Afro-asiar hizkuntzak: berrikuspenen arteko aldeak
20. lerroa: | 20. lerroa: | ||
=== Sailkapenaren historia === |
=== Sailkapenaren historia === |
||
[[IX. mendea|IX. mendean]], [[Tiaret|Tiareteko]] [[Judah ibn Quraysh]] gramalari [[Hebreera|hebreoa]] lehena izan zen hizkuntza afroasiarren bi adarrak ( |
[[IX. mendea|IX. mendean]], [[Tiaret|Tiareteko]] [[Judah ibn Quraysh]] gramalari [[Hebreera|hebreoa]] lehena izan zen hizkuntza afroasiarren bi adarrak (amazigeraa eta semitikoa) erlazionatzen. Hizkuntza semitikoak arabiera, hebreoa eta [[aramera]] ikastetik ezagutzen zituen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Edward|abizena=Lipiński|izenburua=Semitic languages : outline of a comparative grammar|argitaletxea=Peeters|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/46969899|edizioa=2nd ed|isbn=90-429-0815-7|pmc=46969899|sartze-data=2022-05-03}}</ref> XIX. mendean zehar, europarrek harreman hau ere proposatu zuten. 1844an, Theodor Benfeyk Etiopiko deituriko hizkuntza familia proposatu zuen, hizkuntza semitiko, amazigera eta cushitikoak barneratzen zituena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Asya|abizena=Pereltsvaig|izenburua=Languages of the world : an introduction|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/756913021|isbn=978-1-107-00278-4|pmc=756913021|sartze-data=2022-05-03}}</ref> Urte berean, T. N. Newmanek Hausa hizkuntza eta semitikoen arteko harremana proposatu zuen, luzaroan dudan egon zena. |
||
=== Demografia === |
|||
* [[Arabiera]] (semitiko). |
|||
* Hausa (txadar).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hausa|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/hau|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-03}}</ref> |
|||
* [[Oromoera]] (cushitiko). |
|||
* [[Amharera]] (semitiko). |
|||
* [[Somaliera]] (cushitiko).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Somali|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/som|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-03}}</ref> |
|||
* [[Tigrinyera]] (semitiko). |
|||
* [[Afarrera]] (cushitiko). |
|||
* [[Shilhera]] (amazigera). |
|||
* [[Kabiliera]] (amazigera). |
|||
* [[Hebreera]] (semitiko). |
|||
* Atlasikoa (amazigera). |
|||
* Tarifitera (amazigera). |
|||
* [[Gurageera]] (semitiko).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sebat Bet Gurage|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/sgw|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-03}}</ref> |
|||
* [[Tigre hizkuntza|Tigreera]] (semitiko).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tigre {{!}} northwestern Eritrean people {{!}} Britannica|hizkuntza=en|url=https://www.britannica.com/topic/Tigre-northwestern-Eritrean-people|aldizkaria=www.britannica.com|sartze-data=2022-05-03}}</ref> |
|||
* Wolaitta (omotiko). |
|||
* [[Maltera]] (semitiko).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lıngwa u lıngwıstıka|argitaletxea=Klabb Kotba Maltin|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/82586980|isbn=99909-75-42-6|pmc=82586980|sartze-data=2022-05-03}}</ref> |
|||
* [[Asiriako neo-arameera]] (semitiko).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Assyrian Neo-Aramaic|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/aii|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-03}}</ref> |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
29. lerroa: | 49. lerroa: | ||
* Igor M. Diakonoff et al., "Historical-Comparative Vocabulary of Afrasian", St. Petersburg Journal of African Studies Nos. 2-6, 1993-7. |
* Igor M. Diakonoff et al., "Historical-Comparative Vocabulary of Afrasian", St. Petersburg Journal of African Studies Nos. 2-6, 1993-7. |
||
* Christopher Ehret. ''Reconstructing Proto-Afroasiatic (Proto-Afrasian): Vowels, Tone, Consonants, and Vocabulary'' (University of California Publications in Linguistics 126), California, Berkeley 1996. |
* Christopher Ehret. ''Reconstructing Proto-Afroasiatic (Proto-Afrasian): Vowels, Tone, Consonants, and Vocabulary'' (University of California Publications in Linguistics 126), California, Berkeley 1996. |
||
* Vladimir E. Orel and Olga V. Stolbova, ''Hamito- |
* Vladimir E. Orel and Olga V. Stolbova, ''Hamito-semitiko Etymological Dictionary: Materials for a Reconstruction'', Brill, Leiden 1995 |
||
== Kanpo estekak == |
== Kanpo estekak == |
03:49, 3 maiatza 2022ko berrikusketa
Afro-asiar hizkuntzak | |
---|---|
eta | |
Datu orokorrak | |
Hiztunak | 270.000.000 |
Hizkuntza sailkapena | |
giza hizkuntza | |
Hizkuntza kodeak | |
ISO 639-2 | afa |
Glottolog | afro1255 , afro1257 , afro1256 eta afro1252 |
Linguist List | afas |
IETF | afa |
Afro-asiar hizkuntzak Iparraldeko eta Mendebaldeko Afrikan, Sahelen eta Hego-mendebaldeko Asian hedaturik dagoen hizkuntza familia da, 240 hizkuntza inguruk osatua eta 285 milioi lagunek baino gehiagok erabilia.[1]
Afro-asiar (edo afro-asiar) ez ezik, "afrasiar" (afrasian), "lisramiko" edo erythraean ere deitu ohi dira hizkuntzok. Baztertu eta arbuiatu izan da, aldiz, behialako "kamito-semitiko" izena.[2][3][4]
Etimologia
XIX. mendearen hasieran, linguista ezberdinek amazigera, cushitiko eta egiptoera hizkuntzak filo "Hamitiko"an bildu zituzten, haien artean zuten harreman genetikoa eta talde honek hizkuntza semitikoen filoarekin zuen harremana ohoretuz.[5] "Hamitiko" eta "Semitiko" terminoak Genesi liburuko Noeren Kam eta Sem semeen ondorengoen tribuak deskribatzen dituena.[6]
Sailkapena
Honako adar edo familietan sailkatu ohi dituzte hizkuntzalariek afro-asiar hizkuntzak:[7]
Zalantzak daude ea hizkuntza omotikoak talde honetan sailkatu behar diren[8][9] eta ea Beja hizkuntza kasuan hizkuntza kuxitikoen adarrean ala adar propioan sailkatu behar den.[10][11]
Sailkapenaren historia
IX. mendean, Tiareteko Judah ibn Quraysh gramalari hebreoa lehena izan zen hizkuntza afroasiarren bi adarrak (amazigeraa eta semitikoa) erlazionatzen. Hizkuntza semitikoak arabiera, hebreoa eta aramera ikastetik ezagutzen zituen.[12] XIX. mendean zehar, europarrek harreman hau ere proposatu zuten. 1844an, Theodor Benfeyk Etiopiko deituriko hizkuntza familia proposatu zuen, hizkuntza semitiko, amazigera eta cushitikoak barneratzen zituena.[13] Urte berean, T. N. Newmanek Hausa hizkuntza eta semitikoen arteko harremana proposatu zuen, luzaroan dudan egon zena.
Demografia
- Arabiera (semitiko).
- Hausa (txadar).[14]
- Oromoera (cushitiko).
- Amharera (semitiko).
- Somaliera (cushitiko).[15]
- Tigrinyera (semitiko).
- Afarrera (cushitiko).
- Shilhera (amazigera).
- Kabiliera (amazigera).
- Hebreera (semitiko).
- Atlasikoa (amazigera).
- Tarifitera (amazigera).
- Gurageera (semitiko).[16]
- Tigreera (semitiko).[17]
- Wolaitta (omotiko).
- Maltera (semitiko).[18]
- Asiriako neo-arameera (semitiko).[19]
Bibliografia
- Bernd Heine and Derek Nurse, African Languages, Cambridge University Press, 2000 - Chapter 4
- Merritt Ruhlen, A Guide to the World's Languages, Stanford University Press, Stanford 1991.
- Lionel Bender et al., Selected Comparative-Historical Afro-Asiatic Studies in Memory of Igor M. Diakonoff, LINCOM 2003.
- Marcel Cohen, Essai comparatif sur la vocabulaire et la phonétique du chamito-sémitique, Champion, Paris 1947.
- Igor M. Diakonoff et al., "Historical-Comparative Vocabulary of Afrasian", St. Petersburg Journal of African Studies Nos. 2-6, 1993-7.
- Christopher Ehret. Reconstructing Proto-Afroasiatic (Proto-Afrasian): Vowels, Tone, Consonants, and Vocabulary (University of California Publications in Linguistics 126), California, Berkeley 1996.
- Vladimir E. Orel and Olga V. Stolbova, Hamito-semitiko Etymological Dictionary: Materials for a Reconstruction, Brill, Leiden 1995
Kanpo estekak
- Afro-asiatikoaren Etorkia, Paul Newman adituaren artikulua
- Ethnologue araurako hizkuntza-familia Afro-asiatikoaren sailkaera
- ↑ (Ingelesez) «Afro-Asiatic languages | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ Katzner, Kenneth. (2002). The languages of the world. (3rd ed. argitaraldia) Routledge ISBN 0-203-43016-6. PMC 51322181. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) «Afro-Asiatic» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ The World's major languages. (2nd ed. argitaraldia) Routledge 2009 ISBN 978-0-415-35339-7. PMC 282550660. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ Ruhlen, Merritt. (©1991-). A guide to the world's languages. Stanford University Press ISBN 0-8047-1894-6. PMC 22663660. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ Gregersen, Edgar. (1977). Language in Africa : an introductory survey. Gordon and Breach ISBN 0-677-04380-5. PMC 3256139. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) Baker, Jennifer L.; Rotimi, Charles N.; Shriner, Daniel. (2017-12). «Human ancestry correlates with language and reveals that race is not an objective genomic classifier» Scientific Reports 7 (1): 1572. doi: . ISSN 2045-2322. PMID 28484253. PMC PMC5431528. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) Sands, Bonny. (2009-03). «Africa's Linguistic Diversity: Africa's Linguistic Diversity» Language and Linguistics Compass 3 (2): 559–580. doi: . (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) Ehret, Christopher; Keita, S. O. Y.; Newman, Paul. (2004-12-03). «The Origins of Afroasiatic» Science 306 (5702): 1680–1680. doi: . ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ Fucus : a Semitic/Afrasian gathering in remembrance of Albert Ehrman. J. Benjamins Pub. Co 1988 ISBN 978-90-272-7874-6. PMC 757403748. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ In hot pursuit of language in prehistory : essays in the four fields of anthropology : in honor of Harold Crane Fleming. John Benjamins Pub 2008 ISBN 978-90-272-8985-8. PMC 309831596. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ Lipiński, Edward. (2001). Semitic languages : outline of a comparative grammar. (2nd ed. argitaraldia) Peeters ISBN 90-429-0815-7. PMC 46969899. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ Pereltsvaig, Asya. (2012). Languages of the world : an introduction. Cambridge University Press ISBN 978-1-107-00278-4. PMC 756913021. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) «Hausa» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) «Somali» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) «Sebat Bet Gurage» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) «Tigre | northwestern Eritrean people | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ Lıngwa u lıngwıstıka. Klabb Kotba Maltin 1998 ISBN 99909-75-42-6. PMC 82586980. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) «Assyrian Neo-Aramaic» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).