Frisiera: berrikuspenen arteko aldeak
tNo edit summary |
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
||
4. lerroa: | 4. lerroa: | ||
| familiaren kolorea = Indoeuroparra |
| familiaren kolorea = Indoeuroparra |
||
| estatuak = [[Herbehereak]], [[Alemania]] eta [[Danimarka]] |
| estatuak = [[Herbehereak]], [[Alemania]] eta [[Danimarka]] |
||
| eskualdea = [[Frisia]], [[Groningen probintzia|Groningen]], [[Saxonia Beherea]] eta [[Schleswig-Holstein]] |
| eskualdea = [[Frisia]], [[Groningen (probintzia)|Groningen]], [[Saxonia Beherea]] eta [[Schleswig-Holstein]] |
||
| hiztunak = 400.000 |
| hiztunak = 400.000 |
||
| 1 familia = [[ |
| 1 familia = [[Indoeuropar hizkuntzak|Indo-Europarra]] |
||
| 2 familia = [[Germaniar hizkuntzak|Germaniarra]] |
| 2 familia = [[Germaniar hizkuntzak|Germaniarra]] |
||
| 3 familia = Mendebaldekoa |
| 3 familia = Mendebaldekoa |
||
17. lerroa: | 17. lerroa: | ||
'''Frisiera'''<ref>{{Web erref|izenburua=38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|argitaletxea=[[Euskaltzaindia]]|sartze-data=2013-6-22}}</ref> ({{lang|fy|Frysk}}) [[Herbehereak|Herbehereetan]], [[Alemania]]n eta, neurri txikiagoan, [[Danimarka]]n mintzatzen den hizkuntza bat da. [[Ingeles]]aren eta [[eskoziera]]ren hizkuntza gertukoena da. Gaur egun bere etorkizuna ez dago bermaturik, geroz eta hiztun gutxiago baitu. |
'''Frisiera'''<ref>{{Web erref|izenburua=38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|argitaletxea=[[Euskaltzaindia]]|sartze-data=2013-6-22}}</ref> ({{lang|fy|Frysk}}) [[Herbehereak|Herbehereetan]], [[Alemania]]n eta, neurri txikiagoan, [[Danimarka]]n mintzatzen den hizkuntza bat da. [[Ingeles]]aren eta [[eskoziera]]ren hizkuntza gertukoena da. Gaur egun bere etorkizuna ez dago bermaturik, geroz eta hiztun gutxiago baitu. |
||
Saxoiek eta angloek egungo frisieraren antzeko hizkuntza mintzatzen zuten [[Britainia Handia|Britainia Handira]] emigratu aurretik. Gure garaiko lehenengo mendeetatik idatzi bakan batzuk gelditzen dira: [[alfabeto]] errunikoan eginiko epigrafia gutxi batzuk. [[XV. |
Saxoiek eta angloek egungo frisieraren antzeko hizkuntza mintzatzen zuten [[Britainia Handia|Britainia Handira]] emigratu aurretik. Gure garaiko lehenengo mendeetatik idatzi bakan batzuk gelditzen dira: [[alfabeto]] errunikoan eginiko epigrafia gutxi batzuk. [[XV. mendea|XV. mendera]] arte, frisiera administrazioan eta kontu ofizialetan erabiliko den hizkuntza bizia izango da. [[XIII. mendea|XIII.]] eta [[XVI. mendea|XVI. mendeetatik]] hainbat dokumentu gordetzen da, lege izaera dutenak batzuk, baina baita idatzi [[literatura|literarioak]] ere: frisierazko saga eta herri legendak, adibidez. Garai horretatik aurrera, [[nederlandera]] eta [[aleman]]a frisiera ordezkatzen joango dira. |
||
Frisieraz hitz egiten dugunean, hiru aldaerez ari gara, urruntasun geografikoa dela-eta beren artean ulergaitzak diren hiru aldaera baititu: ekialdeko frisiera, mendebaldeko frisiera eta iparraldeko frisiera. [[Erdi Aroa]]n hizkuntza bakarra osatzen zuten, ''Frisiera zaharra'' deitzen dena ([[VIII. mendea|VIII.]] eta [[XVI. mende]] artekoa), baina gaur egun, esan bezala, hiruen arteko desberdintasunak oso handiak dira. |
Frisieraz hitz egiten dugunean, hiru aldaerez ari gara, urruntasun geografikoa dela-eta beren artean ulergaitzak diren hiru aldaera baititu: ekialdeko frisiera, mendebaldeko frisiera eta iparraldeko frisiera. [[Erdi Aroa]]n hizkuntza bakarra osatzen zuten, ''Frisiera zaharra'' deitzen dena ([[VIII. mendea|VIII.]] eta [[XVI. mendea|XVI. mende]] artekoa), baina gaur egun, esan bezala, hiruen arteko desberdintasunak oso handiak dira. |
||
[[Fitxategi:Frisians.png|300px|thumb|left|Frisiar herriaren hedapen historikoa (grisez), eta egun frisieraz mintzatzen diren lurraldeak (marrez).]] |
[[Fitxategi:Frisians.png|300px|thumb|left|Frisiar herriaren hedapen historikoa (grisez), eta egun frisieraz mintzatzen diren lurraldeak (marrez).]] |
||
== Ekialdeko frisiera == |
== Ekialdeko frisiera == |
||
34. lerroa: | 34. lerroa: | ||
== Ikus, gainera == |
== Ikus, gainera == |
||
* [[Europako hizkuntza gutxituen zerrenda]] |
* [[Europako eremu urriko hizkuntzen zerrenda|Europako hizkuntza gutxituen zerrenda]] |
||
== Erreferentziak == |
== Erreferentziak == |
21:55, 21 apirila 2015ko berrikusketa
Frisiera | |
---|---|
Frisieraren hedapena, horiz. | |
Datu orokorrak | |
Lurralde eremua | Herbehereak, Alemania eta Danimarka |
Hiztunak | 400.000 |
Ofizialtasuna | Frisia |
Eskualdea | Frisia, Groningen, Saxonia Beherea eta Schleswig-Holstein |
Araugilea | Frisiar Fundazioa |
Hizkuntza sailkapena | |
giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak germaniar hizkuntzak mendebaldeko germaniar hizkuntzak anglo-frisiar hizkuntzak | |
Alfabetoa | latindar alfabetoa |
Hizkuntza kodeak | |
Glottolog | fris1239 |
Linguasphere | 52-ACA |
Frisiera[1] (Frysk) Herbehereetan, Alemanian eta, neurri txikiagoan, Danimarkan mintzatzen den hizkuntza bat da. Ingelesaren eta eskozieraren hizkuntza gertukoena da. Gaur egun bere etorkizuna ez dago bermaturik, geroz eta hiztun gutxiago baitu.
Saxoiek eta angloek egungo frisieraren antzeko hizkuntza mintzatzen zuten Britainia Handira emigratu aurretik. Gure garaiko lehenengo mendeetatik idatzi bakan batzuk gelditzen dira: alfabeto errunikoan eginiko epigrafia gutxi batzuk. XV. mendera arte, frisiera administrazioan eta kontu ofizialetan erabiliko den hizkuntza bizia izango da. XIII. eta XVI. mendeetatik hainbat dokumentu gordetzen da, lege izaera dutenak batzuk, baina baita idatzi literarioak ere: frisierazko saga eta herri legendak, adibidez. Garai horretatik aurrera, nederlandera eta alemana frisiera ordezkatzen joango dira.
Frisieraz hitz egiten dugunean, hiru aldaerez ari gara, urruntasun geografikoa dela-eta beren artean ulergaitzak diren hiru aldaera baititu: ekialdeko frisiera, mendebaldeko frisiera eta iparraldeko frisiera. Erdi Aroan hizkuntza bakarra osatzen zuten, Frisiera zaharra deitzen dena (VIII. eta XVI. mende artekoa), baina gaur egun, esan bezala, hiruen arteko desberdintasunak oso handiak dira.
Ekialdeko frisiera
Ekialdeko frisiera (Saterlandic bezala ere ezagutzen dena) Alemaniako Saxonia Beherea eta Schleswig-Holstein lurraldeetan hitz egiten zen (Ekialdeko Frisia eskualde historikoan), baina Nazio Batuen 1996ko informe baten arabera, egun herri txiki batzuetan baino ez da mantentzen: Saterland, Ramsloh, Strücklingen eta Sharrell. 2.000 hiztun inguru daude, guztiak edadetuak. Bere burua ekialdeko frisiar gisa 11.000 bat lagunek jotzen dute.
Mendebaldeko frisiera
Frisiera banantzen den hiru hizkuntza-aldaeretatik egoera onena duena da. Frysk izenaz aldaera hau izendatu ohi da. Batez ere Herbehereetako Frisia probintzian hitz egiten da. Hala ere, mendebaldeko frisieraren hiztunen %40a probintzia honetatik kanpokoak dira. Bere burua mendebaldeko frisiartzat jotzen duten lagunak 700.000 eta 800.000 lagun artean zenbatu ohi dira; eta hauetatik %70a frisieraz hitz egiteko gai dira. Frisian hizkuntza ofiziala da, hezkuntza sisteman irakasten da eta hedabideetan nahiz kultur munduan presentzia handia du.
Iparraldeko frisiera
Iparraldeko frisiera (frasch deitua) Alemaniako iparraldean eta Danimarkako mugan mintzatzen da: Schleswig-Holstein estatuko Eider eta Wiedau ibaien arteko lurraldean eta Sylt (Söl, frisieraz), Föhr (Feer), Amrum (Omram) eta Hooge eta Heligoland (Deät Lun) uharteetan. Iparraldeko frisiera 10.000 bat lagunek mintzatzen dute (denak elebidunak). Bere burua iparraldeko frisiar bezala 60.000 bat lagunek jotzen dute.
Ikus, gainera
Erreferentziak
- ↑ 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2013-6-22).
Kanpo loturak
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Frisiera |
- (Ingelesez) Frisiar Fundazioa
- (Frisieraz)(Nederlanderaz)(Ingelesez) Frisiar Akademia: frisiar hizkuntza eta kulturaren alde diharduen zientzia ikerketako erakundea.