Norvegiera
| Norvegiera | |
|---|---|
| norsk | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Norvegia |
| Hiztunak | 4,7 milioi |
| Rankinga | 107 |
| Ofizialtasuna | Norvegia |
| UNESCO sailkapena | 1: ziurra |
| Araugilea | Språkrådet (Norvegieraren Kontseilua) |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak germaniar hizkuntzak ipar-germaniar hizkuntzak | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | subjektu aditza objektua, V2 hizkuntza, nominatibo-akusatibo hizkuntza, hizkuntza azentuala, hizkuntza malgukaria, hizkuntza sintetikoa, adjective-noun (en)  , azentua eta pitch accent (en) |
| Denbora gramatikalak | orainaldia, lehenaldia eta geroaldia |
| Genero gramatikalak | genero maskulinoa, genero femeninoa, genero neutroa eta genero komuna |
| Kasu gramatikalak | nominatiboa, akusatiboa, genitiboa eta datiboa |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-1 | no |
| ISO 639-2 | nor |
| ISO 639-3 | nor |
| Ethnologue | nor |
| Glottolog | norw1258 |
| Wikipedia | no |
| ASCL | 1503 |
| Linguist List | nor |
| IETF | no |
Norvegiera (norsk) germaniar hizkuntza da, Norvegiako ofiziala: mendebaleko eskandinaviarren azpitaldekoa da eta suedierarekin eta danierarekin antz handia du.
Bi idaztarau ditu: bokmål («liburu hizkuntza») eta nynorsk («norvegiera berria»). Norvegiarrek bi idaztarauak ikasten dituzte, baina praktikan % 85-90 inguruk lehenengoa erabiltzen du, batez ere hiriko inguruetan: 2000an testuen % 92 bokmålez argitaratu ziren.
Dialektoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Herrialdearen eskualdeen artean eragozpen naturalak daudenez –mendi garaiak, adibidez–, hizkuntzaren dialektoen lexikoan, gramatikan eta joskeran ezberdintasun handiak hauteman daitezke.
Bost multzo nagusi daude: iparraldeko norvegiera (nordnorsk), Trøndelagekoa (trøndersk), erdialdekoa (innlandsmål), mendebalekoa (vestnorsk) eta ekialdekoa (østnorsk).
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Norvegiera Eskandinaviako hizkuntza bat da (germaniar hizkuntzen kidea), daniera, suediera, islandiera eta faroerarekin batera. Antzinako eskandinavieratik datoz gaur egun iparraldeko herrialde haietan hitz egiten diren hizkuntzak. Beren bidaietan bikingoek Europan zehar zabaldu zuten antzinako hizkuntza hura, baita Errusiaraino ere.
Danimarka eta Norvegiako Erresumako (1536-1814) garaian daniera ofiziala zen. Hiri inguruetan eta goi-mailako jendearen artean ohikoa zen danieraz hitz egitea, norvegierazko doinuaz eta bertako aldaerak erabiliz, bien arteko nahasketa eginik, alegia. Bi herrialdeak banatu zirenean, daniera-norvegiera eredu hori mintzaira ofizial moduan geratu zen eta apurka-apurka bilakatuz joan zen, bertako osagaiak harturik. Hizkuntza eredu hartaz baliaturik, Henrik Ibsenek, norvegiar idazlerik emankorrenak eta ospetsuenak, XIX. mendeko bigarren erdialdean bere lanik ezagunenak argitaratu zituen.
XX. mendearen hasieran idatzizko eredu propioa egiteko lan handia egin zen. Hastapenetan, daniera-norvegieraren ondorengoa riksmål izan zen, baina 1929tik aurrera eredu estandar ofiziala bokmål da. Garai hartan bertan, norvegierazko hiru idazlek Nobel Saria eskuratu zuten: Bjørnstjerne Bjørnsonek (1903), Knut Hamsunek (1920) eta Sigrid Undsetek (1928). 1933an Norsk rikskringkasting (NRK) sortu zuten, hau da, irrati eta telebista konpainia publikoa.
1951n Thor Heyerdahlen Kon-Tikik hizkuntza horretan egindako film batek lehen aldiz irabazi zuen Oscar saria, dokumental onenaren kategorian.
Azkenik, Norvegieraren Kontseilua (Norsk språkråd) lanean jardun zen 1974tik 2005era. Urte hartan, Norvegiako Hizkuntzaren Kontseiluak ordezkatu zuen (Språkrådet).
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Norsk språkråd (Norvegierazko Kontseilua) (Norvegieraz [bokmål]), (Ingelesez), (Alemanez), (Errusieraz), (Gaztelaniaz), (Portugesez), (Frantsesez), (Nederlanderaz)
- Norvegiera-ingelesa hiztegia online
Datuak: Q9043
Multimedia: Norwegian language / Q9043
