Renania: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

16:28, 7 uztaila 2015ko berrikusketa

Renania^[1] (alemanez: Rheinland) Rhin ibaiaren alde bietatik hedatzen den Alemaniako eskualde historikoa da^[2]. Hala ere, egun Rhin ibaiaren arroaren behekaldeko eskualdea izendatzeko erabiltzen dute, Bingen am Rhein eta Herbeheretako mugaren artekoa edo Neckar ibaiaren lotunetik Koloniaraino artekoa^[3]. Egungo Ipar Renania-Westfalia, Renania-Palatinatua eta Sarre land edo estatuetako lurrak hartzen zituen.

Eskualdeko hedapena eta banaketa administratiboa gerren bitartez aldatu da. XIX. mendearen hasieran Frantziako Lehen Inperioa desagertu zenean, mendebaldean zeuden nederlanderaz hitz egiten zuten eskualdeak (Jülich-Cleves-Bergeko probintzia) Prusiako Erresuman sartu eta Rhineko probintzia edo Renaniar Prusia osatu zuten. Lehen Mundu Gerra eta gero Ententek okupatua eta desmilitarizatua izan zen. Hala ere, 1936an berriro militarizatu zuten.

Hegoaldeko eta ekialdeko eskualdeak nahiko menditsuak dira (Westerwald, Hunsrück, Taunus eta Eifel mendilerroak dituztenak) eta Rhin eta Mosela ibaien haranek zeharkatuak dira. Iparraldean Ruhr ibaiaren harana dago. Renaniako hiri nagusiak Akisgran, Bonn, Duisburg, Düsseldorf, Koblentza, Kolonia, Krefeld, Leverkusen eta Treveris dira.

Historia

Zesarren konkistaren garaian (K. a. 57) herri zelta-germaniarrak bizi ziren lurralde hartan. Erromatarrek Germania Beherea, Germania Garaia eta Galia Belgika herrialdeetan banatu zuten lurraldea eta Augustoren garaian (K. a. 9) Erromako Inperioko iparraldeko muga eratu zen bertan. Erromatarrek gaztelu asko eraiki zituzten Rhin eta Danubio ibaien artean. III. mendean hasi ziren herri germaniarren erasoak eta V. mendean eratu zuten frankoek beren erresuma Treveris hiria konkistatu ondoren, 460an.

Klovis I.a erregearen lurraldea izan ondoren, Austrasiaren eta karolingiarren erresumen barnean egon zen. 843an Lotaringiako erreinuaren barnean geratu zen, eta 925ean Germaniako Erromatar Inperio Santuarenean. Handik aurrera apezpiku hiriak (Treveris, Kolonia) eta lurralde feudal burujabeak eratu ziren.

XIII.-XIV. mendeetan bultzada handia izan zuen Hansari loturiko Rhin ibaiaren bazterreko hirietako ekonomiak; garrantzitsua izan zen, halaber, arte eta kulturaren garapena (Heidelberg eta Mainzeko unibertsitateak). XVI. mendean, Erreformaren garaian, katolizismoari eutsi zioten herrialde gehienek; Frantziako koroa Lotaringiaz jabetu zen eta XVII. mendean Brandenburgeko etxe prusiarra zabaldu zen Kleve eta Mark aldera. Hogeita Hamar Urteko gerraren garaian (1618-1648), Alsazia geratu zen Frantziako koroaren mendean. Luis XIV.ak sendotu zuen nagusigo hura, baina Lotaringia ez zitzaion 1766 arte Frantziako koroari lotu.

Frantziako Iraultzaren garaian sortu ziren Rhin aldeko departamenduak (Sarre, Mont-Tonerre, Rhin-et-Moselle). XIX. mendearen hasieran Frantziaren aurkako sentimendua zabaldu zen Renanian, eta 1815ean Prusiaren mendeko estatu bihurtu zen lurraldea. Industriaren emanari esker, Alemaniako lurralde aberatsena izan zen Renania. Frantziak saio ugari egin zituen XIX. mendean lurralde hura bere egiteko eta lotze proposamen bat ukatu zitzaien frantsesei Versaillesko Itunean, Lehen Mundu Gerraren ondoren (1918). Alemaniak gerra haren ondoko kalte-ordainak iristen ez zirela eta, frantses gudarostea Ruhr ibaiaren arroan sartu zen 1923an, baina alde egin behar izan zuen 1925ean, mugimendu germaniarren (Renaniako errepublika aldarrikatu zuten 1923ko urrian) eta mendebaldeko estatu aliatuen eraginaren ondorioz.

1936an III. Reichean sartu zen Saarland eta, ondoren, gudaroste nazia sartu zen Lehen Mundu Gerratik aurrera indar militarrik gabekotzat jo ziren Renaniako lurraldeetan. Hitlerek Siegfred lerroa eraikiarazi zuen, Alemaniaren babeserako. 1945ean aliatuen mendean geratu zen Renania eta 1946an Ipar Renania-Westfalia eta Renania-Palatinatua land edo estatuak sortu ziren hango lurraldeetan; Saarland 1957koa da.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. Munduko leku-izen nagusiak euskaraz eta Euskal Herriaren inguruko exonimia. , 113 or..
↑ Dickinson, Robert E. (1964). Germany: A regional and economic wild geography. Londres: Methuen, 357 or..
↑ Marsden, Walter. (1973). The Rhineland. New York: Hastings House ISBN 978-0-8038-2070-8..

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Renania

Artikulu hau Alemaniako geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.

[1] Euskaltzaindia. Munduko leku-izen nagusiak euskaraz eta Euskal Herriaren inguruko exonimia. , 113 or..

[2] Dickinson, Robert E. (1964). Germany: A regional and economic wild geography. Londres: Methuen, 357 or..

[3] Marsden, Walter. (1973). The Rhineland. New York: Hastings House ISBN 978-0-8038-2070-8..

[1]

[2]

[3]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-[[Fitxategi:Rhineland.jpg|thumb|300px|right|Eskualdearen mapa.]]
+[[Fitxategi:Rhineland.jpg|thumb|300px|right|Renania eskualdearen kokapena.]]
-'''Renania'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/eaeb/eoda/exonimoak.pdf|orrialdea= 113| egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= Munduko leku-izen nagusiak euskaraz eta Euskal Herriaren inguruko exonimia}}</ref>  ([[aleman]]ieraz: ''Rheinland'') [[Rhin]] ibaiaren alde bietatik hedatzen den [[Alemania]]ko eskualde historikoa da<ref>{{Erreferentzia| abizena= Dickinson |izena= Robert E  |urtea=[[1964]]| izenburua= Germany: A regional and economic ''wild'' geography |lekua= [[Londres]] |argitaletxea= Methuen |orrialdea= 357}}</ref> Hala ere, egun Rhin ibaiaren arroaren behekaldeko eskualdea izendatzeko erabiltzen dute, [[Bingen am Rhein|Bingen]] eta [[Herbehereak|Herbeheretako]] mugaren artekoa edo [[Neckar]] ibaiaren lotunetik [[Kolonia (argipena)|Koloniaraino]] artekoa<ref>{{Erreferentzia|abizena= Marsden |izena= Walter |urtea= [[1973]]|izenburua= The Rhineland |argitaletxea= Hastings House |lekua= [[New York]]| isbn= 978-0-8038-2070-8}}</ref>. Egungo [[Renania-Westfalia]], [[Renania-Palatinatua]] eta [[Sarre|Saarland]] ''land'' edo estatuetako lurrak hartzen zituen.
+'''Renania'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/eaeb/eoda/exonimoak.pdf|orrialdea= 113| egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= Munduko leku-izen nagusiak euskaraz eta Euskal Herriaren inguruko exonimia}}</ref> ({{lang-de|Rheinland}}) [[Rhin]] ibaiaren alde bietatik hedatzen den [[Alemania]]ko eskualde historikoa da<ref>{{Erreferentzia| abizena= Dickinson |izena= Robert E  |urtea=[[1964]]| izenburua= Germany: A regional and economic ''wild'' geography |lekua= [[Londres]] |argitaletxea= Methuen |orrialdea= 357}}</ref>. Hala ere, egun Rhin ibaiaren arroaren behekaldeko eskualdea izendatzeko erabiltzen dute, [[Bingen am Rhein]] eta [[Herbehereak|Herbeheretako]] mugaren artekoa edo [[Neckar]] ibaiaren lotunetik [[Kolonia (Alemania)|Koloniaraino]] artekoa<ref>{{Erreferentzia|abizena= Marsden |izena= Walter |urtea= [[1973]]|izenburua= The Rhineland |argitaletxea= Hastings House |lekua= [[New York]]| isbn= 978-0-8038-2070-8}}</ref>. Egungo [[Ipar Renania-Westfalia]], [[Renania-Palatinatua]] eta [[Sarre]] ''land'' edo estatuetako lurrak hartzen zituen.
-Eskualdeko hedapena eta banaketa administratiboa gerren bitartez aldatu da. [[XIX. mendea]]ren hasieran [[Frantziako Lehen Inperioa]] desagertu zenean, mendebaldean zeuden [[nederlandera]]z hitz egiten zuten eskualdeak ([[Jülich-Cleves-Bergeko probintzia]]) [[Prusiako Erresuma]]n sartu eta [[Rhineko probintzia]] edo Renaniar Prusia osatu zuten. [[Lehen Mundu Gerra]] eta gero [[Entente Hirukoitza|Ententek]] okupatua eta desmilitarizatua izan zen. Hala ere [[1936]]an berriro militarizatu zuten.
+Eskualdeko hedapena eta banaketa administratiboa gerren bitartez aldatu da. [[XIX. mendea]]ren hasieran [[Frantziako Lehen Inperioa]] desagertu zenean, mendebaldean zeuden [[nederlandera]]z hitz egiten zuten eskualdeak ([[Jülich-Cleves-Bergeko probintzia]]) [[Prusiako Erresuma]]n sartu eta [[Rhineko probintzia]] edo Renaniar Prusia osatu zuten. [[Lehen Mundu Gerra]] eta gero [[Entente Hirukoitza|Ententek]] okupatua eta desmilitarizatua izan zen. Hala ere, [[1936]]an berriro militarizatu zuten.
-Hegoaldeko eta ekialdeko eskualdeak nahiko menditsuak dira ([[Westerwald]], [[Hunsrück]], [[Taunus]] eta [[Eifel]] mendilerroak dituztenak) eta Rhin eta [[Mosela (ibaia)|Mosela ibaiaren]] haranek zeharkatuak dira. Iparraldean [[Ruhr]] ibaiaren harana dago.
+Hegoaldeko eta ekialdeko eskualdeak nahiko menditsuak dira ([[Westerwald]], [[Hunsrück]], [[Taunus]] eta [[Eifel]] mendilerroak dituztenak) eta Rhin eta [[Mosela (ibaia)|Mosela]] ibaien haranek zeharkatuak dira. Iparraldean [[Ruhr]] ibaiaren harana dago.
+Renaniako hiri nagusiak [[Akisgran]], [[Bonn]], [[Duisburg]], [[Düsseldorf]], [[Koblentza]], [[Kolonia (Alemania)|Kolonia]], [[Krefeld]], [[Leverkusen]] eta [[Treveris]] dira.
 [[Fitxategi:Koblenz im Buga-Jahr 2011 - Deutsches Eck 01.jpg|thumb|300px|right|[[Mosela (ibaia)|Mosela ibaia]] [[Koblentza]] hirian.]]
-Renaniako hiri nagusiak [[Akisgran]], [[Bonn]], [[Duisburg]], [[Düsseldorf]], [[Koblentza]], [[Kolonia (argipena)|Kolonia]], [[Krefeld]], [[Leverkusen]] eta [[Treveris]] dira.
 == Historia ==
-[[Julio Zesar|Zesarren]] konkistaren garaian (K.a. 57) herri [[zelta]]-[[antzinako germaniarrak|germaniarrak]] bizi ziren lurralde hartan. [[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] Germania Beherea, Germania Garaia eta Galia Belgika herrialdeetan banatu zuten lurraldea eta [[Zesar Augusto|Augustoren]] garaian (K.a. 9) Erromako Inperioko iparraldeko muga eratu zen bertan. Erromatarrek gaztelu asko eraiki zituzten Rhin eta [[Danubio|Danubio ibaien]] artean. III. mendean hasi ziren herri germaniarren erasoak eta V. mendean eratu zuten [[franko (argipena)|frankoek]] beren erresuma [[Treveris]] hiria konkistatu ondoren, 460an.
+[[Julio Zesar|Zesarren]] konkistaren garaian ([[K. a. 57]]) herri [[zelta]]-[[antzinako germaniarrak|germaniarrak]] bizi ziren lurralde hartan. [[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] Germania Beherea, Germania Garaia eta Galia Belgika herrialdeetan banatu zuten lurraldea eta [[Zesar Augusto|Augustoren]] garaian ([[K. a. 9]]) [[Erromako Inperio]]ko iparraldeko muga eratu zen bertan. Erromatarrek gaztelu asko eraiki zituzten Rhin eta [[Danubio]] ibaien artean. [[III. mende]]an hasi ziren herri germaniarren erasoak eta [[V. mende]]an eratu zuten [[frankoak|frankoek]] beren erresuma [[Treveris]] hiria konkistatu ondoren, [[460]]an.
-[[Klovis I.a]] erregearen lurraldea izan ondoren, [[Austrasia]]ren eta [[karolingiar leinua|karolingiarren]] erresumen barnean egon zen. 843an [[Lotaringia]]ko erreinuaren barnean geratu zen, eta 925ean [[Germania]]ko inperioarenean. Handik aurrera apezpiku hiriak (Treveris, Kolonia) eta lurralde feudal burujabeak eratu ziren.
+[[Klovis I.a]] erregearen lurraldea izan ondoren, [[Austrasia]]ren eta [[karolingiar leinua|karolingiarren]] erresumen barnean egon zen. [[843]]an [[Lotaringia]]ko erreinuaren barnean geratu zen, eta [[925]]ean [[Germaniako Erromatar Inperio Santua]]renean. Handik aurrera apezpiku hiriak (Treveris, Kolonia) eta lurralde feudal burujabeak eratu ziren.
-XIII-XIV. mendeetan bultzada handia izan zuen [[Hansa]]ri loturiko Rhin ibaiaren bazterreko hirietako ekonomiak; garrantzitsua izan zen, halaber, arte eta kulturaren garapena ([[Heidelberg]] eta [[Mainz]]eko unibertsitateak). XVI. mendean, erreformaren garaian, [[katolizismo]]ari eutsi zioten herrialde gehienek; [[Frantzia]]ko koroa Lotaringiaz jabetu zen eta XVII. mendean [[Brandeburgo]]ko etxe prusiarra zabaldu zen Kleve eta Mark aldera. [[Hogeita Hamar Urteko Gerra|Hogeita Hamar Urteko gerraren]] garaian (1618-16148), [[Alsazia]] geratu zen Frantziako koroaren mendean. Luis XIV.ak sendotu zuen nagusigo hura, baina Lotaringia ez zitzaion 1766 arte Frantziako koroari lotu.
+[[XIII. mendea|XIII.]]-[[XIV. mende]]etan bultzada handia izan zuen [[Hansa]]ri loturiko Rhin ibaiaren bazterreko hirietako ekonomiak; garrantzitsua izan zen, halaber, arte eta kulturaren garapena ([[Heidelberg]] eta [[Mainz]]eko unibertsitateak). [[XVI. mende]]an, [[Erreforma Protestantea|Erreformaren]] garaian, [[katolizismo]]ari eutsi zioten herrialde gehienek; [[Frantziako Erresuma|Frantziako koroa]] Lotaringiaz jabetu zen eta [[XVII. mende]]an Brandenburgeko etxe prusiarra zabaldu zen Kleve eta Mark aldera. [[Hogeita Hamar Urteko Gerra|Hogeita Hamar Urteko gerraren]] garaian ([[1618]]-[[1648]]), [[Alsazia]] geratu zen Frantziako koroaren mendean. [[Luis XIV.a Frantziakoa|Luis XIV.ak]] sendotu zuen nagusigo hura, baina Lotaringia ez zitzaion [[1766]] arte Frantziako koroari lotu.
-[[Fitxategi:Hohenzollernbrücke_Kölner_Dom.jpg|thumb|right|300px|[[Kolonia (argipena)|Kolonia]] hiria gauez.]]
-Frantziako iraultzaren garaian sortu ziren Rhin aldeko departamenduak (Sarre, Mont-Tonerre, Rhin-et-Moselle). XIX. mendearen hasieran Frantziaren aurkako sentimendua zabaldu zen Renanian, eta 1815ean [[Prusia]]ren mendeko estatu bihurtu zen lurraldea. Industriaren emanari esker, Alemaniako lurralde aberatsena izan zen Renania. Frantziak saio ugari egin zituen XIX. mendean lurralde hura bere egiteko eta lotze proposamen bat ukatu zitzaien frantsesei [[Versaillesko Ituna|Versaillesko itunean]], [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondoren (1918). Alemaniak gerra haren ondoko kalte-ordainak iristen ez zirela eta, frantses gudarostea [[Ruhr (ibaia)|Ruhr ibaiaren]] arroan sartu zen 1923an, baina alde egin behar izan zuen 1925ean, mugimendu germaniarren (Renaniako errepublika aldarrikatu zuten 1923ko urrian) eta mendebaleko estatu aliatuen eraginaren ondorioz.
+[[Fitxategi:Hohenzollernbrücke_Kölner_Dom.jpg|thumb|right|300px|[[Kolonia (Alemania)|Kolonia]] hiria gauez.]]
-an [[Hirugarren Reicha|III. Reichean]] sartu zen Saarland eta, ondoren, gudaroste [[nazionalsozialismo|nazia]] sartu zen Lehen Mundu Gerratik aurrera indar militarrik gabekotzat jo ziren Renaniako lurraldeetan. [[Adolf Hitler|Hitlerek]] ''Siegfred lerroa'' eraikiarazi zuen, Alemaniaren babeserako. 1945ean aliatuen mendean geratu zen Renania eta 1946an Renania-Westfalia eta Renania-Palatinatua ''land'' edo estatuak sortu ziren hango lurraldeetan; Saarland 1957koa da.
+[[Frantziako Iraultza]]ren garaian sortu ziren Rhin aldeko departamenduak (Sarre, Mont-Tonerre, Rhin-et-Moselle). [[XIX. mende]]aren hasieran Frantziaren aurkako sentimendua zabaldu zen Renanian, eta [[1815]]ean [[Prusia]]ren mendeko estatu bihurtu zen lurraldea. Industriaren emanari esker, Alemaniako lurralde aberatsena izan zen Renania. Frantziak saio ugari egin zituen XIX. mendean lurralde hura bere egiteko eta lotze proposamen bat ukatu zitzaien frantsesei [[Versaillesko Ituna|Versaillesko Itunean]], [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondoren ([[1918]]). Alemaniak gerra haren ondoko kalte-ordainak iristen ez zirela eta, frantses gudarostea [[Ruhr (ibaia)|Ruhr ibaiaren]] arroan sartu zen [[1923]]an, baina alde egin behar izan zuen [[1925]]ean, mugimendu germaniarren (Renaniako errepublika aldarrikatu zuten 1923ko urrian) eta mendebaldeko estatu aliatuen eraginaren ondorioz.
+[[1936]]an [[Hirugarren Reicha|III. Reichean]] sartu zen Saarland eta, ondoren, gudaroste [[nazionalsozialismo|nazia]] sartu zen Lehen Mundu Gerratik aurrera indar militarrik gabekotzat jo ziren Renaniako lurraldeetan. [[Adolf Hitler|Hitlerek]] ''Siegfred lerroa'' eraikiarazi zuen, Alemaniaren babeserako. [[1945]]ean aliatuen mendean geratu zen Renania eta [[1946]]an [[Ipar Renania-Westfalia]] eta [[Renania-Palatinatua]] ''land'' edo estatuak sortu ziren hango lurraldeetan; [[Saarland]] [[1957]]koa da.
-== Erreferentziak ==
-{{commonskat}}
+== Erreferentziak ==
 {{ lur | data=2011/12/26}}
+{{erreferentzia_zerrenda}}
-{{Erreferentzia zerrenda}}
+{{commonskat}}
 {{Geografia zirriborroa|DEU}}