Hizkuntza

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
 Artikulu honek erreferentziak behar ditu.
Hemen erreferentzia egiaztagarriak gehituz lagun dezakezu.
Teotihuacango (Mexiko) horma irudi bat, 200. urtearen ingurukoa. Ahotik hizketa biribilki bat (hizketa sinbolizatzen duena) darion gizaki bat irudikatzen du.
Idazkera kuneiformea da hizkuntza idatziaren forma ezagunetatik zaharrena; hala ere, hizkuntza idatzia baino gutxienez hamarnaka mila urte lehenagokoa da ahozko hizkuntza.
Bi neska, Amerikar keinu hizkuntza ikasten.
Braille idazketa sistemak ukimenezko formaz adierazten du hizkuntza.

Hizkuntza komunikazio sistema konplexuak bereganatu eta erabiltzeko giza gaitasuna da; eta hizkuntza bat sistema horren berariazko edozein adibide da. Hizkuntza aztertzeaz arduratzen den zientzia hizkuntzalaritza da.

Ferdinand de Saussurerentzat eta estrukturalistentzat erlazio sistema gisa hartu behar da hizkuntza. Sisteman duen tokiaren arabera, hots, beste unitateekin dituen harremanen arabera definitua da hizkuntza unitate bakoitza (fonema, morfema, sintagma). Beren baitatik kanpo dagoen sistema hori ikasi eta erabiltzen dute hiztunek. Gizarteak sortu duen zer abstraktua da hizkuntza, hiztunek baliatzen dutelarik hizketan mamitzen dena.[1]

Noam Chomskyren ildotik sortu den hizkuntz teoriaren arabera, berriz, hizkuntza mintzamena da, esan nahi baitu giza banakoek beren baitan sortzez duten mintzatzeko gaitasun berezia. Ikusmolde horretan, izaera psikikoa du, bera, hizkuntzak, hiztunek ingurumenaren arabera garatzen baitute beren baitako hizkuntz gaitasuna.[2]

Hizkuntzalaritza

Sakontzeko, irakurri: «Hizkuntzalaritza»

Hizkuntzalaritza da hizkuntza eta hizkuntzarekin lotura duten fenomenoak aztertzen duen zientzia. Halaber, arlo honetan dabilen pertsona hizkuntzalaria da.

Hizkuntzaren ikerketara bere maila ezberdinetatik gerturatu gaitezke, alde batetik, kodigo linguistiko gisa konfiguratzen duten arau eta erregelei atendituz, gramatika gisa ezagutzen dena, eta bestetik komunikazio interakziorako intrumentu gisa, pragmatika eta testu hizkuntzalaritza bezalako disziplinekin.

Hizkuntza sistema gisa harturik, honakoak dira egituran ikus daitezkeen mailak: fonikoa, morfosintaktikoa eta lexiko-semantikoa.

Giza hizkuntzak ezaugarri nagusiak

Ekonomia

  1. Dualitatea
  2. Interkanbiabilidadea
  3. Eragin

Kreatibitatea

  1. Konpositionalitatea
  2. Errekurrentzia
    1. Maila fonologikoa
    2. Maila morfologikoa. (Morfologia)
    3. Maila sintaktikoa. (Sintaxia)
    4. Maila semantikoa. (Semantika)

Sinbolismoa

  1. Espezializazioa
  2. Semantizitatea
  3. Arbitrarietatea
  4. Desplazamendua
  5. Bihurkortasuna
  6. Lege haustea

Itzulpengintza

Sakontzeko, irakurri: «Itzulpengintza»

Itzulpengintza, lehen hizkuntza batean idatzitako testu bat (iturri testua) aztertzean eta bigarren hizkuntza batean idatzitakoa (helburu testua) sortzean datzan prozesua da.

Itzulpengintza betidanik egokitu izan zaio gizakiari, azkenaldian, automatizatzea edo konputerizatzea lortzea nahi izan den arren.

Hizkuntza baten azterketa

Lengoaiaren asaldurak

  1. Afasia
  2. Dispraxia
  3. Agnoxia
  4. Disartria
  5. Gortasuna
  6. Jariakortasunaren asaldura
  7. Artikulazio asaldura

Hizkuntzalariak

Euskal hizkuntzalariak

Hona hemen zenbait euskal hizkuntzalari ospetsu:

Erdaretakoak

Giza hizkuntzak

Giza hizkuntzen sorkuntza

Zientzialarien artean oraingoz ez da adostasunik, giza hizkuntza noiz sortu zen. Aipatzen diren muturreko datak hauek dira:

  • goiztiarrena, orain dela bi milioi urte, Homo habilis gizakiaren garaian;
  • berantiarrena, orain dela berrogei mila urte, Cro-Magnon gizakiaren garaian.

Hizkuntzaren taxonomia

Sakontzeko, irakurri: «Munduko hizkuntza familiak»

Munduko hizkuntzak taldetan sailkaturik daude, familien arabera, antzekotasunen arabera. Familiarik zabalduenak hauek dira: indoeuropar hizkuntzak, afroasiar hizkuntzak eta sino-tibetar hizkuntzak.

Eraikitako hizkuntzak

Sakontzeko, irakurri: «Hizkuntza eraikia»

Eraikitako hizkuntzen adibide argia Esperantoa dugu, L. L. Zamenhofek sortu zuen. Hizkuntza honek hizkuntza askoren nahasketa eta beste askoren elementuak zituen, eta bere helburu nagusiena ikasterraza izatea zen. Honen beste adibide bat daukagu, hizkuntzen artifizalen artean: Lojban sortu zen ere helburu antzeko batekin, hizkuntza logiko eta naturala izateko objetiboz.

Beste idazle batzuek, esaterako J. R. R. Tolkien, sortu dute fantasia hizkuntza bat, literaturarantzako soilik, hizkuntzalaritza, edo pertsonal arrazoiak izanik. Tolkienen hizkuntza horietariko bat Quenya da, Elvish hizkuntzatik elementu asko hartu dituena. Bere barnean dituela bere alfabeto propioa bere fonologia eta bere sintaxi berezia.

Animalien (ezgiza) hizkuntza

Urte askotan, pentsatu da animaliak elkar imitatzen zirela eta ez zutela gizakiek bezalako hizkuntza bat, baina orain dela gutxi ikusi zuten zenbait animaliek elkarrekin komunikatzeko erraztasuna dutela. Esaterako, txinpantzeek eta gorilek badute hizkuntza berezi bat: keinuekin eta eskuak mugituz elkar ulertzen dira; baina, ez daukate gramatikarik, Ameriketako Keinu Hizkuntzaren arabera.

Zenbait ikertzaileren ustez, posiblea liteke txinpantzeei komunikatzeko ahalbideak erakustea. Animalien hizkuntza semantika aberatsa duen heinean, sintaxia ez da horren konplexua.

Hizkuntza formalak

Hizkuntza formalak gizakiak artifizialki sortako hizkuntzak dira, hala nola matematikan eta konputagailuen zientzian erabiltzen direnak. Eraikuntza hauek giza hizkuntza naturalen barne egiturak dituzte, eta, honenbestez, horien antzera aztertuak izan daitezke. Gramatika formala dute eta, zenbait kasutan, semantika formala ere bai; alabaina, azken hori ez da ezinbesteko ezaugarria hizkuntza formaletan, eta horixe da hizkuntza naturalekin duten desberdintasun nabarmenena.

Ikus, gainera

Erreferentziak

  1. ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
  2. ↑ Lur entziklopedietatik hartua.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Hizkuntza
Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Hizkuntza
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Hizkuntza&oldid=4794869"(e)tik eskuratuta