar dituzte. Horren atzean, zuhaizti bat orekatua izan behar dela dioen ideia filosofikoa dago (hau da, adin-klase bakoitzeko lur-estaldura kopuru berdina) baso bat mozketaren erregimen garbi baten pean orekatuko litzatekeen modu berean (hau da, zuhaiztiak kolektiboki orekatuta daude errendimendu-fluxuaren arabera).   Kontuz ibili behar da inguruko zuhaitzen enborretan kimu epikormikoekin kalitatezko egurra ekoiztea lortu nahi bada. 

Ale helduak haziak ingurumenean uniformeki zabaltzeaz arduratzen dira

SEED-TREE METODOA

Adin berdineko birsorkuntza-metodo bat, urrundutako hondar zuhaitzak mantentzen dituena, uztatako eremuan haziak uniformeki sakabanatze xede duena. Seed-tree metodoan, hektarea bakoitzeko 2-12 hazi zuhaitz (5-30/ha) zutik uzten dira basoa birsortzeko.  Erregenerazioa ezarri arte mantenduko dira, eta une horretan kendu ahal izango dira.  Baliteke beti ekonomikoki bideragarria edo biologikoki desiragarria ez izatea zuhaiztira berriro sartzea gainerako hazien zuhaitzak kentzeko.  Hazi-zuhaitz mozketak birsorkuntza naturala duen garbiketa gisa ere ikus daitezke eta mozketarekin lotutako arazo guztiak ere izan ditzake. Metodo hau hazi arina ez duten eta haize bidezko sakabanaketarik ez duten espezieentzat da egokia.

ATERPE-LANDAKETA METODOA

Ernetzea eta biziraupena hobetzeko aterpeak erabiltzeak negutegi-efektuko onurak jaso nahi ditu, miniaturan bada ere.  Hakmet hazien aterpea, esaterako, 8 cm-ko altuera duen plastikozko kono erdi gardena da, 7,5 cm-ko diametroko oinarrian 7 cm-ko diametroko baoekin eta 24 mm-ko diametroko goialdean 17 mm-ko diametroa duena.  Miniaturazko negutegi honek airearen hezetasuna areagotzen du, lurzoruaren lehorketa murrizten du eta airearen eta lurzoruaren tenperatura babesik gabeko baldintzek eskaintzen dituzten ernetzeko eta landareak hazteko maila onuragarriagoak ieskaintzen ditu.  Aterpea erradiazio ultramorearen eraginpean urte batzuk igaro ondoren apurtzeko diseinatuta dago.

Hazien aterpeek eta udaberriko ereintzak nabarmen hobetu zuten hazkuntza leku hutseko landaketarekin alderatuta, baina aterpeak ez zuen hazkundea nabarmen hobetu. 

SHELTERWOOD METODOA

Shelterwood mozketa metodoaren irudia goikaldean ikusi daiteke

Termino orokorrean, shelterwood sistema ebaketa partzialen sorta bat da, lehendik dagoen zuhaizti bateko zuhaitzak kentzen dituena hainbat urtetan eta, azkenean, azken mozketa batean amaitzen dena, adin berdindu bateko basoa sorraraziz. Adin berdineko birsorkuntza metodo bat da, zuhaitzak hiru uztatan kentzen dituena:

1) Prestaketa mozketa; 

2) Establezimenduaren mozketa

3) Kentzeko ebakia. 

Metodoaren helburua basoen ugalketa berria ezartzea da atxikitako zuhaitzen babespean.  Hazi-zuhaitz metodoak ez bezala, hondar-zuhaitzek zuhaitzen landareen hazkuntzan eragina duten lurzoruaren ingurune-baldintzak (hau da, eguzki-argia, tenperatura eta hezetasuna) aldatzen dituzte.  Metodo honek, gainera, argi-giroarekin erdibide bat aurki dezake, lehiakideentzat argi gutxiago eskura izanda, zuhaitzak birsortzeko nahikoa argi eman ahal izateko.  Hori dela eta, shelterwood metodoak muturreko baldintzen ezaugarri diren gune motetarako aukeratzen dira gehienetan, arrazoizko epe batean zuhaitz belaunaldi berri bat sortzeko.  Baldintza hauek baliozkoak dira batez ere lur lauko guneetan, lehor eta pobreak edo hezeak eta emankorrak direnak.

Funtzionamendu edo ekonomiaren ikuspuntutik, ordea, desabantailak ditu shelterwood sistemak: uzta-kostuak handiagoak dira;  Lehen mozketa ostean, utzitako zuhaitzak birsortzeko mozketan edo haiei lotutako erauzketa-eragiketetan kalteak pairatu ditzateke;  birsorkuntza kaltetu egin daiteke azken mozketan eta lotutako erauzketa-eragiketetan;  edozein gune prestatzeko zailtasuna areagotuko litzateke;  eta birsorkuntzan gertatutako kalteak gunearen prestaketa-eragiketek eragin ditzakete.

ZUHAITZ BAKARREKO HAUTAKETA METODOA

Oregongo basoko ponderosa pinuaren (Pinus ponderosa) zuhaitz bakarreko hautaketa metodoaren emaitzak

Zuhaitz bakarreko aukeraketa metodoa adin irregularreko birsorkuntza metodoa da, egokiena itzalera moldatuta dauden espezieen birsorkuntza nahi denean.  Ohikoa da zuhaitz zaharragoak eta gaixoak kentzea, horrela zuhaitz gazte eta osasuntsuak hazten ahalbidetuz.  Zuhaitz bakarreko hautaketa oso zaila izan daiteke zuhaizti trinko edo sentikorretan ezartzea.  Metodo honek gainontzeko metodo guztietatik gutxien asaldatzen du lur-geruza.

Basogintzaren Historia Euskal Herrian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erromatarren garaira atzera eginez, Espainiaren konkistak ia 2 mende iraun zuen, hala ere, erromatarren kultura eta beraien ohiturak berehala iritsi ziren herritarrengana, hala nola, De re rustica liburua edo mendiarekin zuten harremana. Varronen De re rustica lanarekin, lurra lantzearen lehen ideiak agertu ziren. Esate baterako, Varronek, De re rustica lanean, zuhaitzak mozteko garairik egokienen inguruan mintzatu zen. Beranduago Varronek, nekazaritza-zientziaren laburpen bat egin zuen Libri tres rerum rusticatum izeneko hiru liburuetan. Hemen adibidez, landa lanetan egunen eraginaren inguruko ideiak aipatu zituen, baita, haztegietan bete behar ziren zainketak. Azkenik, Virgiliok, bere Georgicas lanean, zuhaitzen hazkuntzan eta ugalketan inguruko lehen ideiak ekarri zituen. Honekin batera, zuhaitz mota bakoitzaren habitat edo bizileku hoberena zein den zehaztu zuen, adibidez, sahatsak erreka ondoetan edo zumarrak laku inguruetan egon behar zirela esan zuen. Beranduago, Columelari esker zelaiak nola hasi eta kultibatu behar ziren jakin zuten, baita, gaztainondoak edo arteak nola landatu behar ziren.

Basogintzaz ari garenean, basoen edo mendien laborantzaz edo labore horri buruzko zientziaz mintzatzean, esan beharra dago, Espainiako historian zehar ez dela aurkitzen zeregin horretan sartzen diren ezaugarririk, noiz behinkako ezaugarri primitiboak izan ezik, jabetzaren babesle gisa. Honen adibidetzat, VII. mendean baso aberastasunaren aldeko arauak jasotzen zituen foruak idatzi ziren, bereziki suteen inguruan. Honakoa zioen: “Gizakume batek mendia edo zuhaitzak pizten baditu, epaileak 100 astindu eman eta erre zuena zuzendu egingo du". Bi mende geroago, IX. mendean Kataluinan, zenbait agindu zuhaitzen mozketen eta ehizaren kontserbazioaren inguruan ezarri ziren.

718. urtean arabiarrak penintsulara iristean, basogintzaren inguruko ideiak asko aldatu ziren, nekazaritzan loraldi bat eman zen esaterako. Baina XV. mendean, hauek kanporatzean, penintsulako zelaiak, basoak eta mendiak beherakada handi bat jasan zuten XIX. mende arte.  Hala eta guztiz ere, urte horietan baso-ondarearen alde egindako arauak ezarri zituzten, ahalegin bat egin zen basoak eta mendiak mantentzeko asmotan. Hala nola, 1150. urteko Malina hiriko Forua, mendiari kalte egiten dionak zigorra jasoko zuela esaten zuena, edo 1210. urteko Salamancako Forua, lizentziarik gabeko karraskak eta egurrak mozteko zigorrak ezarri zituena. Era berean, mendien eta haien egurren gaineko ekoizpen-baimenak ematen ziren, hala nola, Alfontso X.aren Getariarako pribilegioa, zeina Gipuzkoan, ontziak eraiki eta hobetzeko beharrezkoa zen egur guztia moztea ahalbidetzen zuena. Honekin loturik, ontziak edo eraikinak eraikitzeko egurrak beharrezkoa izaten jarraitzen zuen XIV eta XVI mende bitartean, baina, Espainiako gobernatzaileek basoeen eta mendien uztiapena eta babesa kontrolatzeko zenbait lege ezarri zituzten. Honen adibide ditugu, 1355, 1447, 1496, 1518, 1538, 1542 eta 1543 urteetan, errege katolikoek, Juan II-nak edo Carlos I-ak ezarritako pragmak. Ordea, garai horretako gizarteak ez zuen naturaren kontserbazioaren ikuspegi hori partekatzen, baizik, natura biziraupenerako materia gisa ikusten zuten, eta uztiapenerako herramienta berrien sorrerak penintsulako basoen egoera arriskuan jarri zuen.

Basogintza herrikoiari dagokionez, mendeetan honekiko eduki zuten ikuspegia aldatzen joan da beraien beharraren arabera. Hasieran egindako baso praktikek oinarri sendoa izan zuten erromatarren irakaskuntzarekin, nekazaritzarako eremuak alde batera utziz eta basoa fruitu-iturri gisa edo abere edo egur hornitzaile gisa erabiliz. Gerora, herri germaniarrak iristean erromatarren ideia alde batera utzi eta jabetza komunalaren ideia ekarri zuten eta herriaren artean mendia “alaitzera” banatzen zuten, gero, bertatik fruituak, egurra… guztien artean partekatzeko. Nekazaritzako, basoko eta abeltzaintzarako aprobetxamendu hori VI. mendetik IX. mendera bitartean garatu zen penintsulako herrietan.

XVI. mendetik aurrera populazioak gorakada handia jasan zuen, ondorioz, beharrezkoa izan zen lurra lurberritzea nekazaritzan erabiltzeko, honakoa, basoen kontura egin zen, eta nekazariarentzat gehienetan zuhaitza zen etsairik handiena, hazia jaten duten hegaztien babesleku delako. Botere publikoek basoen arriskuen berri eman zuten, esaterako, horrelako arauak jarriz: “ Mendiak mozten dira…, garai latzetan ez dago babesik abereentzat, beraz, beharrezkoa den lekuetan pinuak, haritzak eta arteak landatu daitezke, horrela, egurra eta abereentzako babeslekua egon dadin.” Baina, penintsularen orografia zailarengatik bakarrik irisgarritasun erraza duten basoakekin amaitu zen, gainontzeko basoak zapaldu gabe mantenduz XIX. mendearte. Nobleen eta elizgizonen agerpenak, biztanleriaren zati handi bat basoarengandik banatu zuen. Izan ere, hau jauntxoen eskuetara igaro eta nekazarien zati handi bat hauen morroi bilakatu zen. Mendiak, aldi horretan, balio ludiko handia hartu zuen, herrialdeko goi-klaseek erabiltzeko eta gozatzeko topaleku gisa.

XVII-XIX mendeetan, Espainiak zientziarekiko zuen atzerapena kontuan harturik, basogintzak ez zuen aurrerapen handirik jasan. XVIII. mendean Frantzia aldetik sartu ziren lehen baso-jakintza teknologikoak basoa babesteko. Honen ondorioz, basoarekiko edo mendiarekiko zeuden erritu kulturalak galdu eta honekiko jakintza zientifiko-teknologikoago bat edukitzen hasi ziren herritarrak.

XX. mendea, Gerra Zibila amaitzean egin ziren pinuen landaketengatik nabarmentzen da. Birpopulatze plan orokor bat planteatu zuten 1940an, zeinetan, 6 milioi hektarea pinuz birpopulatzea zuen helburu gisa.

XXI. mendeari dagokiola, Euskal Herrian ez dago baso edo oihan naturalik: gutxi edo gehiago, denak gizakiak landuak izan dira. Gipuzkoa eta Bizkaiko zuhaitz estaldura ia azaleraren % 60koa da (ia guztia, ustiapenerako landatutako zuhaitzak), Arabakoa % 47koa (gehiena, berez jaiotako zuhaitzak) eta Nafarroakoa  % 33koa (gehiena, berez jaiotako zuhaitzak). Euskal Herrian, basoaren ustiapena, ikuspuntu ekonomiko batetik soilik ulertzen da, hau da, aipaturiko azken funtzio horren haritik, basoen ekoizpena da betidanik ustiatu izan dena.

Baso bat ikuspuntu kontserbazionista batetik ustiatzea, hots, lurzoru, animalia, landare edo paisaje bat kudeatzeko basoa ustiatzea, kontzeptu moderno samarra da eta egia esan hemen ez gaude horrelakoetara ohiturik, baina datozen urteetan, gisa honetako neurriak ere hartu beharrean izango gara ezbairik gabe.

Orokorrean gaur egun Hego Euskal Herrian zur salmentarako gehien bat bi zuhaitz espezie landatzen dira, intsinis pinua edo Pinus radiata eta Eukalipto urdina edo Eucaliptus globulus. Basogintzak ekologikoki arazo nagusi bat dakar: biodibertsitatea murriztea. Hau da, adibidez pinua landatutako azalera batean biodibertsitatea urriagoa da. Horrek zuzenean eragiten die landare eta animaliei. Esaterako, basurdea baserritarrei gero eta kalte gehiago sortzen ari zaie; izan ere, pinudietan badu non babestu eta ezkutatu, baina baso landaketa horiek ez diete bazkarik eskaintzen.

Etekin ekonomikoari dagokionez, eukaliptoak etekin handiagoa eskaintzen du intsinis pinuak baino, baina ingurumenean duen eragina okerragoa da. Pinuarekin gertatzen den bezala, eukaliptoaren monolaborantzak biodibertsitateari kalte egiten dio, eta gainera beste bi arazo nagusi dakartza: alde batetik, eukaliptoen hostoek toxikotasun handia dute, bizidun askorentzat kaltegarriak dira, eta gainera habitataren lurzoruak eta ur iturriak kutsatzen dituzte; bestetik, ura xurgatzeko gaitasun handia duen zuhaitza denez, bertakoak diren landare espezie askori haztea galarazten die.

Basogintzaren ekonomia Hego Euskal Herrian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hego Euskal Herrian ustiatzen diren bi espezie nagusiek (pinua eta eukaliptoa) bilakaera desberdina izan dute, prezioaren aldetik. Pinuaren salneurriak gora egin du azken urte hauetan, baina gorakada hau ez da izan pinu eskasiagatik, zuraren erabilera erabat aldatu delako baizik. Duela hamar bat urte, pinu zura batez ere papergintzara bideratzen zen; geroztik egin diren ikerketek, ordea, pinu zura beste zenbait erabileratarako lehengai ona dela ziurtatu dute, hala nola, altzarigintzarako, eraikuntzarako eta arotz lanetarako.

Intsinis pinua (Pinus radiata)

Eukaliptoaren kasuan, berriz, salneurriek gorabehera handiak izaten dituzte. Paper pasta egiteko erabiltzen da. Hemen eukalipto oso gutxi dagoenez, kanpotik ekarri behar izaten da, Hego Ameriketatik gehienbat. Herrialde haietako diruekiko trukaneurrien gorabeherek eragin handia izaten dute hemengo zuraren azken salneurrian.

Pinu zurak papertegietako bidea utzi eta beste erabilera batzuk hartu izanak, zenbait ondorio ekarri ditu haren ustiapenean. Gero eta pinu zaharragoak botatzen dira. Ahalik eta korapilo gutxien edukitzea nahi izaten da, eta, beraz, gaztetan inausketa egokiak egin behar izaten dira. Paperetarako pinua 30 bat urterekin botatzen zen; orain, baina, ohikoa izaten da 35-40 urteko pinudiak ateratzea. Izan ere, urte gutxian, pinuaren salneurria bikoiztu egin daiteke.

Zur txarrena Euskal Herrian gelditzen da, baina hoberena, % 80-90 inguru, kanpora bidaltzen da. Lehengai asko eta asko Burgos aldeko zerrategi handietara eramaten dira zuzenean. Euskal Herritik Burgosa eta handik Espainiako Levante aldera, Bartzelonara eta abar bideratzen da. Leku haietan indartsua da altzariaren industria, eta etengabe zura eskatzen ari dira. Espainian Hego Euskal Herriko zurarekin egindako altzari horiek Europa osora zabaltzen dira, adibidez Alemaniara. Hego Euskal Herrian, pinu zurak ez du estimazio handirik.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1. ↑ (Gaztelaniaz) GestorAserradero2021. (2021-10-27). «La silvicultura a lo largo de la historia de España» Aserraderos de Fiñana (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
2. ↑ (Gaztelaniaz) r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f, r01e00000ff26d4686ba470b88326490b79e05c49. (2015-04-16). «Inventarios Forestales» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
3. ↑ ^{a b} «XXI. MENDEKO BASOGINTZA: BASO OREKATUAK AMETS» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
4. (Ingelesez) Wikipedia contributors, 'Silviculture', Wikipedia, The Free Encyclopedia, 31 January 2023, 10:17 UTC, <https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Silviculture&oldid=1136636391> (Noiz kontsultatua: 2023-03-16)
5. (Ingelesez) CHOOSING A SILVICULTURE SYSTEM: http://www.lrconline.com/Extension_Notes_English/pdf/slvcltr.pdf EXTENSION NOTES ONTARIO (Noiz kontsultatua: 2023-03-16)
6. (Gaztelaniaz) Wikipedia contributors, 'Silvicultura', Wikipedia, La Enciclopedia Libre, <https://es.wikipedia.org/wiki/Silvicultura> (Noiz kontsultatua: 2023-04-27)