Plastidio: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

10:53, 26 otsaila 2020ko berrikusketa

Plastidioak edo plastoak landare-zeluletako zitoplasmako organulu esklusiboak dira^[1]. Plastidio ezagunena kloroplastoa da, kolore berdea du eta fotosintesia bertan burutzen da.

Jatorria

Kloroplastoek duela 1'5 milioi urte^[2] zianobakterioen eta zelula eukariotikoen artean gertaturiko endosinbiosi prozesuan dute jatorria^[3]. Zelula eukariotikoek fotosintesi oxigenikoa egineto ahalmena lortu zuten horrela^[4].

Bigarren endosinbiosi prozesu batean zelula eukariotikoak alga berdeak (euglenaren ordenekoak) irentsi ondoren hauek gaitasun fotosintetikoa galdu zuten baina beren egiturak berrerabili ziren beste funtzio batzuk betetzeko^[5]. Hirugarren endosinbiosi prozesu bat ere izan zen, plastidio sekundarioak zituen alga gorriak (dinoflagelatuak) hirugarren zelula batean sartu zenean^[1].

Zianobakterioaren gene batzu ostalariaren genoman barneratu ziren ondoren, hasiera batean izango zituen 3.000 geneetatik 130ek irauten dute kloroplastoaren barnean esate baterako^[6].

Plastidio motak

Prozesu metaboliko garrantzitsuekin erlazionatuta daude, substantzia desberdinak sintetizatu eta metatzeko gai direlako. Inguruan mintz bat edo gehiago izan ditzake, eta barnean mintzak, pigmentuak, elikagaiak eta estroma ditu.

Itxuraren —pigmentuaren— eta funtzioaren arabera sailkatzen dira^[2]:

Diferentziatu gabeko plastidioak

Proplastoak: plastidio ez helduak dira. Beste plasto guztien oinarrizko egitura dira.

Diferentziatutako plastidioak:

Kromoplastoak: koloredunak dira pigmentuak dituztelako (pigmentu karotenoideak). Landarearen atal koloretsuak (loreak, fruituak, hostoak...) koloreztatzen dituzte. Pigmentuak dituzten arren ez dute fotosintesirik egiten. Tomatean ugariak dira likopenoz betetako kromoplastoak.
Leukoplastoak: funtzio garrantzitsuena substantzien metaketa dute. Kolore gabeak dira (inolako pigmenturik gabeak) eta beraz ez dute fotosintesirik egiten. Hainbat leukoplasto desberdin ezagutzen dira:
- amiloplastoak: almidoia metatzen dute eta grabitatea detektatzen dute.
- oleoplastoak: lipidoak metatzen dituzte.
- proteinoplastoak: proteinak metatzen dituzte.
- tanosomak: tanino eta polifenolak sintetizatzen eta pilatzen dituzte.
Kloroplastoak: fotosintesia burutzen duten plastidio mota bereziak dira, argi energia erabiliz molekula organikoak sintetizatzea dute helburu. Klorofiladun pigmentu berdeak dituzte.

Algetan

Algen zeluletan desberdinak diren plastidioak aurkitzen dira. Alga berdeetan kloroplastoak dira fotosintesia burutzen dutenak, alga gorrietan errodoplastoak agertzen dira, kloroplastoen aldaera gorria, sakonera handiagoko uretan (268 metro artekoak) fotosintesia egitea ahalbidetzen dutenak^[2]. Ur gezatako Glaucophyta alga zelulabakarrek muroplastoak dituzte.

Algen zeluletan ez dira kromoplastoak eta leukoplastoak agertzen.

Diferentziazioa

Argi izpiak iristen diren zeluletan plastidioen barne mintza inbaginatu, pigmentuak kokatu eta kloroplasto bihurtzen dira. Argiak behar bezala ematen ez badu etioplasto bihurtzen dira, baina prozesua itzulgarria da.

Argiak ematen ez duen ehunetan (sustraietan adibidez) fotosintesiarik ez da behar eta sustantziak pilatzeko plastoak agertzen dira, leukoplastoak.

Ugalketa eta herentzia

Plastidioak erdibiketaz ugaltzen dira, prokariotoek egiten duten antzera, landare zelularen mitosia burutu aurreko fasean^[2]. Landare eta algek guraso bakarretik heredatzen dituzte plastidoak. Angiospermoek gameto emetik eskuratzen dituzte eta gimnospermoek arren polenetik. Hibridazio kasuetan angiospermoen %80an guraso bakarretik heredatzen ditu, hau gertatzen ez den %20aren adibidea argi-belarra edo alpapa (Medicago sativa) da^[7].

Historia

Ernst Haeckel biologo alemaniarrak aurkitu zituen plastidioak XIX mendean eta berak izendatu zituen. "Plasto" izena grekerazko πλαστός (plastós) hitzetik dator eta "sortua" esan nahi du. Plastidioen deskribapen zehatza Andreas Schimperrek egin zuen.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ ^a ^b (Ingelesez) Sato, Naoki. (2006). Wise, Robert R. ed. «Origin and Evolution of Plastids: Genomic View on the Unification and Diversity of Plastids» The Structure and Function of Plastids (Springer Netherlands): 75–102. doi:10.1007/978-1-4020-4061-0_4. ISBN 978-1-4020-4061-0. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).
↑ ^a ^b ^c ^d (Ingelesez) Wise, Robert R.. (2006). Wise, Robert R. ed. «The Diversity of Plastid Form and Function» The Structure and Function of Plastids (Springer Netherlands): 3–26. doi:10.1007/978-1-4020-4061-0_1. ISBN 978-1-4020-4061-0. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).
↑ (Ingelesez) Ochoa de Alda, Jesús A. G.; Esteban, Rocío; Diago, María Luz; Houmard, Jean. (2014-09-15). «The plastid ancestor originated among one of the major cyanobacterial lineages» Nature Communications 5 (1): 1–10. doi:10.1038/ncomms5937. ISSN 2041-1723. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).
↑ (Ingelesez) Moore, Kelsey R.; Magnabosco, Cara; Momper, Lily; Gold, David A.; Bosak, Tanja; Fournier, Gregory P.. (2019). «An Expanded Ribosomal Phylogeny of Cyanobacteria Supports a Deep Placement of Plastids» Frontiers in Microbiology 10 doi:10.3389/fmicb.2019.01612. ISSN 1664-302X. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).
↑ (Ingelesez) «The Origin of Plastids | Learn Science at Scitable» www.nature.com (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).
↑ (Ingelesez) Philips, Ron Milo & Ron. » How big are chloroplasts?. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).
↑ (Ingelesez) Zhang, Quan; Sodmergen. (2010-03-01). «Why does biparental plastid inheritance revive in angiosperms?» Journal of Plant Research 123 (2): 201–206. doi:10.1007/s10265-009-0291-z. ISSN 1618-0860. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).

Kanpo estekak

Datuak: Q165963
Multimedia: Plastids / Q165963

[:0-1] (Ingelesez) Sato, Naoki. (2006). Wise, Robert R. ed. «Origin and Evolution of Plastids: Genomic View on the Unification and Diversity of Plastids» The Structure and Function of Plastids (Springer Netherlands): 75–102. doi:10.1007/978-1-4020-4061-0_4. ISBN 978-1-4020-4061-0. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).

[:1-2] (Ingelesez) Wise, Robert R.. (2006). Wise, Robert R. ed. «The Diversity of Plastid Form and Function» The Structure and Function of Plastids (Springer Netherlands): 3–26. doi:10.1007/978-1-4020-4061-0_1. ISBN 978-1-4020-4061-0. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).

[3] (Ingelesez) Ochoa de Alda, Jesús A. G.; Esteban, Rocío; Diago, María Luz; Houmard, Jean. (2014-09-15). «The plastid ancestor originated among one of the major cyanobacterial lineages» Nature Communications 5 (1): 1–10. doi:10.1038/ncomms5937. ISSN 2041-1723. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).

[4] (Ingelesez) Moore, Kelsey R.; Magnabosco, Cara; Momper, Lily; Gold, David A.; Bosak, Tanja; Fournier, Gregory P.. (2019). «An Expanded Ribosomal Phylogeny of Cyanobacteria Supports a Deep Placement of Plastids» Frontiers in Microbiology 10 doi:10.3389/fmicb.2019.01612. ISSN 1664-302X. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).

[5] (Ingelesez) «The Origin of Plastids | Learn Science at Scitable» www.nature.com (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).

[6] (Ingelesez) Philips, Ron Milo & Ron. » How big are chloroplasts?. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).

[7] (Ingelesez) Zhang, Quan; Sodmergen. (2010-03-01). «Why does biparental plastid inheritance revive in angiosperms?» Journal of Plant Research 123 (2): 201–206. doi:10.1007/s10265-009-0291-z. ISSN 1618-0860. (Noiz kontsultatua: 2020-02-26).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ 2. lerroa: / 2. lerroa: @@
 [[Fitxategi:Chloroplasten.jpg|thumb|Kloroplastoak]]
+'''Plastidioak''' edo '''plastoak''' [[landare]]-[[zelula|zeluletako]] zitoplasmako [[organulu]] esklusiboak dira<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Naoki|abizena=Sato|izenburua=Origin and Evolution of Plastids: Genomic View on the Unification and Diversity of Plastids|argitaletxea=Springer Netherlands|orrialdeak=75–102|hizkuntza=en|data=2006|url=https://doi.org/10.1007/978-1-4020-4061-0_4|aldizkaria=The Structure and Function of Plastids|editore-abizena=Wise|editore-izena=Robert R.|isbn=978-1-4020-4061-0|doi=10.1007/978-1-4020-4061-0_4|sartze-data=2020-02-26|serie=Advances in Photosynthesis and Respiration}}</ref>. Plastidio ezagunena [[Kloroplasto|kloroplastoa]] da, kolore berdea du eta fotosintesia bertan burutzen da.
-'''Plastidioak''' edo '''plastoak''' [[landare]]-[[zelula|zeluletako]] zitoplasmako [[organulu]] esklusiboak dira.
+== Jatorria ==
+Kloroplastoek duela 1'5 milioi urte<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Robert R.|abizena=Wise|izenburua=The Diversity of Plastid Form and Function|argitaletxea=Springer Netherlands|orrialdeak=3–26|hizkuntza=en|data=2006|url=https://doi.org/10.1007/978-1-4020-4061-0_1|aldizkaria=The Structure and Function of Plastids|editore-abizena=Wise|editore-izena=Robert R.|isbn=978-1-4020-4061-0|doi=10.1007/978-1-4020-4061-0_1|sartze-data=2020-02-26|serie=Advances in Photosynthesis and Respiration}}</ref> [[Zianobakterio|zianobakterioen]] eta zelula eukariotikoen artean gertaturiko [[Teoria endosinbiotiko|endosinbiosi]] prozesuan dute jatorria<ref>{{Erreferentzia|izena=Jesús A. G.|abizena=Ochoa de Alda|izenburua=The plastid ancestor originated among one of the major cyanobacterial lineages|orrialdeak=1–10|hizkuntza=en|abizena2=Esteban|abizena3=Diago|abizena4=Houmard|izena2=Rocío|izena3=María Luz|izena4=Jean|data=2014-09-15|url=https://www.nature.com/articles/ncomms5937|aldizkaria=Nature Communications|alea=1|zenbakia=5|issn=2041-1723|doi=10.1038/ncomms5937|sartze-data=2020-02-26}}</ref>. Zelula eukariotikoek [[Fotosintesi oxigeniko|fotosintesi oxigenikoa]] egineto ahalmena lortu zuten horrela<ref>{{Erreferentzia|izena=Kelsey R.|abizena=Moore|izenburua=An Expanded Ribosomal Phylogeny of Cyanobacteria Supports a Deep Placement of Plastids|hizkuntza=English|abizena2=Magnabosco|abizena3=Momper|abizena4=Gold|abizena5=Bosak|abizena6=Fournier|izena2=Cara|izena3=Lily|izena4=David A.|izena5=Tanja|izena6=Gregory P.|data=2019|url=https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2019.01612/full|aldizkaria=Frontiers in Microbiology|zenbakia=10|issn=1664-302X|doi=10.3389/fmicb.2019.01612|sartze-data=2020-02-26}}</ref>.
+Bigarren endosinbiosi prozesu batean zelula eukariotikoak alga berdeak ([[Euglena|euglenaren]] ordenekoak) irentsi ondoren hauek gaitasun fotosintetikoa galdu zuten baina beren egiturak berrerabili ziren beste funtzio batzuk betetzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Origin of Plastids {{!}} Learn Science at Scitable|hizkuntza=en|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/the-origin-of-plastids-14125758/|aldizkaria=www.nature.com|sartze-data=2020-02-26}}</ref>. Hirugarren endosinbiosi prozesu bat ere izan zen, plastidio sekundarioak zituen alga gorriak ([[Dinoflagelatu|dinoflagelatuak]]) hirugarren zelula batean sartu zenean<ref name=":0" />.
+Zianobakterioaren gene batzu ostalariaren genoman barneratu ziren ondoren, hasiera batean izango zituen 3.000 geneetatik 130ek irauten dute kloroplastoaren barnean esate baterako<ref>{{Erreferentzia|izena=Ron Milo & Ron|abizena=Philips|izenburua=» How big are chloroplasts?|hizkuntza=en|url=http://book.bionumbers.org/how-large-are-chloroplasts/|sartze-data=2020-02-26}}</ref>.
+== Plastidio motak ==
 Prozesu metaboliko garrantzitsuekin erlazionatuta daude, substantzia desberdinak sintetizatu eta metatzeko gai direlako. Inguruan [[mintz]] bat edo gehiago izan ditzake, eta barnean mintzak, [[pigmentu]]ak, elikagaiak eta [[estroma]] ditu.
 [[Fitxategi:Plastids_types_eu.svg|thumb|240px|Plastido motak]]
-Itxuraren —pigmentuaren— eta funtzioaren arabera sailkatzen dira:
+Itxuraren —pigmentuaren— eta funtzioaren arabera sailkatzen dira<ref name=":1" />:
-* Diferentziatu gabeko plastidioak
+=== Diferentziatu gabeko plastidioak ===
-** [[Proplasto]]ak: plastidio ez helduak dira, beste guztien jatorria.
-* Diferentziatutako plastidioak
+*[[Proplasto]]ak: plastidio ez helduak dira. Beste plasto guztien oinarrizko egitura dira.
-** [[Kromoplasto]]ak: [[kolore]]dunak dira [[pigmentu]]ak dituztelako (pigmentu karotenoideak). Fotosintetikoki inaktiboak dira eta jarduera gutxi dute. [[Tomate]]an ugariak dira.
-** [[Leukoplasto]]ak: funtzio garrantzitsuena substantzien metaketa dute. Kolore gabeak dira (inolako pigmenturik gabeak) eta fotosintetikoki inaktiboak. Adibidez, amiloplastoek [[almidoi]]a metatzen dute, oleoplastoek [[lipido]]ak eta proteinoplastoak [[proteina]]k.
+=== Diferentziatutako plastidioak: ===
-** [[Kloroplasto]]ak: [[fotosintesi]]a burutzen duten plastidio mota bereziak dira, argi energia erabiliz molekula organikoak sintetizatzea dute helburu. [[Klorofila]]dun pigmentu berdeak dituzte.
+*[[Kromoplasto]]ak: [[kolore]]dunak dira [[pigmentu]]ak dituztelako (pigmentu karotenoideak). Landarearen atal koloretsuak (loreak, fruituak, hostoak...) koloreztatzen dituzte. Pigmentuak dituzten arren ez dute fotosintesirik egiten. [[Tomate]]an ugariak dira [[Likopeno|likopenoz]] betetako kromoplastoak.
-{{Txantiloi:Zelularen osagaiak}}
+*[[Leukoplasto]]ak: funtzio garrantzitsuena substantzien metaketa dute. Kolore gabeak dira (inolako pigmenturik gabeak) eta beraz ez dute fotosintesirik egiten. Hainbat leukoplasto desberdin ezagutzen dira:
+**[[Amiloplasto|amiloplastoak]]: [[almidoi]]a metatzen dute eta grabitatea detektatzen dute.
+**[[Oleoplasto|oleoplastoak]]: [[lipido]]ak metatzen dituzte.
+**[[Proteinoplasto|proteinoplastoak]]: [[proteina]]k metatzen dituzte.
+**[[Tanosoma|tanosomak]]: tanino eta polifenolak sintetizatzen eta pilatzen dituzte.
+*[[Kloroplasto]]ak: [[fotosintesi]]a burutzen duten plastidio mota bereziak dira, argi energia erabiliz molekula organikoak sintetizatzea dute helburu. [[Klorofila]]dun pigmentu berdeak dituzte.
+=== Algetan ===
+Algen zeluletan desberdinak diren plastidioak aurkitzen dira. Alga berdeetan kloroplastoak dira fotosintesia burutzen dutenak, alga gorrietan errodoplastoak agertzen dira, kloroplastoen aldaera gorria, sakonera handiagoko uretan (268 metro artekoak) fotosintesia egitea ahalbidetzen dutenak<ref name=":1" />. Ur gezatako Glaucophyta alga zelulabakarrek muroplastoak dituzte.
+Algen zeluletan ez dira kromoplastoak eta leukoplastoak agertzen.
+== Diferentziazioa ==
+Argi izpiak iristen diren zeluletan plastidioen barne mintza inbaginatu, pigmentuak kokatu eta kloroplasto bihurtzen dira. Argiak behar bezala ematen ez badu etioplasto bihurtzen dira, baina prozesua itzulgarria da.
+Argiak ematen ez duen ehunetan ([[Sustrai|sustraietan]] adibidez) fotosintesiarik ez da behar eta sustantziak pilatzeko plastoak agertzen dira, leukoplastoak.
+== Ugalketa eta herentzia ==
+Plastidioak [[Erdibiketa|erdibiketaz]] ugaltzen dira, [[Prokarioto|prokariotoek]] egiten duten antzera, landare zelularen [[Mitosi|mitosia]] burutu aurreko fasean<ref name=":1" />. Landare eta algek guraso bakarretik heredatzen dituzte plastidoak. Angiospermoek gameto emetik eskuratzen dituzte eta gimnospermoek arren polenetik. Hibridazio kasuetan angiospermoen %80an guraso bakarretik heredatzen ditu, hau gertatzen ez den %20aren adibidea [[Argi-belar|argi-belarra]] edo alpapa (''Medicago sativa'') da<ref>{{Erreferentzia|izena=Quan|abizena=Zhang|izenburua=Why does biparental plastid inheritance revive in angiosperms?|orrialdeak=201–206|hizkuntza=en|abizena2=Sodmergen|data=2010-03-01|url=https://doi.org/10.1007/s10265-009-0291-z|aldizkaria=Journal of Plant Research|alea=2|zenbakia=123|issn=1618-0860|doi=10.1007/s10265-009-0291-z|sartze-data=2020-02-26}}</ref>.
+== Historia ==
+[[Ernst Haeckel]] biologo [[Alemaniar|alemaniarrak]] aurkitu zituen plastidioak XIX mendean eta berak izendatu zituen. "Plasto" izena [[Greziera|grekerazko]] πλαστός (plastós) hitzetik dator eta "sortua" esan nahi du. Plastidioen deskribapen zehatza [[Andreas Franz Wilhelm Schimper|Andreas Schimperrek]] egin zuen.
+<br />{{Txantiloi:Zelularen osagaiak}}
 == Erreferentziak ==
 {{ lur | data=2011/12/27}}