Radola Gajda
Radola Gajda (serbieraz zirilikoan: Радол Гајда), Rudolf Geidl izenez jaioa, txekiar, austrohungariar, errusiar eta montenegroar komandante militar eta politikaria izan zen.
Lehen urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Geidlen aita Kotorren egoitza zuen Austria-Hungariako Armadako ofiziala zen. Bere ama noble pobre montenegroar bat zen. Geroago, familia Kyjov-era (Moravia) joan zen bizitzera, non Geidlek bigarren hezkuntzako eskola batean ikasi zuen. 1910ean urtebeteko derrigorrezko soldadutza egin zuen Mostarren. Gero Geidl Balkanetara joan zen eta Balkanetako gerretan (1912–13) parte hartu zuen. Lehen Mundu Gerra hastean Austro-Hungariako armadan sartu zen berriro eta Dalmazian eta Sarajevon zerbitzatu zuen. 1915eko irailean preso hartu zuten Višegraden, Bosnian.
Legioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Harrapatu eta berehala, Geidl alde aldatu eta Montenegroko Armadako kapitain gisa izendatu zuten. Botika gisa esperientzia pixka bat zuelarik, medikua zela egin zuen. 1916an Montenegroko Armada erori ondoren, Gajdak Errusiara ihes egin zuen eta bertan serbiar batailoi batean sartu zen mediku gisa.
1916aren amaieran batailoia suntsitu zuten eta Gajda Txekoslovakiar Legioetan sartu zen (1917ko urtarrilaren 30ean) langile-kapitain gisa. Gajda komandante trebe gisa frogatu zen Zboroveko guduan eta azkar igo zen hierarkia militarrean.
1918ko maiatzean Legioaren ebakuazioan zehar Transiberiar trenbidearen bidez indarkeria piztu zen Legioaren eta boltxebikeen artean. Txekoslovakiar soldaduek azkar okupatu zituzten Volgaren ekialdeko trenbidearen zati handiak. Gajdak Novonikolayevsk-etik (Novosibirsk) iparraldetik Irkutsk-era zuzendu zuen eremua. Taktika oldarkorrek, batzuetan bere nagusien aginduen aurka, indar boltxebikeak garaitzen eta Legioko unitate guztiak lotzen lagundu zuten. Honek Tomáš Garrigue Masaryk-ekin izandako gatazkan lagundu zuen, Errusiako gerra zibilean Legioak neutral egotea nahi zuena.
1918ko uztailean Legioak eta Armada Zuriak Jekaterinburg hartu ondoren, bere egoitza hirian ezarri zuen, bere bulegoa Ipatiev etxean ezarriz, bide batez, presondegiko Romanov-ak boltxebikeek astebete baino gutxiago lehenago erail zituzten lekuan hiriaren harrapatzea. Operazio arrakastatsuena Perm (1918ko abenduaren 24a) harrapatzea izan zen, non Legioak 20.000 preso hartu eta 5.000 tren-bagoi, 60 kanoi, 1.000 metrailadore eta Kama ibaian izoztutako flota atzeman zituen. Gajdak ospe handia izan zuen bere tropen artean eta mugimendua zurian zehar. Jeneral nagusira igo zen eta "Siberiako Ataman" eta "Siberiako Tigrea" ezizena jarri zioten. Geroxeago Alexander Koltxaken gonbidapena onartu zuen bere armadako komandante izateko.
Koltxaken karrerak ez zuen arrakastarik izan: Armada Gorria ekimena hartzen hasia zen Koltxaken indarrak gutxitzen ziren bitartean. Gajda, Koltxaken mesedetan, 1919ko uztailaren 5ean kaleratu zuten. Koltxaken aurkako Esers-en matxinada arrakastatsuan parte hartu ondoren (1919ko azaroaren 17an) Siberiatik ihes egin eta Europara abiatu zen.
Karrera militarra Txekoslovakian[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1920. urte hasieran Txekoslovakiara heldu ondoren, Gajdari pentsioa eta jeneral gradua eman zioten, baina ez zioten agindurik esleitu. 1920ko azaroan Frantziako École supérieure de guerre-ra teoria militarra ikastera bidali zuten. Nekazaritza ikasketak ere egin zituen Institut Technique de Pratique Agricole-n.
Gajda bi urte geroago itzuli zen. 1922ko urriaren 9an, 11. Dibisioko agintea eman zioten Košice-n, Eslovakian. Eskualdeko kultur bizitzan parte hartzeak laster maitemindu zuen bertakoentzat. 1924ko abenduaren 1ean Pragako Estatu Nagusiko buruorde izendatu zuten Eugène Mittelhauser jeneralaren agindupean, Frantziako misio militarreko buru Txekoslovakian. Gajda Mittelhauserren eta Mittelhauserren aurreko Maurice Pelléren arerio bihurtu zen. Gai horretan, Gajdak arrakastaz lan egin zuen misioaren eragina mugatzeko, eta 1926an amaitu zen misioaren eragina. Bere postuan legionario ohiak babestu zituen Austriako ofizial ohien aurka.
Tomáš Garrigue Masaryk presidentearen presiopean Masaryk Gajda erretiroa hartzera behartu zuten, publikoki italiar faxismoarekin jatorra agertu zelako. Bekaizkeria, intriga politikoa eta estatu-kolpe militarraren beldurra (Poloniako maiatzeko garaikidearen antzekoa) jeneral handinahiaren kargugabetzea ekarri zuen.
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oraindik 34 urteko gaztea zela, politikara jotzea erabaki zuen Gajdak. 1926. urtearen amaieran, Nazio Faxista Komunitatearen (txekieraz: Národní obec fašistická, NOF) sorreran parte hartu zuen, Benito Mussoliniren Alderdi Nazional Faxistaren eredua eta bere buruzagi bihurtu zen 1927ko urtarrilaren 2an. 1929an alderdiak hainbat eserleku hartu zituen. parlamentua. 1931n Gajda denbora laburrean espetxeratu eta militar maila kendu zioten aurreko eskandalu baten ondorioz.
1933ko urtarrilaren 21etik 22rako gauean, Žideniceko matxinada piztu zen Brnon. Bertako 70 eta 80 faxistek gobernua kolpe militar baten bidez eraisteko saiakera izan zen. Matxinada berehala kendu zuten. Gajda hurrengo egunean atxilotu zuten eta estatu kolpea bultzatzea egotzita. Hasieran hutsegitetik absolbitu zuten baina presio politikoaren ondoren epaia berrikusi zen. Sei hilabeteko espetxe zigorra eta pentsio militarra galtzea ezarri zioten Gajdari.
NOF-k 1935eko hauteskundeetan nolabaiteko arrakasta izan zuen eta Gajdak parlamentuan eserleku bat lortu zuen, 1939ra arte mantenduko zuena. Garai honetan, NOF-ak Alemaniaren aurkako orientazio sendoa zuen, indar militar baten alde egin zuen eta Alemania naziarekiko gerraren alde egin zuen. Sudeteak (Municheko Konferentziaren ondoren Gajdak, desafio-keinu gisa, frantses eta britainiar ohore eta domina guztiak itzuli zituen.) 1939an errehabilitatu eta jeneral mailara berreskuratu zuten. Era berean, Nazio Batasuneko Alderdi sortu berrian (txekieraz : Strana národní jednoty).
1939ko martxoan zehar, Txekoslovakiar eszena politikoa nahasian egon zen. Hainbat kolpe saiatu ziren, bata Gajda estatuburu berria izateko asmoz. Afizionatu-kolpe hauek fiasco batean amaitu ziren eta zenbait egun geroago gainerako Txekiar lurraldeak Alemania naziak okupatu zituen.
Gajda okupazio garaian baztertua izan zen eta politika alde batera utzi zuen. Tarteka Txekiar erresistentziari lagundu zion armadako ofizialei Poloniara ihes egiten lagunduz eta bere semearen erresistentzia jarduerak ezkutatuz. Gestapok ikertu zuen baina espetxeratzea saihestu zuen. Bigarren Mundu Gerra amaitu zenean Gajda espetxeratu zuten (1945eko maiatzaren 12an) eta torturatu zuten. Ia ikusmena galdu zuen espetxean zegoen bitartean.
Azken urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1947ko apirilean "Faxismoaren eta nazismoaren hedapena" egotzita epaitu zuten, eta horregatik fiskalak bizi osorako zigorra eskatu zuen. Gajdaren errua ez zegoen argi eta ondorioz bi urteko zigorrak handik gutxira kartzelatik ateratzeko aukera eman zion. Dirurik gabe eta ahaztuta, hilabete batzuk geroago hil zen.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q159114
Multimedia: Radola Gajda / Q159114