Euskal Diaspora Taldea

Wikipedia, Entziklopedia askea
Euskal Diaspora Taldea
Euskal Herriko gatazkaren parte

Euskal Diaspora Taldeko kideak (Argentina, AEB, Txile, Mexiko) Udalbiltzako ordezkariekin, Hazparnen, 2003ko udan.
SiglakDV
Iraunaldia1997 2009
IdeologiaIndependentista
KokapenaEuskal diaspora
Ekintza eremuaEuskal Herriko eta diasporako erakundeak eta kolektiboak
EgoeraDesegina
HelburuakEuskal Herriaren autodeterminazioa

Euskal Diaspora Taldea diasporako euskaldunak Euskal Herrikoekin biltzen zituen interneteko eztabaidagune garrantzitsuena[1] izan zen, 1997tik 2009 ingurura arte.[2]

Ibilbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Diaspora Taldea 1997an sortu zen,[3] hasieran gaztelerazko posta-zerrenda bezala (diasporavasca), eGroups webgunean; gero zenbait web orrialdea ere izan zituen (www.euskalherria.cjb.net , www.diasporavasca.org). Daniel C. Bilbao argentinarra izan zen bultzatzailea.[4] Interneten popularizazioaren garaia zen, eta ekimenak munduko euskaldunen artean arrakasta handia izan zuen (bereziki Ameriketan).[5]

Yahoo konpainiak eGroups erosi ostean, 2001 urtean taldea eztabaida-foro bihurtu zen, Yahoo! Groups webgunera pasatuz ( www.groups.yahoo.com/group/vascosdiaspora ). Garai horretan aurkeztu zen talde bezala, komunikabideei bidalitako prentsa-oharrez.[6] Handik denbora gutxira, beste hizkuntzetako euskaldunengana hobeto iristeko frantsesez, ingelesez, portugesez eta euskarazko adarrak ere sortu ziren (http://groups.yahoo.com/group/diasporavasca-euskera, http://groups.yahoo.com/group/diasporavasca-english, http://groups.yahoo.com/group/diasporavasca-francais, eta http://groups.yahoo.com/group/diasporavasca-portugues).[7] 2007 urtean, talde guztien artean 520 harpidedun biltzen ziren.[2]

Eztabaida-foro birtualaz gain, Euskal Diaspora Taldeak bizitza errealean isla zuen, sarri gertatzen baitzen kideren bat atzerritik etortzea arbasoen lurraldea bisitatzeko; halakoetan, Euskal Herriko kideek harrera egiten zieten. Baita ere -garai horretan erregaia eta bidaiak merkeak zirela probestuz- EHko taldekideak Ameriketara joatea ere. EHkoak atzerrikoen ordezkari bezala ere aritu ziren behin baino gehiagotan (erakundeen aurrean interlokutore bezala, manifestazioetan[8]...) eta aldiz, atzerriko euskaldunek ahari-buru bezala jardun izan zuten, adibidez adierazpenak haien izen-abizenez sinatuz, "Dena da ETA" dotrinaren garaian zenbait aldarri hemengoentzat arriskutsu bihurtu zirenean.[9] Hori dela eta, ezker abertzalearen ilegalizazioaren garaian, Euskal Diaspora Taldearen webgunea itxi beharrekoen artean seinalatu zen.[10]

2002 urtean, Udalbiltzarekin modu estuan kolaboratu zuten. Besteak beste, EHNA naziotasun aitormenari babesa eta hedapena eman zioten, atzerriko euskaldunen artean zabaldu zedin (Eusko Jaurlaritzaren errieta jasoz[11]); eta abenduan, Donostiak ospatutako Herrien Eskubideen Aldeko Konferentzian parte hartu zuten, euskal diasporari eskainitako solasguneetan.[12]

Bere ibilbidean, Euskal Diaspora Taldeak komunikabide nagusietan nahiz albiste agentzia alternatiboetan etenik gabeko presentzia izan zuen, euskal gatazkari buruzko haien ikuspegia hedatzeko.[13][14] 2006 urte "beroa" izan zen, eta ETAren su-etenaren erdian taldeak egoera politikoa desataskatu beharra aldarrikatu zuen.[15]

2000 hamarkada amaieran Euskal Diaspora Taldeak indarra galdu zuen; 2009ra arte jada Yahoo! Groupseko taldeak martxan ez ziren,[2] eta haietako kide askoren aktibitatea blog, sare sozial edo beste ekinbideetara bideratu zen.[16][17][18]

Kanpaina batzuk[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Diaspora Taldeko kideak San Franciscon, Egunkariaren itxieraren aurkako manifestaldia egiten, 2003ko apirilean.

Martxan egon zen artean, Euskal Diaspora Taldea oso aktiboa izan zen, Euskal Herriko gertakariei begira. Halere, zenbait ekintza berezi aipa daitezke:

  • "Berriak" albiste buletina, 1000 ale baino gehiago argitaratu zituena.[7]
  • International Basque Organization for Human Rights (IBO), AEBetako kideek abiatua,[19] zenbait kanpaina bultzatu zituena lobby estiloan,[20] besteak beste Mexikon atxilotuak izan ziren 6 errefuxiaturen kasuan,[21][22] edo Jose Maria Aznar Espainiako lehendakari ohia Georgetown Unibertsitatean irakasle hasi zenean.[23]
  • Euskal iheslarien aurkako jazarpen kasuen salaketa.[24][25]
  • Kanpaina indartsuak egin ziren Egunkariaren itxieraren aurrean (2003),[26] edota Udalbiltza auzian (2004).
  • 2005an, "Semanario" astekaria argitaratzen hasi zen, desde la diáspora vasca, solidaridad con los que luchan azpitituluarekin. Munduko beste herri txikien borrokei buruzko ikuspegia emanez.[27]
  • Garai beretsuan, "Fitxak" ekimena, atzerriko euskaldunei EHri buruzko formakuntza pilulak banatuz.[28]
  • Argentinako Espainiako eta Frantziako enbaxadetan errejistratutako eskariak bake prozesuaren alde.[29]

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Diaspora Taldeko kideak Herrien Eskubideen Aldeko Konferentzian, 2002ko abenduan.

Euskal Diaspora Taldeari buruzko informazioa bilatzea zaila gerta daiteke, euskal diasporaren aipu orokorrekin batera nahastean datorrelako. Hemerotekan gainera izen ezberdinez aipatua aurki daiteke, hala nola Colectivo Diáspora Vasca, Basque Diaspora Association, Foro Diáspora Vasca, Asociación Diáspora Vasca edo DV, baita interneteko foroek erabiltzen zituzten tag-ekin ere: diasporavasca edo vascosdiaspora adibidez.[6]

Izaera politikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Diaspora Taldeko kideak (Argentina, Uruguay, EH) Necocheako euskal etxearen atarian eginiko aldarrikapenean, 2005eko azaroan.

Euskal Diaspora Taldeko kideen artean profil bat asko errepikatzen zen: bere herrialdeetako euskal komunitatearen partaide ziren pertsonak, baina folkloreaz gaindi Euskal Herrian gertatzen zenari buruz lehen eskuko informazioa bilatzen zuena, eta haien ahotsa entzunarazi nahi zuena.[30] Pertsona hauetako askok euskal etxe tradizionalen alternatibak osatzen ari ziren, elkarte moduan edo bestela; Euskal Diaspora Taldea, zati handi batean, gogo honetatik elikatu zen.[31] Esate baterako, 2004 urtean Buenos Aireseko Laurak Bat euskal etxe kontserbadorearen baitan krisi sonatua gertatu zenean (Eusketxe Eusko Kultur Etxea haien lokaletatik egotzi zuten, ezker abertzalearekin lerratzeagatik[32]), Euskal Diaspora Taldeko kide bat baino gehiago zegoen tartean.

Euskal Diaspora Taldeak ez zuen berezko ideologiarik, edo "ildo editorialik". Nahiz eta ezker independentistako kideak ugarienak izan, aniztasun nabarmena zegoen: eskuineko abertzaleak, militantzia jakinik gabekoak, komunistak, anarkistak... Kide gehienak lehen aipatutako profilekoak ziren; baina baziren diasporako euskaldunak ezagutu nahi zituzten euskal herritarrak ere; harremanak lantzeko interesa zuten elkarteak; troll bezala edo informazioa biltzen aritzen ziren arerioak... Kontuan hartu behar da, urte horietan, ETA borroka armatuan zebilela eta euskaldunen kezka nagusietako bat bake prozesu bat sustatzea zela; horrek Euskal Diaspora taldearen jardunean pisu handia zuen.[6] Paradoxa interesgarriak ere baziren: adibidez, Euskal Herriari zegokionez ezker independentistarekin bat zetorren jendea, aldi berean haien herrialdeetan eliteetako kide zena; edo are, bertako mugimendu indigenisten aurkakoa.[33]

Heterogeneotasun handi honek, bistan da, eztabaiden tonua igotzen zuen; baina korreo elektronikoaren garaiak ziren -solasaldi pausatu eta sakonetarako egokiak alegia- eta liskarrak liskar, tolerantzia maila altua zen. Oso arazo larriak izan behar ziren forokide batekin, moderatzaileek hura blokeatzeko, edo eztabaidagunetik egozteko.

Hasieratik, taldeak Euskal Herriko egoeran eragiteko borondatea erakutsi zuen, batez ere egoera honi buruzko iritzia emanez.[34] Halere, esan daiteke Euskal Diaspora Taldearen ekarpenik handiena atzerriko euskaldunei ahotsa ematea izan zela. Alegia: komunikazioa EH > Diaspora norabide bakarrean izatetik, EH <> Diaspora erretroalimentazio bat bilatzea.[5] Hain zuzen ere, bere aktibitateak komunikabideetan oihartzun nabarmena izan zuen, erakunde[25] eta alderdi politikoengana iritsiz,[35] eta diasporako euskaldunen beste ezaugarri eredugarri bat nabarmenduz: alderdien diziplina gaindituz, ikuspegi ezberdineko jendearen artean kolaboratzeko gaitasuna.[29]

Garrantzia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Diaspora Taldeko zenbait kide (Zaragoza, Uruguay, Mexiko) 2002ko irailaren 14ean Bilbon, manifestazio batera joan aurretik.

Euskal Diaspora Taldeko kideen artean eginikoari balio handirik eman izan ez bazaio ere, aintzindariak izan ziren: euskaldunen interneten presentziari dagokionez historiako bigarren erakundea, hain zuzen ere (lehena Asociación Venezolana de Amigos de Euskal Herria izan zen, 1996an).[18] Bestalde, adituek taldearen garrantzia azpimarratu dute, garai hartan atzerriko euskaldunak Euskal Herrian aintzat hartuak izateko jokatu zuen paperarengatik:

Throughout the years, a small number of political, humanitarian, or advocacy groups within the diaspora have defended the rights of ETA prisoners and refugees, fought against the extradition of Basques to Spain, and denounced human rights violations in the Basque confl ict such as the closure of the only Basque-language newspaper, Egunkaria, and the ban of Batasuna. These political groups are pro-Basque independence, similar to the ezker abertzalea and its subsequent coalition parties. Some associations were formed in response to the failure of diaspora organizations to allow political participation or political discussion within their clubhouses. Consequently, these groups have created their own offl ine and online spaces in which they can voice their views and construct an alternative discourse to that constructed by the ‘official’ diaspora organizations. These groups are eager to convey the message that there is another, less visible and less promoted diaspora community, that is, a political diaspora ‘committed to its country’ and ‘to the struggles in Euskal Herria’ (Semanario 2005 ).

Of these groups, the Basque Diaspora Association in Argentina, Asociación Diáspora Vasca (ADV), occupies a central role. ADV is a self-defined virtual community for diaspora Basques and their descendants, created in 1997 under the motto ‘independence, peace, and democracy’.  The organization claims to have members in twenty countries. It articulates its mission through a website, a mailing list distributed in five different languages, and two electronic newsletters. ADV argues that ‘the pro-independence movement has to create its own space in the diaspora, so that the collectivity will not become a manipulated object of partisan politics [. . .] all the spilt blood of the gudaris [soldiers of the Basque Army during the Spanish Civil War and/or ETA members] will not have been wasted [and] all the dreams of the grandparents will not have been betrayed. In every town, in every Basque center, the sleeping or silenced sentiment must awake!’ (Berriak 2005a ).

ADV not only blames the diaspora for its disengagement with Basque politics but also accuses the Basque government of obscuring the true Basque country. According to Daniel Bilbao, ADV’s founder, ‘Members of the Basque Autonomous Community Government arrived at the diaspora to talk only about a fantastic Disneyland where there are no tortured people, nor dead prisoners’ relatives on the road, nor an average of 100 workers dead every year in working accidents...‘ (Berriak 2005b). That is, the diaspora political associations and Basque government project present competing images of the true Euskal Herria to Basques abroad.

P:91-92. In: OIARZABAL, Pedro J. 2018. The contested transnational mirror of the Basque country: playing homeland politics with the diaspora. Pp:86-104. In: Kolås, Åshild. Ibarra Güell, Pedro. (Editoreak). 2018. Sovereignty Revisited. The Basque case. Ed. Routledge.[3]

Taldekideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal diasporaren kultura digitala jada ikertzen ari diren zenbait aditu daude, Pedro J. Oiarzabal kasu.[36] Halere, online baliabideak iraungitze data dutenez, zaila izaten da datu zehatzak biltzea.

Bataz beste, Euskal Diaspora Taldearen foroetan nazioarteko 500 bat lagun inguru biltzen ziren.[2] Kontuan hartu behar da, halere, kopuru hau dinamikoa zela (jendea sartzen eta ateratzen zen eten gabe). Jarraian zerrendatuko ditugun forokideak, beraz, ez dira guztiak eta lekukoen memoriari tiraka aterata daude:

  • Cathleen Acheritogaray (AEB)
  • Philippe Acheritogaray (AEB)
  • Martin Armendariz (AEB)
  • Bixente los Arcos Ayape (Venezuela)
  • Felix Arrieta Etxeberria (Mexiko)
  • Jaione Arrieta Galarraga (Mexiko)
  • Asier Arronategi Duralde (Mexiko)
  • Miren Artiach (AEB)
  • Jabi Asurmendi (EH)
  • Joseba Barrenetxea (EH)
  • Pantxo Belin (EH)
  • Marcelo Bengoechea
  • Santi Bereziartua
  • Carlos Bilbao (Erresuma Batua)
  • Daniel Constantino Bilbao (Argentina)
  • Joxepa Bornaetxea (EH)
  • Sonia Bouchet-Subijana (Korsika)
  • Koldo Callado (EH)
  • Miriam Campos (EH)
  • Nestor Carmona
  • Alex Cerdeño (EH)
  • Iñaki Egaña Sevilla (EH)
  • Javier Eguia Beristain (Mexico)
  • Alejandro Eguía-Lis (Mexico)
  • Mario Daniel Elizalde (Argentina)
  • Ana Maria Esain (Argentina)
  • Xabier Ertze (Mexico / AEB)
  • Maki Etchevers (Argentina)
  • Susan Etchey (AEB)
  • Frank Etxanobe "Brother Iñigo" (AEB)
  • Joseba Etxarri (EH)
  • Benoit Etxeberri (EH)
  • Claudio Etxeberria de la Barra (Txile)
  • Xarlo Etxezaharreta (EH)
  • Felipe Eyheraguibel
  • Ainhoa Facal (EH)
  • Mariana Fernandez Castelli (Argentina)
  • Daniel Galarza (Argentina)
  • Matias Gartzia (Argentina)
  • Pablo Girón Carter (Zaragoza)
  • Arturo Goldarazena (EH)
  • Oier Gorosabel (EH)
  • Claude Guillemain (Breizh)
  • Mikel las Heras
  • Germán Hirigoyen
  • Alfred Hualde Redin (Argentina / AEB)
  • Josetxo Ibazeta (EH)
  • Ibon Igartua (EH)
  • Enrique Iparragirre Cepeda (Argentina)
  • Maite Iturre (Argentina)
  • Ana Maria Iturrioz (Argentina)
  • Juan Jures "Euskandinavo" (Suedia)
  • Aitor Karasatorre
  • Mikel Korta (EH)
  • Gilles Landaboure (Argentina)
  • Jorge Landivar
  • Lasaga
  • Enrique Lastiri (Argentina)
  • Gonzalo Linazasoro (Txile)
  • Joseba Lopez Zubeldia (EH)
  • Rozio Luces (Uruguay)
  • Yon de Luisa (Mexico)
  • Rodrigo de Luz (Madrid)
  • Martin Mantxo (Erresuma Batua)
  • Alberto Mayor (EH)
  • Juan Cruz Mendizabal (EH)
  • Daniel Raúl Michelena (Argentina)
  • Julián Moreno (Argentina)
  • Pete Nalda (AEB)
  • Iñigo Oliveros (EH)
  • Estebe Ormazabal (Brasil)
  • Ignacio Osa (Argentina)
  • Iñaki Otamendi (EH)
  • Luis Plaza Izagirre "LPI" (EH)
  • Caleb Queern (AEB)
  • Roko Rothenstein (Eslovakia)
  • Jose Maria Sarrionandia (Argentina)
  • Mikel Ugarte (EH)
  • Pedro Mari Urrutikoetxea (EH)
  • Céline Vaquer (Paris)
  • Enrique Vitoria "Kike Turmix" (Madrid)
  • Itzal Zabalo (EH)
  • Pantxo Zarricueta Contreras (Txile)
  • Gloria Zuazola (Uruguay)

Hauek ere baziren, baina zerrenda osatzeko kontsultatutakoek[37] ez dituzte abizenak gogoratzen: Izaskun "Soiartze", Irene, Julio, Susana, Txabi zestoarra, Carlos, Ainhoa, Manu "Larru Gorria", Ramon "Evaristo Cienfuegos", El Urretxuarra, MIkel "Mattinsalto"...

Argazki galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Diaspora Taldeko kideak asko izan ziren eta munduan sakabanaturik zeuden; hori dela eta, sekula ez zen bilera orokorrik egin. Horren ordez, taldekide batzuek bidaia egiten zutenean, besteek harrera egiten zieten.

Euskal Diaspora Taldeko kideek eginiko ekintzen argazkiak.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. «Euskal diaspora eta Argentina» sustatu.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  2. a b c d Oiarzabal, Pedro J.. (2011-01-01). «The Online Social Networks of the Basque Diaspora: Fast Forwarded, 2005–2009» Knowledge Communities (Noiz kontsultatua: 2023-11-23).
  3. a b Oiarzabal, Pedro J.. (2017-01-01). «The Contested Transnational Mirror of the Basque Country: Playing Homeland Politics with the Diaspora» Sovereignty Revisited The Basque Case Edited by Åshild Kolås, Pedro Ibarra Güell (Routledge) (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  4. 71. orrialdean. REYNOSO SAVIO, María Carolina. 2008. Los vascos y su lengua en Santa Rosa, La Pampa. Facultad de Ciencias Humanas - UNLPam. Santa Rosa, La Pampa. Lizentziatura tesia. [1]
  5. a b (Gaztelaniaz) «Foro de debate, diáspora vasca y construcción nacional. El escritor vasco argentino Daniel Bilbao expresa su opinión crítica sobre la realidad de las euskal etxeas y su articulación con Euskal Herria (en Gara)» Euskal kultura (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  6. a b c (Ingelesez) Berria.eus. (2023-11-17). «Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  7. a b (Gaztelaniaz) «El Colectivo 'Diáspora Vasca', que coordina desde Santa Rosa (Argentina) el periodista Daniel Bilbao, celebra hoy la edición nº 1000 de su boletín 'Berriak'» Euskal kultura (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  8. «elmundo.es - espana» www.elmundo.es (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  9. (Ingelesez) Berria.eus. (2023-11-17). «Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  10. (Gaztelaniaz) «El sitio web de Batasuna ya no está operativo, cuando se cumple un mes desde que Garzón ordenó su suspensión» Diario ABC 2002-09-26 (Noiz kontsultatua: 2023-11-20).
  11. Sola, Ramón. (2002). «Diáspora Vasca revela las presiones de Lakua para frenar la expansión del EHNA» Gara (Donostia: Herritar Berri SL) 1333: 12..
  12. (Ingelesez) Berria.eus. (2023-11-17). «Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  13. h-debate.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  14. [http://barcelona.indymedia.org/newswire/display/81778 «COMUNICADO DE ASOCIACIÃ�N DIÃ?SPORA VASCA - Indymedia Barcelona»] barcelona.indymedia.org (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  15. «euskalherria.com - GARA - Paperezkoa:20060331 - Alto el fuego, pero no tregua» gara.naiz.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  16. «Foro Debate Diaspora Vasca en America» forodebatediasporavasca.blogspot.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  17. «Eusko Blog : Gazteleraz» kaixo.blogspot.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  18. a b (Ingelesez) Oiarzabal, Pedro J.. (2012-11). «Diaspora Basques and Online Social Networks: An Analysis of Users of Basque Institutional Diaspora Groups on Facebook» Journal of Ethnic and Migration Studies 38 (9): 1469–1485.  doi:10.1080/1369183X.2012.698216. ISSN 1369-183X. (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  19. (Gaztelaniaz) «Se presenta en EEUU IBO, una organización para la defensa de los derechos humanos en Euskadi» Euskal kultura (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  20. «Basque Club - Azkarraga» www.basqueclub.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  21. (Gaztelaniaz) Vasca, Asociación Diáspora. (2004-08-04). «México: ¡Libertad para los 6 vascos presos en México!» Aporrea (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  22. «Eusko Blog : Gazteleraz: IBO Agradece a Ibarra y Medina» Eusko Blog 2003-12-17 (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  23. (Gaztelaniaz) «Activistas abertzales hacen «lobby» contra el fichaje de Aznar en Georgetown» Diario ABC 2004-09-23 (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  24. «La Jornada» www.jornada.com.mx (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  25. a b (Ingelesez) Berria.eus. (2023-11-17). «Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  26. (Ingelesez) «Spanish Democracy?» Indybay (Noiz kontsultatua: 2023-11-23).
  27. (Gaztelaniaz) «Miembros de la Asociación Diáspora Vasca publican en internet Semanario, "un boletín vasco de lucha solidaria"» Euskal kultura (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  28. (Gaztelaniaz) «La Asociación Diáspora Vasca lanza Fitxak, una iniciativa pensada para el conocimiento y formación de la diáspora» Euskal kultura (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  29. a b (Gaztelaniaz) «Más de 200 miembros de la Diáspora vasca firman un manifiesto de apoyo al proceso de paz» El Diario Vasco 2006-12-28 (Noiz kontsultatua: 2023-11-16).
  30. txiko. «Villamariako Euskal Asteko kronikia» eibar.org (Noiz kontsultatua: 2023-11-18).
  31. (Ingelesez) Berria.eus. (2023-11-17). «Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  32. Garcia, Raphael Tsavkko. (2018-09-01). «Historical Background of the Basque Diaspora in Latin America: Integration and Tensions» AEMI Journal (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  33. (Ingelesez) Berria.eus. (2023-11-17). «Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  34. (Ingelesez) Berria.eus. (2023-11-17). «Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  35. (Ingelesez) Berria.eus. (2023-11-17). «Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003.» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  36. OIARZABAL, Pedro J. 2011. Cartography of the Basque Diaspora Online: Preserving Migrants’ Digital Culture. AEMI Journal. Ed. Association of European Migration Institutions, Aalborg (Denmark).[2]
  37. Koldo Callado, Alex Cerdeño, Iñaki Egaña, Alejandro Eguía-Lis, Mariana Fernández Castelli, Oier Gorosabel, Rodrigo de Luz, Gloria Zuazola. 2023ko abenduan eguneratua.