Lizoain (herri): berrikuspenen arteko aldeak

Gehitu loturak
Koordenatuak: 42°47′55″N 1°28′03″W / 42.7986°N 1.4675°W / 42.7986; -1.4675
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Enekorga (eztabaida | ekarpenak)
50.340 edits
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
Enekorga (eztabaida | ekarpenak)
50.340 edits
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
35. lerroa: 35. lerroa:
Bertako biztanleak ''lizoaindarrak'' dira.
Bertako biztanleak ''lizoaindarrak'' dira.


== Izena ==
== Demografia eta biztanleria ==
Lizoain toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lizoain - Lekuak - EODA|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=471&lang=eu&kodea=92072|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2021-08-30}}</ref>
{| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999"

|+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Lizoaingo biztanleria
* ''Liçuing'' (1171)
! [[2000]] !! [[2001]] !! [[2002]] !! [[2003]] !! [[2004]] !! [[2005]] !! [[2006]] !! [[2007]]
* ''Liçoain'' (1258)
* ''Liçoayn'' (1258)
* ''Liçoain'' (1268)
* ''Lissoanh'' (1274)
* ''Lisçoayn'' (1275)
* ''Liçoayn'' (1278)
* ''Liçoaym'' (1279)
* ''Liçasoayn'' (1280)
* ''Liçoayin'' (1300)
* ''Licoain'' (1366)
* ''Lyçoayn'' (1366)
* ''Lizoain'' (1534)
* ''Lizoayn'' (1587)
* ''Lizoain'' (1767)
* ''Lizoain'' (1829)
* ''Lizoain'' (1996)

== Geografia ==
Lizoain [[Lizoainibar]] ibarran dago.

=== Ingurune naturala eta klima ===
[[Lizoainibar]] [[Pirinioaurrea|Pirinioaurreko]] ibarra da, [[Eguesibar]] eta [[Longida]] lotzen dituen lautada da. Ibaia zeharkatzen du [[Erro (ibaia)|Erro ibaiak]], [[Irati (ibaia)|Irati]]-[[Aragoi (ibaia)|Aragoi]] ibaiaren adarrak.

Ibarreko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere [[udaberri]] eta [[udazken]]ean. [[Uda]] garaian, bi hilabete lehor izaten dira, [[uztail]]a, eta, batez ere, [[abuztu]]a.

Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek [[XIX. mendea|XIX. mendetik]] aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.

==== Estazio meteorologikoak ====
Lizoainibarren dagoen [[Beortegi]] herrian, itsasoaren mailatik 580 metrora, [[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Gobernuak]] [[1998|1998n]] jarritako estazio meteorologikoa dago.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Meteo Navarra|izenburua=Estazioko datuak - Beortegi|url=http://meteoeu.navarra.es/estaciones_eu/estacion_eu.cfm?IDEstacion=12|aldizkaria=meteoeu.navarra.es|sartze-data=2021-09-01}}</ref>

{{Klima
|location= [[Beortegi]], 1998-2020
<!--Record high temperatures-->
|Jan record high C= 17.6
|Feb record high C= 21.9
|Mar record high C= 24.7
|Apr record high C= 29.0
|May record high C= 35.0
|Jun record high C= 39.4
|Jul record high C= 38.1
|Aug record high C= 39.9
|Sep record high C= 36.5
|Oct record high C= 29.6
|Nov record high C= 21.8
|Dec record high C= 17.2
|year record high C= 39.9
<!--Average high temperatures-->
|Jan high C= 8.6
|Feb high C= 10.0
|Mar high C= 13.4
|Apr high C= 15.9
|May high C= 19.9
|Jun high C= 25.4
|Jul high C= 28.2
|Aug high C= 28.3
|Sep high C= 24.2
|Oct high C= 18.9
|Nov high C= 12.0
|Dec high C= 9.0
|year high C= 17.8
<!--Mean daily temperature-->
|Jan mean C= 4.3
|Feb mean C= 4.9
|Mar mean C= 7.9
|Apr mean C= 10.2
|May mean C= 13.6
|Jun mean C= 17.9
|Jul mean C= 20.2
|Aug mean C= 20.4
|Sep mean C= 17.1
|Oct mean C= 13.1
|Nov mean C= 7.7
|Dec mean C= 4.7
|year mean C= 11.8
<!--Average low temperatures-->
|Jan low C= 0.8
|Feb low C= 0.6
|Mar low C= 2.8
|Apr low C= 4.7
|May low C= 7.4
|Jun low C= 10.9
|Jul low C= 13.0
|Aug low C= 13.4
|Sep low C= 11.0
|Oct low C= 8.3
|Nov low C= 4.0
|Dec low C= 1.1
|year low C= 6.5
<!--Record low temperatures-->
|Jan record low C= -7.9
|Feb record low C= -10.0
|Mar record low C= -9.8
|Apr record low C= -3.8
|May record low C= -1.1
|Jun record low C= 2.3
|Jul record low C= 5.2
|Aug record low C= 6.2
|Sep record low C= 2.1
|Oct record low C= -1.9
|Nov record low C= -7.3
|Dec record low C= -12.4
|year record low C= -12.4
<!--Total Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mm=
|Feb precipitation mm=
|Mar precipitation mm=
|Apr precipitation mm=
|May precipitation mm=
|Jun precipitation mm=
|Jul precipitation mm=
|Aug precipitation mm=
|Sep precipitation mm=
|Oct precipitation mm=
|Nov precipitation mm=
|Dec precipitation mm=
|year precipitation mm=
<!--Mean Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mean = 96.6
|Feb precipitation mean = 85.4
|Mar precipitation mean = 96.7
|Apr precipitation mean = 85.2
|May precipitation mean = 69.5
|Jun precipitation mean = 54.2
|Jul precipitation mean = 38.1
|Aug precipitation mean = 33.2
|Sep precipitation mean = 57.2
|Oct precipitation mean = 77.0
|Nov precipitation mean = 105.0
|Dec precipitation mean = 80.8
|year precipitation mean = 878.9
<!--Maximum Precipitation in 24 hours, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation max = 67.5
|Feb precipitation max = 42.9
|Mar precipitation max = 42.9
|Apr precipitation max = 46.9
|May precipitation max = 66.6
|Jun precipitation max = 55.2
|Jul precipitation max = 51.3
|Aug precipitation max = 36.2
|Sep precipitation max = 72.0
|Oct precipitation max = 96.8
|Nov precipitation max = 58.3
|Dec precipitation max = 53.2
|year precipitation max = 96.8
<!--Average daily % humidity-->
<!-- If entering the average daily % humidity, then the humidex table should be used. As of December 2009, few if any countries other than Canada use the Humidex.-->
|Jan humidity=
|Feb humidity=
|Mar humidity=
|Apr humidity=
|May humidity=
|Jun humidity=
|Jul humidity=
|Aug humidity=
|Sep humidity=
|Oct humidity=
|Nov humidity=
|Dec humidity=
|year humidity=
<!--Average number of precipitation days-->
|unit precipitation days= 1 mm
|Jan precipitation days=
|Feb precipitation days=
|Mar precipitation days=
|Apr precipitation days=
|May precipitation days=
|Jun precipitation days=
|Jul precipitation days=
|Aug precipitation days=
|Sep precipitation days=
|Oct precipitation days=
|Nov precipitation days=
|Dec precipitation days=
|year precipitation days=
<!--Average number of snowy days-->
|unit snow days= 1 mm
|Jan snow days=
|Feb snow days=
|Mar snow days=
|Apr snow days=
|May snow days=
|Jun snow days=
|Jul snow days=
|Aug snow days=
|Sep snow days=
|Oct snow days=
|Nov snow days=
|Dec snow days=
|year snow days=
<!--Average monthly sunshine hours, monthly totals are preferred, and will produce colours, but percentages are accepted.-->
|Jan sun=
|Feb sun=
|Mar sun=
|Apr sun=
|May sun=
|Jun sun=
|Jul sun=
|Aug sun=
|Sep sun=
|Oct sun=
|Nov sun=
|Dec sun=
|year sun=
|source 1= Nafarroako klimatologia zerbitzua<ref>{{erreferentzia |url=http://meteoeu.navarra.es/climatologia_eu/selfichaclima_eu.cfm?IDEstacion=12&tipo=AUTO|izenburua=Beortegiko estazioko balio klimatologikoak|argitaletxea=Nafarroako Gobernua|sartze-data=2020-08-24}}</ref>}}

== Historia ==
[[Lizoainibar|Lizoainibarko]] batzarrak hemen ospatzen ziren, bertako herriburuan. [[1254|1254an]] [[Tibalt II.a Nafarroakoa]] erregeak bere herritarrei agindu zien beti izango zirela errege, ibarreko beste toki batzuk bezala. [[1515|1515ean]] [[Fernando II.a Aragoikoa|Fernando Katolikoak]] [[Iruñea|Iruñeko]] [[Santo Domingo eliza (Iruñea)|Donejakue monasterioari]] 34 anega eta erdi gari esleitu zizkion bertako petxaren gainean.

[[XVIII. mendea|XVIII. mendearen]] amaieran bere ekonomia [[Zereal|zerealistikoa]] zen eta mahatsondoa garrantzitsua zen. [[XIX. mendea|XIX. mendearen]] erdialdera artoa eta patatak ere landatzen ziren, 24 ikasleko eskola misto bat zegoen, garian 1 000 erreal zituena.

San Bernabe eta Montserrateko Andre Mariaren baselizak egon ziren, gaur egun desagertuak.

== Demografia ==
[[2020|2020an]] 64 biztanle zituen Lizoainek.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lizoain|argitaletxea=Espainiako Estatistika Institutua|url=https://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaRapida&subaccion=&numPag=0&ordenAnios=ASC&nombrePoblacion=Lizoain&botonBusquedaRapida=Consultar+selecci%F3n|aldizkaria=www.ine.es|sartze-data=2021-08-31}}</ref><center>
{| class="wikitable" border="0" style="border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF; text-align:center;"
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!2014
!2015
!2016
!2017
!2018
!2019
!2020
|-
|-
|41
| align=center| 41 || align=center| 35 || align=center| 37 || align=center| 42 || align=center| 46 || align=center| 50 || align=center| 47 || align=center| 53
|35
|37
|42
|46
|50
|47
|53
|53
|53
|51
|55
|59
|60
|61
|61
|59
|56
|62
|60
|64
|}
|}
{| align=center
|-
{{Graph:Chart|width=800|height=300|xAxisTitle=Urtea|yAxisTitle=Biztanleria|type=rect|xAxisAngle = -40
|x=2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020
|y1=41, 35, 37, 42, 46, 50, 47, 53, 53, 53, 51, 55, 59, 60, 61, 61, 59, 56, 62, 60, 64
|colors=#009E60|showValues = offset:4}}
|}
</center>


== Kultura ==
{{Lizoaingo herri aurkibidea}}
=== Euskara ===
{{geografia zirriborroa|Nafarroa}}
[[Luis Luziano Bonaparte|Luis Luziano Bonapartek]], [[1869|1869an]], [[Lizoainibar]]ko herri guztiak sailkatu zituen, [[Hegoaldeko goi nafarrera|hegoaldeko goi-nafarrera]] euskalkian, [[Pirinioaurrea|Pirinioaurre]] ibarretik [[Eguesibar]] eta [[Longida]] ibarrekin eta [[Pirinioaurrea|Pirinioaurreko]] [[Eguesibar]] eta [[Longida]] ibarrekin hitz egiten zena.<ref>Luis Luziano Bonaparte. ''Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés'', [[1863]].</ref>
{{Atari|Euskal Wikiatlasa|Euskal Herriko Wikiatlasa}}

[[Koldo Zuazo|Koldo Zuazok]], [[2010|2010ean]], [[Lizoainibar]] atzerakada-eremuan sailkatu zituen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.<ref>Koldo Zuazo. ''El euskera y sus dialectos''. Alberdania, 2010.</ref>

Lizoaingo azpieuskalkia [[eguesibarrera]] da.<ref>Euskaltzaindia. [https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/irizar/2171_01.pdf Hegoaldeko goi-nafarrera. Eguesibarrera.]</ref>

==== Euskararen Foru Legea ====
{{sakontzeko|Euskararen Foru Legea}}
[[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Gobernuak]] onartutako [[Euskararen Foru Legea]]ri jarraituz, [[Lizoainibar-Arriasgoiti]] [[Nafarroako Eremu Mistoa|eremu mistoko]] udalerria da. [[2010]]eko erroldan, herritarren %&nbsp;10,62ek zekien [[euskara]]z.

=== Jaiak ===
* San Migelgo jaiak, [[abuztu|abuztuaren]] azken asteburuan

== Ondasun nabarmenak ==
* [[San Migel eliza (Lizoain)|San Migel eliza]], [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] kristiau eliza eta gaur egun zentro zibikoa.
* [[Lizoaingo zubia]], [[Erro (ibaia)|Erroibaiaren]] gaineko [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] zubia.
* [[Parke Zelta]]: [[2009|2009tik]] aurrera herritarrek [[Auzolan|auzolanean]] eraikitako parkea.

== Oharrak ==
<references group="lower-alpha" />

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
* [[Lizoainibar]]
* [[Lizoainibar-Arriasgoiti]]
* [[Agoitzaldea]]
* [[Zangozako merindadea]]
* [[Nafarroa Garaia]]


== Kanpo estekak ==
== Kanpo estekak ==
* [http://www.izaga.es/lizoain-arriasgoiti/presentacion/ Lizoainibar-Arriasgoitiko Udalako webgune ofiziala]
{{autoritate kontrola}}

{{autoritate kontrola}}{{Lizoainibar-Arriasgoitiko herri aurkibidea}}


[[Kategoria:Lizoaingo kontzejuak]]
[[Kategoria:Lizoainibarko lekuak]]

22:37, 25 urria 2021ko berrikusketa

Artikulu hau Lizoainibarreko herriburuari buruzkoa da; Erroibarreko herriburua gaitzat duena beste hau da: «Lintzoain»
Lizoain
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Fitxategi:NFA - Lizoain.jpg
Herriko aireko ikuspegia, 1982. urtean
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaAgoitzaldea
UdalerriaLizoainibar-Arriasgoiti
Administrazioa
Motaleku
Izen ofizialaLizoáin/Lizoain
Posta kodea31482
Herritarralizoaindar
Geografia
Koordenatuak42°47′55″N 1°28′03″W / 42.7986°N 1.4675°W / 42.7986; -1.4675
Garaiera536 metro
Distantzia18,9 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria64 (2020:  4)

Lizoain[1][a] Lizoainibar-Arriasgoiti udalerriko Lizoainibar ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Agoitzaldea eskualdean.

Lizoainibarko eta Lizoainibar-Arriasgoitiko herriburua da. 2020. urtean 64 biztanle zituen.

Bertako biztanleak lizoaindarrak dira.

Izena

Lizoain toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Liçuing (1171)
  • Liçoain (1258)
  • Liçoayn (1258)
  • Liçoain (1268)
  • Lissoanh (1274)
  • Lisçoayn (1275)
  • Liçoayn (1278)
  • Liçoaym (1279)
  • Liçasoayn (1280)
  • Liçoayin (1300)
  • Licoain (1366)
  • Lyçoayn (1366)
  • Lizoain (1534)
  • Lizoayn (1587)
  • Lizoain (1767)
  • Lizoain (1829)
  • Lizoain (1996)

Geografia

Lizoain Lizoainibar ibarran dago.

Ingurune naturala eta klima

Lizoainibar Pirinioaurreko ibarra da, Eguesibar eta Longida lotzen dituen lautada da. Ibaia zeharkatzen du Erro ibaiak, Irati-Aragoi ibaiaren adarrak.

Ibarreko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere udaberri eta udazkenean. Uda garaian, bi hilabete lehor izaten dira, uztaila, eta, batez ere, abuztua.

Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek XIX. mendetik aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.

Estazio meteorologikoak

Lizoainibarren dagoen Beortegi herrian, itsasoaren mailatik 580 metrora, Nafarroako Gobernuak 1998n jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]


    Datu klimatikoak (Beortegi, 1998-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 17.6 21.9 24.7 29.0 35.0 39.4 38.1 39.9 36.5 29.6 21.8 17.2 39.9
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.6 10.0 13.4 15.9 19.9 25.4 28.2 28.3 24.2 18.9 12.0 9.0 17.8
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.3 4.9 7.9 10.2 13.6 17.9 20.2 20.4 17.1 13.1 7.7 4.7 11.8
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.8 0.6 2.8 4.7 7.4 10.9 13.0 13.4 11.0 8.3 4.0 1.1 6.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -7.9 -10.0 -9.8 -3.8 -1.1 2.3 5.2 6.2 2.1 -1.9 -7.3 -12.4 -12.4
Batez besteko prezipitazioa (mm) 96.6 85.4 96.7 85.2 69.5 54.2 38.1 33.2 57.2 77.0 105.0 80.8 878.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 67.5 42.9 42.9 46.9 66.6 55.2 51.3 36.2 72.0 96.8 58.3 53.2 96.8
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4]

Historia

Lizoainibarko batzarrak hemen ospatzen ziren, bertako herriburuan. 1254an Tibalt II.a Nafarroakoa erregeak bere herritarrei agindu zien beti izango zirela errege, ibarreko beste toki batzuk bezala. 1515ean Fernando Katolikoak Iruñeko Donejakue monasterioari 34 anega eta erdi gari esleitu zizkion bertako petxaren gainean.

XVIII. mendearen amaieran bere ekonomia zerealistikoa zen eta mahatsondoa garrantzitsua zen. XIX. mendearen erdialdera artoa eta patatak ere landatzen ziren, 24 ikasleko eskola misto bat zegoen, garian 1 000 erreal zituena.

San Bernabe eta Montserrateko Andre Mariaren baselizak egon ziren, gaur egun desagertuak.

Demografia

2020an 64 biztanle zituen Lizoainek.[5]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
41 35 37 42 46 50 47 53 53 53 51 55 59 60 61 61 59 56 62 60 64
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Lizoainibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurre ibarretik Eguesibar eta Longida ibarrekin eta Pirinioaurreko Eguesibar eta Longida ibarrekin hitz egiten zena.[6]

Koldo Zuazok, 2010ean, Lizoainibar atzerakada-eremuan sailkatu zituen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]

Lizoaingo azpieuskalkia eguesibarrera da.[8]

Euskararen Foru Legea

Sakontzeko, irakurri: «Euskararen Foru Legea»

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Lizoainibar-Arriasgoiti eremu mistoko udalerria da. 2010eko erroldan, herritarren % 10,62ek zekien euskaraz.

Jaiak

Ondasun nabarmenak

Oharrak

  1. ↑ /lis̻o.áin/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban

Erreferentziak

  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Lizoain - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Beortegi» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  4. ↑ Beortegiko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  5. ↑ «Lizoain» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  7. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  8. ↑ Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Eguesibarrera.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lizoain_(herri)&oldid=8747177"(e)tik eskuratuta