Afrikar inperioak

Kolonialismo aurreko Afrikako inperioen mapa diakronikoa.

Afrikar inperioak Afrikako ikerketetan kontinentean kolonialismo aurretik izan ziren hainbat erresuma lotzeko erabiltzen den kontzeptua da. Inperio horietan komunitate eta herrialde desberdinetako lurraldeak bildu ziren entitate bakar batean. Normalean, erresuma edo inperio horiek konkisten bidez sortu ziren.

Azpian azaltzen dira Afrikako inperio ezagunenak.

Saheleko Erresumak

Maliko Inperioa 1350.urtearen inguruan.

Kanembu gerlariak eta haren nagusia, 1857an.

Saheleko erresumak Sahelen, Saharako hegoaldeko larreetan zentratutako Erdi Aroko inperio multzo batzuk ziren.

• Ghanako Inperioa (750 eta 1078 artean).
• Ghanak Almoravideen inbasioaren aurka erori zenean, iraupen gutxiko erreinu batzuk jarraitu zituen, bereziki Sosso erresuma; 1235. urte aldera, Maliko Inperioak eskualdea menderatu zuen; hau Niger ibaian eta Ghanako mendebaldean, egungo Niger eta Mali lurraldetan, zabaldu zen. 1350eko hamarkadan, gailurrera iritsi zen baina 1400. urtean mendeko erresuma asko galduak zituen.
• Songhai Inperioa, estatu hauen artean boteretsuena izan zena. Sonni Ali erregearekin 1460. inguruan asko zabaldu zen. 1500 inguruan Afrikako historiaren estatu handiena izan zen: Kamerundik magrebera zabaldu. Inperio hau, ordea, gutxi iraundu zuen zeren eta 1591an Maroko aurrean erori zen.
• Bornu Inperioa, IX. mendean Kanem-ek sortuta, batetik, eta Hausa etnia bestetik, nahiko oreka lortu zuten, bien artean lurralde zabalak menperatuz.
• Sokotoko Kalifa-herria 1810ean, altxatu zen eta Hausa herria menperatu zuen. Kanem-Bornu Inperioarekin batera lurraldeko kontrola mantendu zuten europarrak heldu arte.
• Wolof Inperioa (1350–1889).

Afrikar Inperioak XV.tik XIX. mendera

XV. mendetik XIX. mendearen europarren kontinentearen zatiketa arte, Sahel hegoaldean zenbait inperio ezarri ziren, batez ere Mendebaldeko Afrikan.

Mendebaldeko Afrika

Nok eskultura. Louvreko museoan erakusten da.

• Nok zibilizazioa.
• Nri Erresuma (1043–1911).
• Oyo Inperioa (1400–1895).
• Beningo Erreinua (1440–1897).
• Kaabu Inperioa (1537–1867).
• Aro Konfederazioa (1690–1902).
• Bono Erresuma (XI.tik XIX. mendera).
• Ashanti Inperioa (1701–1894).
• Akan herriak sortutako estatuak, (XI.tik XIX. mendera).
• Kong Inperioa (1710–1898).
• Bamana Inperioa (1712–1896).
• Sokotoko Kalifa-herria (1804–1903).
• Wassoulou Inperioa (1878–1898).

Afrikako Aintzira Handiak

Gedeko swahili hiri ustuaren hilobi bat, 1399 urtean datatuta.

• Kitarako Inperioa Antzira Handien aldean Inperio hau historikoa bezala hartu da askotan baina gaur egun gehiago ematen du kondaira mitiko bat izan zela. Nolabait, kondaira hori Lwo Inperioaren sorrerarekin lotzen da.
• Bugandako Erresuma (1300–gaur egun), Ugandako Buganda herria.
• Swahili kultura, Erdi Aroan sortutako hiri-estatuak.

Kongo

• Kongoko Erresuma (1400–1888). Haren menpe zeuden erresumak eta pertsonak kontutan hartuta, erresuma baino gehiago benetako inperioa izan zen baina idazkietan Erresuma bezala behin eta berriro agertu zen.
• Luba Erresuma (1585–1885) Upemba Sakongunean sortu zen, egungo Kongoko Errepublika Demokratikoan.
• Lunda Erresuma (1660–1887), bere gune nagusia Katanga probintzian zegoen.

Afrikako Hegoaldea

• Zulu Erresuma
• Maravi Erresumak
• Mapungubweko Erresuma

Afrikako Iparraldea

Ipar Afrikako Antzinako Inperioak

Antzinako Kartagoren lurraldeak k.a. 264 urte inguruan.

Islam aurreko inperioak:

• Kerma Erresuma (K.a. 2500–1500)
• Antzinako Egipto (K.a. 3100–650)
• Kuxeko Erresuma (K.a. 1070–350)
  • Nobatia (350–650)
  • Makuria (340–1313)
  • Alodia (? - 1504)
• Antzinako Kartago (K.a. 575–146)

Afrikar Inperioak

Tilimsengo hilerria, Banu Ifrango hiriburua.

Ahmed al-Wattassi, sultan wattasidar.

• Aljerian
  • Banu Ifran leinua (830–1040)
  • Ziridar leinua(947–1090)
  • Hamaditar leinua (1014–1152)
  • Almohade dinastia (1145–1244)

• Marokon
  • Idrisid leinua (789–974)
  • Almorabide leinua (1061–1145)
  • Almohade dinastia (1145–1244)
  • Mariniak (1244–1465)
  • Wattasidarrak (1471–1554)
  • Sadiak (1554)
  • Alauiak (1666–egun)

• Tunisian
  • Fatimid Kalifa-erria (garai tunisiarra) (910–969)
  • Ziridar leinua (973–1148)
  • Hafsidar leinua (1229–1574)

• Egipton
  • Fatimid Kalifa-erria (garai egipziarra) (969–1171)
  • Aiubtar leinua (1171–1254)
  • Mamelukoen Sultanerria

• Sudanen
  • Sennarko sultanerria (1502–1821): Sennar leinu ondoren Funj izena hartu zuen.

Afrikako Adarra

Aksumgo Erresuma eta beranduago Adal Sultanerriaren mendeko lurraldeak.

Adalgo sultanak Zeilan eraikitako eraikuntza baten erorkinak.

• Antzinako Punt Lurraldea (2500 k.a.)
• Antzinako Barbaria (I. mendean).
  • Opone (1000 k.a. – k.o. V. mende)
  • Heis
  • Mosylon
  • Malao-Berbera
  • Nikon/Būr Gābo
  • Sarapion/Muqdisho
• Aksumgo Erresuma (I. - IX. mende arte)
• Bazingo Erresuma (IX. mendea)
• Belgingo Erresuma (IX. mendea)
• Jaringo Erresuma (IX. mendea)
• Qita'a Erresuma (IX. mendea)
• Nagash Erresuma (IX. mendea)
• Tankish Erresuma (IX. mendea)
• Muqdisho Sultanerria (X. – XVI. mende)
• Etiopiako Inperioa (1137–1974)
  • Zagwe dinastia (1137–1270)
  • Solomonic dinastia (1270–1974)
• Ifat Sultanerria (1285–1415)
• Warsangali Sultanerria (1298–1960)
• Ajuran Sultanerria (1300s–1700s)
• Adal Sultanerria (1415–1555)
• Harar Sultanerria (1526–1577)
• Harar Emirerria (1647–1887)
• Gelediko Sultanerria (XVII. - XIX. mende)
• Majeerteen Sultanerria (XVIII.erditik - XX. mende arte)
• Aussa Sultanerria (1734 – gaur egun)
• Gommako Erresuma (early 1800s–1886)
• Jimmako Erresuma (1830–1932)
• Gummako Erresuma (1840–1902)
• Hobyoko Sultanerria (1880s–1920s)
• Dervish estatua (Somalia) (1896–1920)

Ikus, gainera

• Afrikako historia

Kanpo estekak

• (Ingelesez): Afrikako erresumak.
• (Gaztelaniaz): Afrikako erresumak eta inperioak.
• (Gaztelaniaz): Afrikako inperioak.

• Datuak: Q16242623