Charlotte Maxeke

Wikipedia, Entziklopedia askea
Charlotte Maxeke

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakCharlotte Makhomo Manye
JaiotzaFort Beaufort (en) Itzuli eta Polokwane Local Municipality (en) Itzuli, 1871ko apirilaren 7a
Herrialdea Hegoafrika
Heriotza1939ko urriaren 16a (68 urte)
Hezkuntza
HeziketaWilberforce University (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
nederlandera
xhosera
pediera
afrikaansa
Jarduerak
Jarduerakpolitikaria, ekintzaile soziala eta misiolaria

Charlotte Makgomo (Mannya jaioa) Maxeke (Fort Beaufort, Hegoafrika, 1871ko apirilaren 7a – Johannesburg, 1939ko urriaren 16a) Hegoafrikako buruzagi erlijiosoa izan zen, aktibista sozial eta politikoa.[1] 1901ean Wilberforce University Ohioko lizentziatura batekin Hegoafrikan unibertsitate-titulua lortu zuen lehen emakume beltza izan zen, baita unibertsitate iparramerikar batean graduatu zen lehen emakume beltz afrikarra ere.[2] Bantu Emakumeen Ligaren sortzailea eta lehen presidentea izan zen, 2018an Afrikako Kongresu Nazionaleko Emakumeen Liga bihurtu zena, Afrikako emakumeen talde zaharrenetako bat.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Charlotte Makgomo (Mannya jaioa) Maxeke Fort Beauforten jaio zen, Lurmutur Ekialdean, 1871ko apirilaren 7an. John Kgope Mannyaren, Modidima Manny buruzagiaren semea, Batlokwa herrikoa, Mamafa Ramokgoparen buruzagitzapean, eta Anna Manciren, Fort Beaufort-eko emakume xhosa baten alaba zen.[3] Mannyaren aita errepideetako kontramaisua eta predikari laiko presbiterianoa zen, eta ama irakaslea.[4] Mannyaren aitona Basothoen erregearen aholkulari garrantzitsua izan zen.[2] Jaio eta gutxira, Mannyaren familia Fort Beaufortera aldatu zen, aitak errepideak eraikitzeko enpresa batean lan egin baitzuen. Mannyaren neba-arrebei buruzko xehetasunak ez daude argi, baina bazuen ahizpa bat, Katie izenekoa, Fort Beauforten jaioa. Mannyaren jaioteguna eztabaidatzen ari dira, 1871, 1872 eta 1874. urteen arteko data posibleekin. Naledi Pandor Hegoafrikako Barne Arazoetako ministroak bereziki ikertu zuen Charlotte Maxekeren bizitzaren datu hau, baina ez zen erregistrorik aurkitu. 1871ko data, askotan, zuzentzat hartzen da, ez baita 1873an jaio zen Katie ahizpa gaztearen adinarekin gatazkan sartzen.

Zortzi urte zituela, lehen hezkuntzako prestakuntza hasi zuen misiolari eskola batean. Ikastetxe horretako eskolak Isaac Williams Wauchope apaizak ematen zituen Uitenhagen. Nederlanderan eta ingelesean, matematikan eta musikan nabarmendu zen. Ordu luzeak eman zituen hain trebeak ez ziren ikaskideen tutore izaten. Wauchope apaizak bere irakaskuntzaren arrakastaren zati handi bat egiaztatu zion Mannyari, batez ere hizkuntzei dagokienez. Mannyaren trebetasun musikala txikitatik ikusten zen. Charlotteren kantua deskribatuz, Henry Reed Ngcayiya apaizak, Eliza Batuko ministro eta familiaren lagunak, esan zuen: "Aingeru zerutiar baten ahotsa zuen".[5]

Uitenhagetik Charlotte Port Elizabethera joan zen Edward Memorial Schoolen ikastera Paul Xiniwe zuzendariarekin. Charlotte nabarmendu egin zen, eta denbora errekorrean burutu zituen bigarren mailako ikasketak, ahalik eta nota altuenak lortuz. 1885ean, diamanteak aurkitu ondoren, Charlotte Kimberleyra joan zen bizitzera, Lurmutur Iparraldera, familiarekin.[6]

Atzerrirako bidaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kimberleyra, Lurmutur Iparraldera, 1885ean iritsi ondoren, Charlotte hizkuntza indigenen oinarriak irakasten hasi zitzaien atzerriratuei, eta oinarrizko ingelesa Afrikako "buruzagi mutilei". Charlotte eta bere ahizpa Katie 1891n batu ziren jubileoko koru afrikarrera. Bere talentuak KV Bam koru maisuaren arreta erakarri zuen, Europan zehar ibiltzeko Afrikako abesbatza bat antolatzen ari zena. Charlotteren arrakastak, Kimberleyko udaletxean bakarka egin zuen lehen emanaldiaren ondoren, berehala ekarri zuen bere izendapena Europara zihoan koruan. Taldeak 1896ko hasieran utzi zuen Kimberley, eta Europako hiri nagusietako entzunaldi askotan abestu zuen. Hainbat emanaldien buru izan zen, besteak beste, Victoria erreginaren aurrean, 1897ko Jubileuan, Londreseko Royal Albert Hall-en, haren ospea handituz. Afrikako Foro Feministaren arabera, bi emakumeak nobelak bezala tratatzen zituzten, eta horrek deseroso sentiarazten zituen.[7] Bira europarraren amaieran, abesbatza Ipar Amerikara joan zen, eta Kanada eta Estatu Batuetako herrietako sarrerak agortzea lortu zuen.[6]

Abesbatzak Estatu Batuetan egin zuen biran, eskoltak Clevelanden taldea utzi zuen. Ohioko Afrikako Eliza Metodistako (AME) apezpiku Daniel A. Payne, Lurmuturreko misiolari ohiak, eliz-lagunak antolatu zituen Estatu Batuetako tropa abandonatuari etengabeko iraupena emateko. Abesbatzak Howardeko Unibertsitatera joan nahi bazuen ere, Wilberforce University-ko (Ohioko Xeniako AME Church University) eliza beka batekin konformatzera behartu zituzten. Mannyak eskaintza onartu zuen. Unibertsitatean, W.E.B Du Bois panafrikanista garrantzitsuaren klaseak jaso zituen.[6] 1901ean Wilberforce Unibertsitatean lizentziatu zenean, titulua lortu zuen lehen emakume hegoafrikar beltza izan zen.[8]

Wilberforcen ezagutu zuen Mannyak bere senarra izango zena, Marshall Maxeke doktorea, 1874ko azaroaren 1ean Middledriften jaiotako xhosa. Bikoteak seme bat galdu zuen ezkondu aurretik, eta gero ez zuten seme-alabarik izan. 1903an ezkondu ziren.[9]

Aktibismo politikoa eta ondorengo bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Charlottek bere aktibismo politikoa hasi zuen Afrikako Gotzain Eliza Metodistan eta Hego Afrikara joan zen. AME elizan zegoen bitartean, Maxekek Ebanjelioaren irakaskuntzan eta predikazioan eta Hegoafrikako afrikarrentzako hezkuntzaren defentsan parte hartu zuen. Geroago, Elizak Emakumeen Misiolari Elkarteko lehendakari izendatu zuen.[10]

Hegoafrikara itzuli eta gutxira, 1902an, Maxeke politika antikolonialean parte hartzen hasi zen. Bera, Transvaaleko beste bi pertsonarekin batera, Hegoafrikako Kongresu Nazionaleko bilera goiztiar batera joan zen, eta bertan izan ziren emakume gutxietako bat izan zen. Hegoafrikako lehen gizarte langilea izan zen, Johannesburgeko Auzitegi Magisterialeko arduradun izendatu zuten eta gazte lanetan aritu zen.[11] Maxeke Hego Afrikako Natiboen Kongresu Nazionalaren aurkezpen formalean izan zen 1912an, Bloemfonteinen. Maxekek barne pasaporteen legeen aurkako mugimenduetan ere parte hartu zuen bere jarduera politikoen bidez. Bloemfonteinen pasaporteen aurkako kanpainan, Maxekek pasaporteen legeen aurka emakumeak antolatzen zituen protesta bat bultzatu zuen.[12]

Maxekeren kezka asko gizarte gaiekin eta Elizaren gaiekin lotuta zeuden. Umteteli wa Bantu egunkarian, Johannesburgeko asteroko egunkari eleanitz bat, Charlottek Xhoseran emakumeen gaiei buruz idatzi zuen.

Pasaporteen legeen aurkako protestetan egindako jarduerak Maxeke Bantu Emakumeen Liga (BWL) sortzera eraman zuen, geroago Afrikako Kongresu Nazionaleko Emakumeen Ligako kide izatera pasa zena, 1918an.[13] BWLa, Maxekeren zuzendaritzapean, base-mugimendu bat zen, neurri handi batean txiroa zen landa-oinarri baten bidegabekeriak biltzen zituena.[11] Maxekeren BWLk lan-baldintza hobeak eskatzen zituen nekazaritzako langileentzat ere, nahiz eta agintari zuriek ez ikusiarena egin. Gainera, Maxekek ordezkaritza bat zuzendu zuen Louis Botha Hegoafrikako lehen ministroarekin biltzeko, emakumeentzako paseen gaia eztabaidatzeko. Eztabaida horiek hurrengo urtean emakumeentzako baimenen aurkako protesta batean amaitu ziren. Maxeke eta 700 emakumeko talde bat Bloemfonteingo udaletxerantz abiatu ziren, eta paseak erre zituzten.[14] Emakumeen boto-eskubidearen aldeko erakunde bati zuzendu zitzaion, Pretoriako Women 's Reform Club izenekoa, eta Europako eta Bantu kontseiluarekin bat egin zuen. Maxeke emakume misiolari elkarteko lehendakari aukeratu zuten. Protestetan parte hartu zuen, Witwatersrandeko soldata baxuak salatuz, eta, azkenean, Industriako eta Merkataritzako Langileen Sindikatuarekin bat egin zuen 1920an. Maxekeren lidergo-gaitasunek Hegoafrikako Hezkuntza Ministerioak deitzera eraman zuten, Johannesburgeko hainbat gobernu-batzorderen aurrean Afrikako hezkuntzarekin lotutako gaiei buruz deklaratzeko.[7] Apartheid sistemaren eta emakumeen eskubideen alde borrokatzen ziren arraza anitzeko talde askotan parte hartzen jarraitu zuen.

Maxekeren senarra, Marshall Maxeke, 1928an hil zen. Urte berean, Maxekek afrikarrentzako enplegu-agentzia bat sortu zuen Johannesburgon, eta gazteen baldintzapeko askatasuneko ofizial gisa ere hasi zen lanean.[15] Maxekek aktibo samar jarraitu zuen Hegoafrikako politikan hil zen arte.[16] Hogeita hamarreko hamarkadan ANCko buru izan zen. Afrikako Emakumeen Kontseilu Nazionalaren sorreran ere funtsezkoa izan zen.[17] 1939an hil zen Johannesburgon, Gautengen, 65 urte zituela.

Aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Johannesburg-eko Ospitale Orokor zaharrari bere izena jarri zioten eta orain "Johannesburgoko Charlotte Maxeke Ospitale Akademikoa" bezala ezagutzen da.
  • Hegoafrikako Itsas Armadako SAS Charlotte Maxeke itsaspekoak ere bere izena jaso zuen.[18]
  • Maxeke askotan omentzen dute "Hegoafrikako Askatasun Beltzaren Ama" bezala. ANCko haurtzaindegi batek Charlotte Maxeke du izena.[15]
  • Bere estatua bat, Pretoriako oroitzapenaren lorategian dago, Hegoafrikan.[3]
  • 2015eko Emakumearen Nazioarteko Egunari eskainitako ekitaldi batean, Kliptowngo Walter Sisulu plazan, Gautengeko Azpiegituren Garapeneko MECek Maxekeren etxea museo eta interpretazio-zentro bihurtzea aurreikusi du.[19]
  • Alemaniako ingeniariek Hego Afrikako 3 itsaspekori emakume ospetsuen izena jarri zieten: S101ari (SAS Manthatisi izena, Batlokwa tribuko buruaren gerlaria), S102ari (Charlotte Maxeke izena) eta S103ari (Modjaji euri-erregina hegoafrikarraren izena).[20]
  • ANCk Charlotte Maxekeri buruzko urteroko hitzaldi oroigarria ere hartzen du.[21]
  • Durbango Beatrice kalearen ordez Charlotte Maxeke Street jarri zen haren omenez.[22]
  • Maitland Street, Bloemfonteinen, Charlotte Maxeke kalea bezala berrizendatua izan zen Hegoafrikan egindako ekarpenaren omenez.[23]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Txantiloi:En-ZA «Heralded heroine: Why is Charlotte Maxeke’s life such a blurry memory for SA?» The Mail & Guardian 2016-09-08 (Noiz kontsultatua: 2023-08-01).
  2. ↑ a b Gerber, David A.. (1973). "The First African Woman Graduate of an American University". David A, 84-85 or. ISBN 0028-2529..
  3. ↑ a b «The remarkable life of Charlotte Maxeke | The Heritage Portal» www.theheritageportal.co.za (Noiz kontsultatua: 2023-08-01).
  4. ↑ «Charlotte Maxeke» web.archive.org 2021-12-28 (Noiz kontsultatua: 2023-08-01).
  5. ↑ (Ingelesez) Charlotte Maxeke Tribute – The Reporter. (Noiz kontsultatua: 2023-08-01).
  6. ↑ a b c A tribute: Dr. Charlotte Mannya Maxeke 7 April 1874 - 16 October 1939.. South African History Online.
  7. ↑ a b «Charlotte Maxeke » African Feminist Forum» web.archive.org 2021-01-15 (Noiz kontsultatua: 2023-08-01).
  8. ↑ «Inspirational African Women: Charlotte Mannya Maxeke» web.archive.org 2019-02-12 (Noiz kontsultatua: 2023-08-01).
  9. ↑ (Ingelesez) Inge.Strydom. «Charlotte Maxeke still inspires today» News24 (Noiz kontsultatua: 2023-08-01).
  10. ↑ «The remarkable life of Charlotte Maxeke | The Heritage Portal» www.theheritageportal.co.za (Noiz kontsultatua: 2023-08-01).
  11. ↑ a b Ginwala, Frene. (1990). "Women and the African National Congress 1912-1943". Agenda: Empowering Women for Gender Equity (8), 77-93 or. ISBN 1013-0950..
  12. ↑ "Why Women Rebel: A Comparative Study of South African Women's Resistance in Bloemfontein (1913) and Johannesburg (1958)". Journal of Southern African Studies. 10 (1), 55-70 or. ISBN 0305-7070..
  13. ↑ Gasa, Nomboniso. (2012). «Why is ANCWL still backing Zuma?». IOL, ed.
  14. ↑ (Ingelesez) Watson, Warren. «LibGuides: History of Wilberforce University: Charlotte Maxeke» wilberforcepayne.libguides.com (Noiz kontsultatua: 2023-08-04).
  15. ↑ a b (Ingelesez) West, Racquel. (2018-08-05). Charlotte Maxeke (Manye) (1874-1939) •. (Noiz kontsultatua: 2023-08-04).
  16. ↑ Ginwala, Frene. (1990). "Women and the African National Congress 1912-1943". Agenda: Empowering Women for Gender Equity (8), 77-93 or. ISBN 1013-0950..
  17. ↑ Healy-Clancy, Meghan. (2014). "The Daughters of Africa and Transatlantic Racial Kinship: Cecilia Lilian Tshabalala and the Women's Club Movement, 1912-1943".. Amerikastudien / American Studies. 59 (4), 481–499 or. ISBN 0340-2827..
  18. ↑ «M Lekota: Welcoming of SAS Charlotte Maxeke | South African Government» www.gov.za (Noiz kontsultatua: 2023-08-04).
  19. ↑ Txantiloi:En-ZA Digital, Pii. (2015-03-09). «Charlotte Maxeke's home to become a museum» Brand South Africa (Noiz kontsultatua: 2023-08-04).
  20. ↑ Txantiloi:En-ZA «Heralded heroine: Why is Charlotte Maxeke’s life such a blurry memory for SA?» The Mail & Guardian 2016-09-08 (Noiz kontsultatua: 2023-08-04).
  21. ↑ Txantiloi:En-ZA «A legacy for SA women» SowetanLIVE (Noiz kontsultatua: 2023-08-04).
  22. ↑ Txantiloi:En-ZA «ANCWL praises Maxeke for helping to empower woman» The Mail & Guardian 2012-08-04 (Noiz kontsultatua: 2023-08-04).
  23. ↑ Txantiloi:En-ZA «ANCWL praises Maxeke for helping to empower woman» The Mail & Guardian 2012-08-04 (Noiz kontsultatua: 2023-08-01).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Songs of Sion: The African Methodist Episcopal Church in the United States and South Africa, James T. Campbell, 1995, Oxford: Oxford University Press.
  • Beatuy of the Heart: The Life and Times of Charlotte Mannya Maxeke, Zubeida Jaffer, 2016, Bloemfontein: Sun Press.
  • Ana Stevenson i Claire Cooke, Recovering the Transnacional Life of Charlotte Maxeke: An interview with Zubeida Jaffer. Safundi: The Journal of South African and American Studies 19, 1 zkia.(2018): 9-15.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Charlote Maxeke Johannesburgeko Ospitalearen webgunean (artxibatua) ((Ingelesez))
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Charlotte_Maxeke&oldid=9532818"(e)tik eskuratuta