Bakearen kultura

Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Bake deklarazio baten zeremonia (Kafanchan, Nigeria, 2016).

Bakearen kultura balio, jarrera eta portaera multzo bat da, bizitzarekiko, gizakiarekiko eta haren duintasunarekiko errespetua islatzen duena, eta maila gorenean jartzen dituena giza eskubideak, indarkeria mota guztiak gaitzestea, askatasuna, justizia, elkartasuna eta tolerantzia, herrien, giza taldeen eta pertsonen arteko harremanak oinarritzeko.[1][2]

Bigarren Mundu Gerraren amaieran, Nazio Batuen Erakundea sortu zen, hasiera batean 51 herrialdek osatua, bakea babesteko, lankidetza ekonomikoa, kulturala, soziala eta humanitarioa sustatzeko, estatuen segurtasuna bermatzeko, berdintasun eta autodeterminazio printzipioetan oinarrituta, eta giza eskubideak zaintzeko.

Handik gutxira, baina, agerian geratu zen arma nuklearren lasterketa batean murgildu zirela munduko potentziak, 1949an egin baitzen sobietarren lehen saiakuntza nuklearra, Ameriketako Estatu Batuek bonba nuklearrak Hiroshiman eta Nagasakin jaurti eta lau urte eskasera. Gerra nuklearraren arriskuak eta mundu osoan gizakiaren etorkizunaren kezkak eraginda, bakearen aldeko ikerketa deitzen dena agertu zen Europan eta Estatu Batuetan. Bakea balio absolututzat hartzen hasi zen, eta ikerketaren helburua zen, hain zuzen ere, nazioarteko gizartea komunitate global bat bihurtzea.[3]

Aitzindariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bakeari buruzko ikerketaren jatorria 1930eko hamarkadan dago, Pitirim Sorokin errusiar jatorriko ikerlariak Soziologia Saila sortu zuenean Harvard Unibertsitatean; bertan, azken mendeetako gerrak aztertzeko. 1940ko hamarkadan, Lewis Fry Richardson britainiar meteorologoak gerraren arrazoiak aztertu zituen, eta berrarmatzeari buruzko eredu matematiko bat sortu zuen. Quincy Wright Chicagoko Unibertsitateko Zientzia Politikoko irakasleak, Gerrari buruzko azterlan bat[4] argitaratu zuen, gai horri buruzko diziplina anitzeko ikuspegi batez. Mary Parker ere aitzindari bat izan zen, alde guztientzako irabazizko negoziazioari buruzko azterlanetan, berak «truke integratiboa» esaten zuen kontzeptuan oinarri hartuta.[5]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bakearen aldeko ikerketaren hastapenak, diziplina akademiko gisa, 1950eko hamarkadan gertatu ziren.[6] Figura garrantzitsuen artean, nabarmendu behar dira Kennet Boulding AEBetako ekonomista, Journal of Conflict Resolution[7] aldizkariaren sustatzailea; Anatol Rapoport psikologoa eta Delise Boulding soziologoa, 1957an Gatazken Ikerketa eta Ebazpen Zentroa sortu zutenak.[8]

Gatazka saihestezina da eta ez negatiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1960ko hamarkadan, nabarmendu behar dira John Burton diplomazialari australiarraren ekarpenak; haren tesia zen gatazka giza izaeraren parte dela, eta hari ekiteko «prebentzioa» edo trebakuntza garatu behar dela.

Prebentzioa da gatazka egoera bati aurrea hartzeko eta kudeatzeko bitarteko nagusia, gatazkaren arrazoiak aurkitu eta saihesteko aukera ematen baitu, indarra erabiltzeko mehatxurik gabe; hots, «eraso aurreratuen» teorien guztiz bestela.[9]

1960ko hamarkadan, negoziazioaren teoria garatu zen, joko teoriaren aplikazio gisa nazioarteko negoziazioan. Thomas Schelling izan zen teoria horren sustatzaileetako bat; aldeztu zuen gatazka oso fenomeno konplexua dela, non antagonismoa eta lankidetza estu lotuta agertzen baitira. Schellingen negoziazioaren teoria ideia argi batetik abiatzen da: estrategia ez da indarraren aplikazio eraginkor bat, baizik indar potentzial baten zentzuzko ustiapena.[10]

1964an, Johan Galtungek Peace Research Institute (PRIO) eta Journal of Peace Research aldizkaria sortu zituen Oslon.[11] Galtungek kontzeptu oinarrizko bihurtu diren batzuk definitu zituen, 1975. urte inguruan: zuzeneko indarkeria eta egiturazko indarkeria; erdigunea eta periferia inperialismoaren egitura orokorrean; bake positiboa eta bake negatiboa; peacekeeping (bakeari eustea), peacemaking (bakea lortzea) eta peacebuilding (bakea eraikitzea). 18 urte geroago, Nazio Batuek bere egin zituen Galtungek formulatutako kontzeptuak.[12]

Ageriko eta ezkutuko gatazkei erantzutea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1968an, Herman Schmid Lundeko Unibertsitateko ikerlariak «Peace Research and Politics»[13] izenburuko artikulua argitaratu zuen, proposatuz bakearen ikerketak azaldu beharra zeukala ez bakarrik nola kontrolatzen diren ageriko gatazkak, baizik gainera, eta batez ere, zein eratan nabaritzen diren ezkutuko gatazkak. Schmidek aldarrikatzen zuen ez zela azaldu behar nola gertatzen den integrazioa, baizik eta nola polarizatzen diren gatazkak hain maila goratuan.[10]

Herbert Kelman psikologo sozialak ere lagundu zuen garai hartan gatazkak konpontzeko mintegiak antolatzen, gatazka armatuetan parte hartzen ari ziren eragileen partaidetzarekin. Urteen poderioz, mintegi haiek «negoziazio aurreko» edo «negoziazio ondoko» lantalde bihurtu dira, eragile eragingarriak (ez liderrak) prestatzera bideratuak, bakea lortzeko urratsak erantzukizun eta arrakasta berme handiagoz hartzeko.[14]

1970eko hamarkadan eta 1980ko hamarkadan garapen handia izan zen bakearen kulturaren eremuan, neurri batean, interes handia zegoelako nazioarteko krisiak, barne gerrak, gizarte gatazkak, bitartekaritza prozesuak, indarkeriarik gabeko ekintza eta abar aztertzeko.

Bitartekaritza, indarkeria eza eta diplomazia paraleloa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1970eko hamarkadan, indarkeria ezaren teorialari garrantzitsuenetako bat Gene Sharp izan zen, inspirazio gandhiarreko indarkeriazko ekintzak aztertu eta sistematizatu zituena. Paul Wehr iparramerikarra ere nabarmendu zen gatazken erregulazioaren azterlanetan,[15] eta gerora gatazka eraldaketaren paradigma izango zenaren sustatzaileetako.[16]

Budismoak ere eragina izan zuen bakearen kulturaren arloan, batez ere Johan Galtung norvegiar eta Adam Curle britainiar ikerlariengan; biak nabarmendu ziren gatazkak eraldatzeko paradigmaren garapenean, gatazkaren sustrai sakonak, pertzepzioak, balioak eta aktoreen jarrerak azpimarratuz.[17]

Adam Curlek gatazkei irtenbidea emateko prozesua aldaketa sozial eta egiturazkoekin lotu izan zuen, eta bakea giza garapen gisa definitu. Curle «diplomazia paraleloaren» aitzindarietako bat ere izan zen, ordezkaritza ofizialik ez dutenen hirugarrenen esku hartzeari bide emanez, eta gatazkak arautzeko prozesuari «bakegintza» izena ipinita.[18]

1980ko hamarkadan, John Burton eta Edward Azar ikerlariek «luzaroko gatazka sozial» kontzeptua garatu zuten Marylandeko Unibertsitatean. Kontzeptu horretan, barne eta kanpo faktoreak nahasten dira, eta, geroago, oso baliagarria izan zen gatazkak konpontzeko lantegietan «beharren teoria» aplikatzeko, ikusteko zenbateraino ukatzen diren oinarrizko beharrak, hala nola duintasuna, segurtasuna edo aintzatespena.[19]

Edward Azarrek «irauneko gatazka» (protracted conflict) kontzeptua garatu zuen, denbora luzez irauten duten eta ebazteko saiakera gehienei aurre egiten dieten gatazkez hitz egiteko. Oro har, «irauneko gatazkatzat» hartzen dira gatazka luze, sustraitu eta egiturazkoak.[20]

Bake eta genero azterlanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1980ko hamarkadan, genero ikuspegia ere garatu zen gatazkak konpontzeko, Betty Reardon,[21] Myriam Miezdian[22] eta Birgitt Brock-Utneren[23] ekarpenen bitartez. Ikuspegi feministak guztiz irauli zuen bakeari buruzko ikerketaren diziplina, ordura arte inoiz aipatu gabeko alderdi asko jaso baitzituen, hala nola, indarkeriari lotutako maskulinotasunaren mistika, zaintzaren eta erantzukizunaren etika eta abar.

Gatazken eraldaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1990eko hamarkadan, «gatazken eraldaketaren» paradigma sendotu zen, urte haietan bereziki John Paul Lederach menonitak bultzatua, gatazkak konpontzen esperientzia praktiko handiko ikerlaria baitzen. Adam Curle eta Johan Galtung dira aldaketa kontzeptual horren parte.[24]

Gatazken eraldaketak esan nahi du gatazka bera eraldatzen saiatu beharra dagoela, eraikuntzarako, gizarte aldaketarako eta hura sortu zuten arrazoien murrizketarako gaitasunak sor ditzan. Jendearen gaitasunak ere azpimarratzen ditu, gatazkak konpontzeko beren mekanismo kulturalak erabiltzen dituenean.[25]

Indarkeriaren kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Indarkeria honela definitzen da: «pertsona gisa gizakiarentzat funtsezkoa den zerbait (osotasun fisikoa, psikikoa edo morala, eskubideak, askatasunak…) bortxatzea edo kentzea dakarren jarrera edo portaera».

Hiru indarkeria mota bereizten dira:

Sarritan, egiturazko indarkeria egoerekin lotuta egoten dira zuzeneko indarkeria kasu baten arrazoia: gerra asko biztanleria zapalduaren gaineko botere abusu baten ondorio dira, edo gizarte injustiziaren ondorio. Egiturazko indarkeria minimizatzea oso bitarteko eraginkorra izan daiteke zuzeneko indarkeria prebenitzeko.

Bakea, bakearen kulturan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bakearen ikuskera oso aldagarria izan daiteke garai historiko, kultura, herrialde eta egoeraren arabera..

Antzinatean

Bikingoen eta hunoen artean, jarduera nagusia inguruko komunitateen arpilaketa zen, eta gerrarien bertuteak goraipatzen ziren. Bakearen eta haren kontrakoaren (gerra, indarkeria, gatazka edo haserrea) arteko artikulazioa da giltzarrietako bat.[27]

Antzinako Txinan, I Ching idazki kosmologikoaren arabera, bakearen aurkakoa geldialdia zen. Sinbolikoki, horrek adierazi nahi luke bakea ez dela absolutua, baizik eta etengabeko bilaketa, edo gatazka ez dela bakearen aurkakoa: bakerako bidean, gatazka aldatu beharra dago, ez ezabatzen saiatu. Indarkeriarik gabeko kudeaketak dira, hain zuzen ere, gatazkaren eraldaketa baketsuaren isla.[28]

Antzinako Grezian, Εἰρήνη (eirene) terminoarekin definitzen zuten bakea: lasaitasun edo baretasun egoera bat, hiri grekoen arteko etsaitasunik gabea, hau da, harmonia egoera bat Greziaren barnean eta gizarte batasunean.[29]

Pax Romana[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pax Romana (Erromatar bakea) esaten zitzaion Erromatar Inperioaren garaiko bake kontzeptuari: indar batek bere kabuz gobernatzen zuen boterea alde bakarrez erabilita, kontrol baten mende egon gabe eta gobernuaren indarpean zirenen eskubideak errespetatu gabe. Adierazmolde hori erabiltzen da, hain zuzen ere, ongi bereizteko Erromatarren garaiko egoera hura eta benetako baketzat hartzen dena; izan ere, indarkeria edo gatazka armaturik egon gabe ere, ez litzateke inola ere egoera baketsu ideala izango.[30]

Bake negatiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

John Lederach, Johan Galtung eta beste ikerlari batzuek diotenez, bake garaikidea bake negatibotzat hartu behar da: egitura sozial eta ekonomiko inperialista bati erantzuten dio, eta, beraz, statu quoa mantendu nahi du, hau da, inperialismoaren egituraz baliatzen direnen interesak defendatu nahi ditu, periferian geratzen direnak baztertuta.[31]

Bake negatiboa da, beraz, gerrarik ez izatea eta barne nahasterik ez egotea; hau da, ezezkoikuspegia nabarmentzen du.

Bake positiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Martin Luther Kingek kartzelan idatzitako Birminghameko gutunean azaldu zuen benetako bakea ez dela tentsiorik eza bakarrik, baizik justizia izatea.[32]

Bake positiboaren kontzeptua definitzen da giza harremanaren maila guztietan justizia ezartzeko prozesu gisa. Kontzeptu dinamikoa da, eta gatazkak indarkeriarik gabe agerrarazi, aurre egin eta konpontzea bilatzen du. Kontzeptu horren helburua da pertsonak bere buruarekin, naturarekin eta beste pertsonekin harmonia lortzea. Hala, bake positiboa, gerrarik ez izateaz gainera, etengabe eraikitzen ari den prozesua da. Ez da soilik bake egoera edo garai bat, baizik eta gizarte antolamendu bat, indarkeria gutxikoa eta justizia handikoa, berdintasuna bultzatzen duena boterearen eta baliabideen kontrolean eta banaketan, baldintza kaltegarririk (gerra, gosea, bazterketa) gabea, eta baldintza onuragarriak dituena (lana, etxebizitza, hezkuntza).[33]

Bake positiboak eskatzen du baldintza batzuk sortu eta harreman mota jakin bat ezartzea. Eskatzen du Indarkeriaren kontzeptua modu zabalean ulertzea eta gatazkak konpontzea modu positibo eta sortzailean, betiere indarkeriarik gabe.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) United Nations. (2022-06-09). «Culture Of Peace | International Day of Peace» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-07-07).
  2. ↑ (Frantsesez) Definir la culture de la paix. web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-07-07).
  3. ↑ (Ingelesez) Keith Robbins. (1993). «European Peace Movements and Their Influence on Policy after the First World War» The Quest for Stability: Problems of West European Security 1918-1957 (Oxford University Press (web.archive.org)): 73-86. ISBN 978-0199205035. (Noiz kontsultatua: 2023-07-08).
  4. ↑ (Ingelesez) Innis, H. A.. (1943-11). «A Study of War. By Quincy Wright. (2 vols.) Chicago: University of Chicago Press [Toronto: W. J. Gage and Co.. 1942. Pp. xxiv, 678; xviii, 679-1552. ($16.50 the set)»] Canadian Journal of Economics and Political Science/Revue canadienne de economiques et science politique 9 (4): 593–598.  doi:10.2307/137443. ISSN 0315-4890. (Noiz kontsultatua: 2023-07-08).
  5. ↑ Feldheim, Mary Ann. (2003-01-01). «Mary parker follett lost and found - again, and again, and again» International Journal of Organization Theory & Behavior 7 (3): 341–362.  doi:10.1108/IJOTB-07-03-2004-B003. ISSN 1093-4537. (Noiz kontsultatua: 2023-07-08).
  6. ↑ (Frantsesez) Chloé Maurel. (2020). «L’Unesco et la recherche de la paix depuis 1945» La Revue de la Fondation de la France libre (web.archive.org) 75: 10-13. ISSN 1630-5078. (Noiz kontsultatua: 2023-07-08).
  7. ↑ (Ingelesez) «The Journal of Conflict Resolution» www.jstor.org (Jstor) (Noiz kontsultatua: 2023-07-08).
  8. ↑ (Ingelesez) Woodhouse, Tom; Santiago, Irene M.. (2012). «Elise Boulding:: New Voices in Conflict Resolution» Journal of Conflictology 3 (2): 2. ISSN 2013-8857. (Noiz kontsultatua: 2023-07-08).
  9. ↑ (Ingelesez) Inter-Parliamentary Union. (2023-07-01). «Conflict prevention, peacebuilding and reconciliation» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-07-09).
  10. ↑ a b (Katalanez) Vicenç Fisas. Una mica d'Història sobre la resolució de conflictes i la Investigació sobre la Pau. Escola de Cultura de Pau (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2017-01-24).
  11. ↑ Johan Galtung. (1969). «Violence, Peace, and Peace Research» Journal of Peace Research 6 (3): 167–191. ISSN 0022-3433. (Noiz kontsultatua: 2023-07-09).
  12. ↑ (Ingelesez) Galtung Institut. (1976). «Three Approaches to Peace: Peacekeeping, Peacemaking and Peacebuilding» Impact of Science on Society (web.archive.org) 25-9: 282-304. (Noiz kontsultatua: 2023-07-09).
  13. ↑ (Ingelesez) Herman Schmid. (1968-09). «Peace Research and Politics» Journal of Peace Research 5 (3): 217–232.  doi:10.1177/002234336800500301. ISSN 0022-3433. (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  14. ↑ (Ingelesez) «Herbert C. Kelman's research works | Harvard University, MA (Harvard) and other places» web.archive.org 2022-11-22 (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  15. ↑ (Ingelesez) Paul Wehr. (2019-05). Conflict Regulation. Taylor & Francis Group ISBN 978-0-367-01504-6. (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  16. ↑ (Ingelesez) Wehr, Paul Ernest; Burgess, Heidi; Burgess, Guy M.. (1994). Justice Without Violence. Lynne Rienner Publishers ISBN 978-1-55587-491-9. (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  17. ↑ (Ingelesez) Tom Woodhouse. (2010). «Adam Curle: Radical Peacemaker and Pioneer of Peace Studies» Journal of Conflictology 1 (1): 5. ISSN 2013-8857. (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  18. ↑ (Ingelesez) Adam Curle. (1995). Another Way: Positive Response to Contemporary Violence. J. Carpenter ISBN 978-1-897766-22-4. (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  19. ↑ (Ingelesez) Oliver Ramsbotham. (2005). «The Analysis of Protracted Social Conflict: A Tribute to Edward Azar» Review of International Studies 31 (1): 109–126. ISSN 0260-2105. (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  20. ↑ (Ingelesez) Oliver Ramsbotham. (2005-01). «The analysis of protracted social conflict: a tribute to Edward Azar» Review of International Studies 31 (1): 109–126.  doi:10.1017/S0260210505006327. ISSN 1469-9044. (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  21. ↑ (Ingelesez) Betty A. Reardon. (1996-05-01). Sexism and the War System. Syracuse University Press ISBN 978-0-8156-0348-1. (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  22. ↑ (Ingelesez) Myriam Miezdian. (2002). «Boys will be Boys» web.archive.org ISBN 978-0385422543. (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  23. ↑ (Ingelesez) «Birgit Brock-Utne – Peace Research Institute Oslo» web.archive.org 2023-06-05 (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  24. ↑ (Ingelesez) «Conflict Transformation | Beyond Intractability» web.archive.org 2023-04-25 (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  25. ↑ (Frantsesez) «Transformation de conflit - Irénées» web.archive.org 2023-06-04 (Noiz kontsultatua: 2023-07-10).
  26. ↑ (Ingelesez) Dianne Herman. (1989). «The Rape Culture» Women: A Feminist Perspective: 20-44. ISBN 978-1559341110. (Noiz kontsultatua: 2023-07-11).
  27. ↑ (Ingelesez) Stefan Olsson. (2017). «Peace Agreements through Rituals in Areas of Confrontation in the Viking Age» Temenos Vol. 53 No. 2: 265-284..
  28. ↑ (Ingelesez) «War and Peace in Classical Chinese Thought» web.archive.org 2023-05-27 (Noiz kontsultatua: 2023-07-12).
  29. ↑ (Ingelesez) Patricia A. Hannah. (2014). «Eirēnē: Ancient Greek Goddess and Concept of Peace» Visions of Peace (Routledge, Taylor & Francis Group)  doi:10.4324/9781315548005-2/eirēnē-ancient-greek-goddess-concept-peace-patricia-hannah. ISBN 978-1315548005. (Noiz kontsultatua: 2023-07-12).
  30. ↑ (Ingelesez) Hannah Cornwell. (2017). «Introduction: Roman Imperialism and the Meaning of Peace» Pax and the Politics of Peace: Republic to Principate: Oxford Academic.  doi:10.1093/oso/9780198805632.003.0007. ISSN 978-0191843587. (Noiz kontsultatua: 2023-07-12).
  31. ↑ (Ingelesez) Paul F. Diehl. (2016). «Exploring Peace: Looking Beyond War and Negative Peace» International Studies Quarterly 60 (1): 1-10. ISSN 0020-8833. (Noiz kontsultatua: 2023-07-12).
  32. ↑ (Ingelesez) Martin Luther King. (1963-04-16). Letter from a Birmingham Jail. web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-07-12).
  33. ↑ (Ingelesez) «What is Positive Peace?» web.archive.org 2023-06-25 (Noiz kontsultatua: 2023-07-12).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Bakearen_kultura&oldid=9338198"(e)tik eskuratuta