Baden-Baden

Baden-Baden; Baden-Baden
	gune termala
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Alemania
Alemaniako estatua	Baden-Württemberg
Baden-Württembergeko gobernu-eskualde	Karlsruhe
Alkatea	Dietmar Späth (en)
Izen ofiziala	Baden-Baden; Baden
Jatorrizko izena	Baden-Baden
Posta kodea	76530, 76531, 76532, 76533 eta 76534
Udalerri kodea	08211000
Geografia
Koordenatuak	48°45′43″N 8°14′27″E / 48.7619°N 8.2408°E
Azalera	140.19 km²
Altuera	181 m
Mugakideak	Rastatt district (en) , Bühl (en) , Bühlertal, Forbach, Weisenbach (en) , Gernsbach, Gaggenau, Kuppenheim (en) , Iffezheim, Hügelsheim eta Sinzheim
Demografia
Biztanleria	57.025 (2022ko abenduaren 31); 1.498 (2021)
Dentsitatea	406,77 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	07221, 07223
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Menton, Moncalieri, Freital (en) , Karlovy Vary, Jalta, Sotxi eta Bora Bora
Matrikula	BAD
	baden-baden.de

Artikulu hau Alemaniako hiriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Baden (argipena)».

Baden-Baden Alemaniako Baden-Württemberg estatuan dagoen hiria da, Alemania eta Frantziaren arteko mugan kokatzen delarik. 2009. urtean 54.494 biztanle zituen.

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiriaren izena alemanezko Baden hitza da, zeinak "bainua" esan nahi duen.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oihan Beltzaren ipar-mendebaldeko muinoetan kokaturik dagoen bainu-etxe hiria da Baden-Baden. Oosbach ibaiak zeharkatzen du Rhin ibaiarekin bat egin aurretik.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erromatarrek jadanik ezagutu zituzten hemengo urak eta diotenez Hadriano erroamatar enperadoreak fundatu zuen hiria, aurkitu den idatzia dudazkoa bada ere. Karakala eta Alexandro Severo enperadoreak ere egon ziren bertan. Garai hartan termek ezagun egin zuten Baden, 1847an eginiko indusketetan Gaztelu Berriaren azpian aurkituriko terma erromatarrak erakusten duen bezala.

Mendeetako utzikeriaren ondoren 1112 urtean Badengo Mangraverriaren hiriburu izendatu eta berriztatze lanak hasi ziren. Mangraveek gaztelua eraiki zuten hiriaren goialdean eta 1479an herritik gertuago zegoen Gaztelu berrira pasa ziren. Hogeita Hamar Urteko Gerran eta Bederatzi Urteko Gerran frantsesek sarritan erasotu eta harpilatu zuten eta 1705ean Luis Gilen Badengo Mangraveak 20 kilometro iparraldera dagoen Rastattera alde egin behar izan zuen.

Eskualdearen hiriburutza galtzean XIX mendearen hasieran spa-hiri bihurtu zen berriz ere. Noblezia eta beranduago burgesia atseden hartzera joaten hasi zen eta hiriak azpiegiturak eta ekonomia berri bat garatu zituen honen inguruan, hala nola, kasinoa, luxuzko hotelak, zaldi lasterketak, lorategi ederrak... Bertan egoten omen ziren Gilen I.a Alemaniakoa, Napoleon III.a eta Viktoria I.a Erresuma Batukoa, eta berauekin Berlioz eta Brahms musikariak eta Dostojevski idazlea, besteak beste.

1931ean hiriari izena aldatu eta Baden-Baden izena jarri zioten, zeinak Baden estatuko Baden esan nahi duen, izan ere garai hartan ezagunak baitziren Suitzako Baden eta Austriako Baden ere. Mundu gerretan ez zuen kalte handirik izan eta 1945ean Frantziarrek bertan ezarri zuten beren okupazio eremuaren egoitza.

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kurhaus: Baden-Badengo kasino ezaguna dagoen luxuzko eraikina da, 1821 eta 1824 artean Friedrich Weinbrennerrek eraikia. Frantziako jauregietan oinarrituriko dekorazioa dauka. Kurgarten lorategi ederrak inguratzen du. Dostojevskiren Jokalaria nobela bertan kokatua dago eta Marlene Dietrichek munduko kasino ederrena zela esan zuen.
Gaztelu Berria (Neues Schloss): Florentinerberg muinoan XV mendean eraikitako gaztelua da, Badengo mangraveen egotza izan zena.
Gaztelu Zaharra (Altes Schloss): XII mendeko gaztelu honek su hartu zuen 1599an eta gaur egun hondarrak baino ez daude.
Lichtenstaller Alle: Hiru kilometro luze den etorbide ederra da, 300 zuhaitz espezie baino gehiago dituen lorategi ingelesa zeharkatzen duena.
Stiftkirche: Badengo Mangraveak lurperatzen ziren XV mendeko eliza gotikoa.
Terma erromatarraren hondarrak.