Saipango gudua

Saipango gudua
Mota	gudu
Honen parte da	Pazifikoko Gerra eta Bigarren Mundu Gerra
Denbora-tarte	1944ko ekainaren 15a - 1944ko uztailaren 9a
Kokaleku	Saipan
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Parte-hartzaileak	Ameriketako Estatu Batuak

Saipango gudua Bigarren Mundu Gerraren Pazifikoko Gerrako gudu bat izan zen, Marianak uharteetako Saipan uhartean, 1944ko ekainaren 15etik uztailaren 9ra arte, 'Forager Operazioaren' baitan eman zena. Ozeano Bareko D Eguna ere deitu izan zaio, inbasio flota Pearl Harbortik irten baitzen 1944ko ekainaren 5ean, Europan 'Overlord Operazioa' abian jarri aurreko egunean, zeina bederatzi egun beranduago abiarazi baitzen. AEBko 2. Itsas Dibisioak, 4. Itsas Dibisioak eta Armadako 27. Infanteria Dibisioak, Holland Smith teniente jeneralaren agindutara, Japoniako Armada Inperialaren 43. Infanteria Dibisioa (Yoshitsugu Saitō teniente jeneralak aginduta) garaitu zuten. Saipan uhartea galtzeak Hideki Tōjō Japoniako lehen ministroaren dimisioa eragin zuen; guduak, gutxienez, 29.000 soldadu hil eta zibilen artean hildako handiak eragin zuen, eta Japoniar uhartedia Estatu Batuetako Armadako B-29 bonbardaketen eremuan utzi zuen.

Aurrekariak

1943ko eta 1944ko lehen seihilekoan, aliatuek Salomon uharteak, Gilbert uharteak, Marshall uharteak eta Papua Ginea Berriko penintsula hartu zituzten. Horrek Filipinak, Karolina uharteak, Palau uharteak eta Marianak uharteak japoniarren esku utzi zituen.

Marianak uharteak ez ziren gerra aurreko Estatu Batuetako plangintzaren funtsezko zati bat izan (Laranja eta Ortzadar gerra planak), horiek Hawaii eta Filipinen arteko itsas bide zuzen batetik oso iparraldean baitzeuden. Garai hartan, itsasoko, aireko, itsas-bidezko eta logistiko gaitasuna ez zen aurreikusten lehorreko balizko euskarritik hain urrun zegoen leku baten aurkako operazioak babesteko gai zirenik. Baina 1943aren hasieran, Ernest King almirantea, Ameriketako Estatu Batuetako Flotako komandante nagusia, gero eta konbentzituago zegoen uharteen kokapen estrategikoaz (itsaspeko operazioetarako eta aire instalazioetarako) Boeing B-29 Superfortressek japoniar uharteak bonbardatzeko base gisa. Azken base horietatik, Japoniaren eta Japoniako hego eta mendebaldeko indarren arteko komunikazioak moztu zitezkeen. Marianak uharteetatik, Japonia aireko erasoaldi baten mendean egongo litzateke B-29 berriarekin, bere 3.250 miliako (5.230 km) erradio operatiboarekin.

Marianak atzitzea 1943ko azaroko Kairoko Konferentzian onartu zen formalki. Planak AEBko Armadaren Aire Armadako planifikatzaileen laguntza izan zuen, Saipango aireportuak B-29 operazioei laguntzeko nahikoa handiak baitziren, Japoniako uharteen helmen eremuan, eta, Txinan oinarritutako alternatiba ez bezala, ez zegoen Japoniako kontraerasoetarako irekita behin uharteak seguru egon ondoren. Hala ere, Douglas MacArthur jeneralak gogor egin zuen Filipinetara itzulera atzeratuko zuen edozein planen aurka. Bere eragozpenak bide formaletatik bideratu ziren, baina Estatuko Buru Bateratutik pasa gabe eta Henry Stimson Gerrako idazkari eta Franklin D. Roosevelt presidentearengana zuzenean joz.

MacArthur-en eragozpenak ez ziren Tarawaren inbasioaren esperientzian oinarritutako arrazoiketa taktikorik gabe, baizik eta Gilbert eta Marshall Uharteetako guduan izugarri hobetutako esperientzian, itsas indarrak areagotzean, Truk eta Caroline Uharteen hegazkin-ontzien eraso arrakastatsuan eta operazio hauek guztiak Chester W. Nimitz almirantearen Ozeano Bareko operazio-eremuan lortutako zerbitzu armatu koordinatuko esperientzian.

Jatorriz Estatu Batuetako planaren parte ez bazen ere, MacArthurrek, Hego-mendebaldeko Ozeano Bareko Eremuko komandanteak, Ginea Berria eta Morotaitik Filipinetara joateko baimena lortu zuen. Horri esker, MacArthurrek Filipinak askatzeko bere konpromiso pertsonala mantendu zuen, Itzuliko naiz hitzaldian egindakoa, eta hego-mendebaldeko Pazifikoko frontean eraikitako indar handien erabilera aktiboa ere ahalbidetu zuen. Japoniarrek, beren perimetroaren barruan, eraso bat espero zuten, eta zitekeena zen Caroline uharteetan izatea. Beren garnizioak sendotzeko eta hornitzeko, itsas eta aireko nagusitasuna behar zuten, beraz, 'A-Go Operazioa' prestatu, eta hegazkin-ontzi eraso garrantzitsu bat abiarazi zuten 1944ko ekainerako.

Kontrajarritako indarrak

AEBko Pazifikoko lehorreratze-mapa Saipan zirkulu batez inguratuta

Estatu Batuak
AEBko V. Flota
Almirantea Raymond A. Spruance

Iparraldeko Eraso Indarra (52. lantaldea)

Almiranteordea Richmond Kelly Turner

Tropa espedizionariak (56. lantaldea)

Teniente Jenerala Holland M. Smith, USMC

Gutxi gorabehera 59.800 ofizial eta soldadu

V. gorputz anfibioa (Tte Jen. Smith)

2. Marine Dibisioa (Jen. Maiorra Thomas E. Watson, USMC)

4. Marine Dibisioa (Jen. Maiorra Harry Schmidt, USMC)

27. Infanteria Dibisioa (Armada) (Jen. Maiorra Ralph C. Smith, AEB)

Japonia
Erdialdeko Ozeano Bareko Flota HQ
Almiranteordea Chūichi Nagumo

31. Ejerzitoa]]

Teniente Jenerala Hideyoshi Obata

Sapaingo defentsak

Teniente Jenerala Yoshitsugu Saitō

Gutxi gorabehera 25.500 soldadu eta 6.200 itsasgizon

43. Dibisioa

47. Brigada Misto Independentea

Askotariko unitateak

Gudua

Saipango guduaren nondik norakoa erakusten duen mapa

Hondartza Gorria 2 13:00etan

Marineak Garapan zeharkatzen, 1944ko uztailaren 6a

Marineak [[M4 Sherman]] tanke baten atzean gordetzen dira Saipan iparraldeko muturrean Japoniako indarrak garbitzen ari direla, 1944ko uztailaren 8a.

Marine bat Colt M1911 bat eskuetan, Saipan oihanean zehar mugitzen, 1944ko uztaila.

Marine batek Txamorro emakume bati eta bere seme-alabei aterpea uzteko esaten.

Saipango gudua, AEBko Armadak GAG03n atrakatuta

Kainoi japoniarra Saipanen, guduaren ostean

Japoniarren hondartza-defentsak

Saipango bonbardaketa 1944ko ekainaren 13an hasi zen zazpi korazatu azkar, 11 destruktore eta 10 minaketari-ontzi azkarrekin Willis A. Lee Jr. almiranteordearen agindupean. Korazatuek 410 mm-ko 2.400 obus bota zituzten, baina, balizko mina-eremuak saihesteko, sua 9.100 m edo gehiagoko distantziatik egin zen, eta eskifaiek ez zuten esperientziarik lehorreko bonbardaketetan. Hurrengo egunean, Jesse B. Oldendorf kontralmiranteak zuzendutako bi itsas bonbardaketa talde iritsi ziren Saipan itsasertzera. Indar hura itsas armadako su-euskarri nagusia izan zen uhartea bereganatzeko, eta 7 dreadnought, 11 gurutzontzi eta 26 destruktorez osatuta zegoen, destruktore garraiatzaileekin eta minaketari-ontzi azkarrekin batera. Dreadnoughtak, 1915 eta 1921 artean agindutakoak, itsasertzeko bonbardaketetan trebatuak ziren, eta areago hurbildu ahal izan ziren. Horietako lau (Kalifornia, Pennsylvania, Maryland eta Tennessee) Pearl Harborko erasotik bizirik ateratakoak ziren.

Lehorreratzeak 1944ko ekainaren 15eko 07:00etan hasi ziren. 300 Lurreratzeko beldar-ibilgailu (ingelesez LVT) baino gehiagok 8.000 marine lehorreratu zituzten Saipango mendebaldeko kostaldean 09:00ak aldera. Suaren estaltzerako, hamaika ontzik lagundu zituzten itsas lehorreratzeak. Itsas indarra Tennessee eta Kalifornia korazatuek, Birmingham eta Indianapolis gurutzontziek eta Norman Scott, Monssen, Coghlan, Halsey Powell, Bailey, Robinson eta Albert W. Grant destruktoreek osatzen zuten. Artilleria kontu handiz prestatzeak —banderak aintziran ipintzeak irismena adierazteko— 20 tanke anfibio inguru suntsitzeko aukera eman zien japoniarrei, eta alanbre arantzadun, artilleria, metrailadoreak eta lubakiak jarri zituzten estatubatuar hildakoen kopurua maximizatzeko. Hala ere, iluntzean, 2. eta 4. Itsas-Infanteriako Dibisioek 10 km zabalera eta 1 km sakonera zituen hondartza-burua zuten hartua. Japoniarrek kontraerasoa egin zuten gauez, baina galera handiekin izan ziren uxatuak. Ekainaren 16an, 27. Infanteria Dibisioko unitateak lurreratu, eta aurrera egin zuten Ås Litoko aireportutarantz. Berriz ere, japoniarrek kontraerasoa egin zuten gauean. Ekainaren 18an Saitok aireportua utzi zuen.

Inbasioak harritu egin zuen Japoniako goi komandoa, erasoa hegoalderago espero baitzuen. Shigetarō Shimada almiranteak, Japoniako Armada Inperialaren (IJN) komandante nagusiak, A-Go indarra erabiltzeko aukera ikusi zuen AEBko Armadaren indarrak Saipan inguruan erasotzeko. Ekainaren 15ean, eraso egiteko agindua eman zuen. Baina Filipinetako Itsasoko gudua hondamendia izan zen IJNrentzat, hiru hegazkin-ontzi eta ehunka hegazkin galdu baitzituen.

Hornikuntzarik gabe, Saipango gudua itxaropenik gabekoa zen defendatzaileentzat, baina japoniarrek azken gizonera arte borrokatzeko erabakia hartua zuten. Saitō-k Tapochau mendian ainguratutako lerro batean antolatu zituen bere tropak, Saipan erdialdeko lur menditsu defendagarrian. Estatubatuarrek guduaren ezaugarriei emandako goitizenek —'Hell's Pocket', 'Purple Heart Ridge' eta 'Death Valley'—, borrokaren larritasuna adierazten dute. Japoniarrek paisaia bolkanikoko haitzulo asko erabili zituzten erasotzaileak atzerarazteko, egunez ezkutatuta eta gauez irteerak eginez. Estatubatuarrek, pixkanaka, kobazuloak garbitzeko taktikak garatu zituzten artilleriak eta metrailadoreek lagundutako su-jaurtigailuak erabiliz.

Zerbitzuen arteko eztabaidak oztopatu zuen operazioa, Holland Smith Marine Jeneralak, 27. Dibisioaren jardunarekin pozik ez eta bere komandantea, Ralph C. Smith Armadako Dibisioko Jenerala, kargugabetu zuenean. Hala ere, Holland Smithek ez zuen 27.a aurrera egin behar zuen lursaila ikuskatua. Funtsean, Japoniaren kontrolpean zeuden muinoz eta labarrez inguratutako harana zen. 27.ean hildako handiak izan ziren, eta, azkenean, Smith-ek garatua eta bere ordezkapenaren ondoren inplementatutako plan baten arabera, batailoi batek eremuari eustea lortu zuen; beste bi batailoik, berriz, saihetsetik eraso egin zieten japoniarrei.

Uztailaren 6rako japoniarrek ez zuten nora atzera egin. Saitōk azken karga banzai suizida baterako planak egin zituen. Uhartean geratzen ziren zibilen patuari buruz, Saitok esan zuen: «Dagoeneko ez dago inolako bereizketarik zibilen eta soldaduen artean. Haientzako, hobe litzateke banbu-lantzarekin erasoari lotzea harrapatuak izatea baino». Uztailaren 7ko goizaldean, bandera gorria zeraman 12 gizonez osatutako talde batekin, gai ziren gainerako tropak —4.000 gizon inguru— aurrera egin zuten azken erasoan. Haien atzetik, zaurituak zetozen, burua bendatuta, makuluekin eta ozta-ozta armaturik. Japoniarrek estatubatuar frontearen lehen lerroen gainera egin zuten, Armadako zein Itsasoko unitateen aurka eginez. 105. Infanteria Erregimentuko 1. eta 2. batailoiak ia suntsituta gelditu ziren, eta 650 hildako eta zauritu baino gehiago galdu zituzten. Bi batailoiek berreraso zuten, baita Kuartel Nagusiko Konpainiak, 105. Infanteria, eta hornikuntzako 3. Batailoia eta 10. Itsas Artilleria Erregimentuko hornikuntza-elementuak ere; horrek 4.300 japoniar eta 400 soldadu estatubatuar baino gehiago hildako eta 500 soldadu estatubatuar zauritu baino gehiagoren ondorioa izan zuen. Uztailaren 7ko erasoa japoniarren banzai kargarik handiena izango zen Pazifikoko Gerran.

Uztailaren 9ko 16:15erako, Turnerrek Saipan ofizialki ziurtatuta zegoela iragarri zuen. Saitōk, Hirakushi eta Igeta komandanteekin batera, bere buruaz beste egin zuen kobazulo batean. Chuichi Nagumo almiranteordeak, Pearl Harborren japoniar garraio-ontziak zuzendu zituen itsas komandanteak ere bere buruaz beste egin zuen guduaren amaiera aldian. Uhartean kokatutako Japoniako itsas armadako aireko indarren agintea izana zen.

Azkenean, uharteko tropen garnizio ia osoa —29.000 gutxienez— hil zen. Estatubatuarrentzat, garaipena ordura arteko garestiena izan zen Pazifikoko Gerran: lehorreratu ziren 71.000etatik, 2.949 hil ziren, eta 10.464 zauritu. Lee Marvin, Hollywoodeko etorkizuneko aktorea, zauritutako estatubatuar askoren artean zegoen. I konpainiako 24. Itsas Erregimentuan, ari zen zerbitzatzen metrailadorearen tiro batek jo zuenean, eta tiroak nerbio ziatikoa moztu zion, eta, ondoren, berriz ere, oinetan jo zuen frankotiratzaile batek. 'Bihotz Morea' domina eman zioten, eta, 1945ean, lehen mailako 'pribatu' mailarekin mediku alta eman zioten.

Marineak Stuart M3 bat erabiltzen, Saipanen gotorleku japoniar bat errausteko

Smith eta V. Gorputz Anfibioak (VAC ingelesez) Saipan hartzea zaila izango zela aurreikusten zuten, eta sugarrak jaurtitzeko gaitasun mekanizatu bat izan nahi zuten. Ikerketak, garapenak eta kontratazioak epe luzerako bihurtu zuten aukera. Orduan, VACek Kanadako Ronson 30 su-jaurtigailu erosi zituen, eta Hawaiiko Armadako Gerra Kimikoko Zerbitzuak (CWS ingelesez) M3 Stuart-etan instala zitzaten eskatu zuen, eta M3 Satan izendatu zituen. CWSrekin, 24 seabee zituen borrokarako prest.

Ondorioak

Saipan harrapatzearekin batera, AEBren armada 2.100 km-ra besterik ez zegoen Japoniako jatorrizko uharteetatik. Holland Smith-ek esan zuen: «Pazifikoko erasoaldiaren gudu erabakigarria izan zen [...] Japoniako jatorrizko uharteetarako bidea ireki zuen». Garaipena gerrako une estrategiko garrantzitsuenetako bat izango zen Pazifikoko frontean, Japoniako uhartedia Estatu Batuetako B-29 bonbardatzaileen erasorako oso distantzia gutxira zegoelako. Une honetatik aurrera, Marianak kateko beste uharte batzuk berreskuratzeko eta, 1944ko urrian, Filipinetako inbasioaren abiarazte puntu bihurtuko zen Saipan. Eskuratu eta lau hilabetera, Saipango Isely zelaitik 100 B-29 hegazkin baino gehiago erasotzen zuten aldizka Filipinak, Ryukyu uharteak eta Japoniako kontinentea. Horren harira, hegazkin japoniarrak Saipan eta Tinian eraso zituzten hainbat alditan 1944ko azarotik 1945eko urtarrila bitartean. Estatu Batuek Iwo Jima eskuratzeak (1945eko otsailaren 19a - martxoaren 26a) Japoniako aire-erasorekin amaitu zuen.

Saipan galtzea kolpe gogorra izan zen Hideki Tōjō Japoniako lehen ministroaren administrazio militar zein zibilarentzat. Almirante japoniar baten arabera: «Gure gerra Saipan galdutakoan galdu zen»^{[erreferentzia behar]}. Saipan eskuratu eta gutxira, Kuartel Nagusi Inperialean, bilera bat adostu zen, non buruzagitzaren aldaketa sinbolikoa egin behar zela erabaki baitzen: Tōjō alde batera geldituko zen, eta Hirohito enperadoreak inplikazio gutxiago izango zuen eguneroko gai militarretan, nahiz eta, 1889ko Meiji Konstituzioaren arabera, estatuburu eta Japoniako Indar Armatu Inperialen Jeneralisimo gisa definitua zen. Pertsonalak uste zuen garaia zela Japoniako Etxe Inperiala errutik urruntzeko, gerraren norabidea japoniarren aurka zegoenean. Tōjōk dimisioa ematea onartu bazuen ere, Hirohitok bere dimisioa blokeatu zuen Tōjō Japoniako gerra buruzagi indartsuena zelako. Baina Tōjōk bere kabinetea berrantolatu izan ez zuenean, gehiegizko barne etsaitasunagatik, porrota onartu zuen. Uztailaren 18an, Tōjōk bere dimisioa aurkeztu zuen berriro, oraingoan zalantzarik gabe. Bere kabinete osoak dimisioa eman zuen berarekin. Kuniaki Koiso IJAko jeneral ohia lehen ministro izendatu zuten uztailaren 22an. Hala ere, Saipanen ondarea zela eta, Koiso, izan ere, lehen ministro titularra baino ez zen, eta Kuartel Nagusi Inperialak edozein erabaki militarretan parte hartzea galarazi zion.

Saipanek ere aldaketa bat ikusi zuen Japoniako gerrako txostenak etxeko frontean aurkezteko moduan. Hasieran, gudua hasi zenean, japoniar kontuak IJAren borroka espirituan eta estatubatuar indarrei eragiten zitzaizkien biktima ugaritan zentratu ziren. Hala ere, Saipanen geografia ezagutzen duen edozein irakurlek igarriko du borroken kronologiatik AEBko indarrek, etenik gabe, aurrera egiten zutela iparralderantz. Uztailaren 7ko azken guduaren ondoren, ez zen Saipani buruzko aipamenik egin jendaurrean. Hala ere, uztailaren 18an, Tōjōk dimisioa eman ondoren, armadak eta itsas armadak, elkarrekin, Saipango porrotaren kontakizun zehatza argitaratu zuten ia egunero. Uhartean, japoniar soldadu eta zibil guztien galera ia erabatekoa, eta 'giza balak' erabili izana aipatu zuen. Suizidio masiboak porrot gisa ikusten ziren orain, ez 'Bide Inperialaren' froga gisa. Hori izan zen Japoniako indarrak, zehaztasunez, irudikatu zuten garaipen bat Midwaytik, non garaipen bat adierazi baitzen.

Erresistentzia gehiago

Gudua ofizialki uztailaren 9an amaitu zen; hala ere, Japoniaren erresistentzia oraindik iraun zuen Sakae Ōba kapitainarekin eta harekin bizirik iraun zuten azken banzai kargan berarekin bizirik iraun zuten beste 46 soldadurekin. Guduaren ostean, Obak eta bere soldaduek zibil asko eraman zituzten oihanean zehar estatubatuarren eskutik ihes egiteko, eta, aldi berean, gerrilla estiloko erasoak egin zituzten atzetik zetozkien indarren aurka. Estatubatuarrek askotan saiatu ziren haiek ehizatzen, baina porrot egin zuten. 1944ko irailean, marineak patruilak egiten hasi ziren uhartearen barnealdean bizirik atera zirenen bila, beren kanpamentuan hornidura bila sartzen baitziren. Soldadu batzuek borrokatu nahi bazuten ere, Ōbak esan zuen beren kezka nagusiak zibilak babestea eta gerra jarraitzeko bizirik jarraitzea zirela. Halako batean, estatubatuarrek ia harrapatu zituzten soldadu japoniarrak eta zibilak mendi baten soilgune eta erlaitz batean ezkutatuta, batzuk marineen buruetatik 6 m baino gutxiagora zeudelarik, baina estatubatuarrek ez zituzten haiek ikusi. Obaren eusteak 16 hilabete inguru iraun zuen; azkenean, 1945eko abenduaren 1ean, Japoniak ofizialki errenditzea eman eta hiru hilabetera, amore eman zuen. Obaren erresistentzia hain arrakastatsua izan zen, non komandante biresleipena eragin baitzuen. AEB Marineek 'Azeria' ezizena eman zioten Obari.

Biktima zibilak

Gutxienez, 25.000 zibil japoniar bizi ziren Saipanen guduaren garaian. Aterpe zibilak ia leku guztietan zeuden uhartean, eta oso alde txikia zegoen marine erasotzaileen bunker militarretatik. Bunker susmagarriak garbitzeko metodo estandarra indar handiko lehergailuak edota petrolioa gehitutako indar handiko lehergailuak erabiltzea zen (adibidez, gelignita, napalma, gasolioa). Erabilitako armek eta hurbileko borrokaren taktikek hildako zibil kopuru handiak eragin zituzten.

Estatu Batuak, 1944ko ekainaren 23an, preso zibilen kanpamentu bat altxatu zuen, abizenaer 1.000 preso baino gehiago zituena. Kanpamentuko argi elektrikoak nabarmen uzten ziren gauean beste zibilak erakartzeko hiru otordu beroren promesarekin eta borrokan ustekabean tiroak izateko arriskurik gabe.

1.000 zibil japoniar baino gehiagok bere buruaz beste egin zuten guduaren azken egunetan, geroko bizitzan eskainitako toki pribilegiatu hori hartzeko, batzuk 'Suicide Cliff' eta 'Banzai Cliff' geroago izendatutako lekuetatik jauzi eginez. Leku horiek Mugarri Historiko Nazionaleko Barrutiaren parte bihurtuko ziren Lehorreratzeko Hondartza gisa; Aslito/Isely Zelaia eta Marpi Point, Saipan uhartea, 1985ean izendatua. Gaur egun, lekuak oroigarri bat dira, eta japoniarrek biktimen arimak kontsolatzeko bisitatzen dute.

Sari militarrak

Japoniako banzai kargaren 15 orduko ekintzengatik, Ohorezko Domina eman zieten 105. Infanteria Erregimentuko hiru gizonei: William O'Brien teniente koronela, Ben L. Salomon kapitaina eta Thomas A. Baker pribatua, guztiei hil ondorengoa. Robert H. McCard artilleriako sarjentuari eta Harold G. Epperson lehen mailako pribatuari ere hil osteko Ohorezko Domina eman zieten. James T. Mitchell sarjentuari, Armadako Gurutzea eman zioten taldeburu gisa izandako heroismo apartagatik, F konpainian, 2. batailoiko 24. marineekin zerbitzatuz.

Isely Field, B-29 bonbardaketariz beteta, 1945eko erdialdea

Lehen Klaseko soldaduari, Guy Gabaldon-i, Kuartel Nagusiko eta Zerbitzu Konpainiako 2. Itsas Erregimentua, 2. Itsas Dibisioa, guduan zehar 1.000 preso japoniar baino gehiago harrapatzea aitortu zioten. Gabaldonek, japoniar-estatubatuarrek hazitakoa, japoniar soldaduak eta zibilak konbentzitu zituen AEBko tropak ez zirela ankerrak eta errenditzean ondo tratatuak izango zirela. Bere ausardia nabarmenagatik, 'Saipango Flautista' goitizena irabazi zuen, eta Gabaldonek Zilarrezko Izarra jaso zuen, eta Armadaren Gurutze mailara igo zen. Gerra garaian, bere komandanteek bere ekintzengatik Ohorezko Domina jasotzea eskatu zuten. 1998an, Gabaldonentzako Ohorezko Domina ziurtatzeko ahaleginak berriro hasi ziren.

Memoriala

'Suicide Cliff' eta 'Banzai Cliff', bizirik irauten duten japoniar gotorleku isolatuekin batera, AEBn gune historikotzat hartzen dira. Leku Historikoen Erregistro Nazionala. Itsaslabarrak ere Mugarri Historiko Nazionaleko Barrutiko Lehorreratzeko Hondartzen parte dira; Aslito/Isley Field; eta Marpi Point, Saipan uhartea, estatubatuarrek lehorreratzeko hondartzak, Isley Field-eko B-29 pistak eta Aslito eta Marpi Point aireportuetako japoniar azpiegiturak ere barne hartzen ditu.

Saipan-eko American Memorial Park-ek AEBko eta Marianak Uharteen kanpainako beteranoak oroitzen ditu.

Bibliografia

• Bright, Richard Carl. (2007). Pain and Purpose in the Pacific: True Reports Of War. Trafford Publishing ISBN 978-1-4251-2544-8..
• Denfeld, D. Colt. (1997). Hold the Marianas: The Japanese Defense of the Mariana Islands. White Mane Pub ISBN 1-57249-014-4..
• Gailey, Harry A.. (1986). Howlin' Mad Vs. the Army: Conflict in Command, Saipan 1944. Presidio Press ISBN 0-89141-242-5..
• Hallas, James H.. (2019). Saipan: The Battle That Doomed Japan in World War II. Stackpole Books ISBN 978-0811738439..
• Hornfischer, James D.. (2016). The Fleet at Flood Tide: The U.S. at Total War in the Pacific, 1944–1945. Random House Publishing Group ISBN 978-0345548726..
• Love, Edmund G.. (1982). The 27th Infantry Division in World War II. Battery Press ISBN 978-0898390568..
• Manchester, William. (1980). Goodbye, Darkness A Memoir of the Pacific War. Boston – Toronto: Little, Brown and Co. ISBN 0-316-54501-5..
• O'Brien, Francis A.. (2003). Battling for Saipan. Presidio Press ISBN 0-89141-804-0..
• Petty, Bruce M.. (2001). Saipan: Oral Histories of the Pacific War. McFarland and Company ISBN 0-7864-0991-6..
• Rottman, Gordon; Howard, Gerrard. (2004). Saipan & Tinian 1944: Piercing the Japanese Empire. Osprey Publishing ISBN 1-84176-804-9..
• Sauer, Howard. (1999). The abizena Big-Gun Naval Battle: The Battle of Surigao Strait. Palo Alto, California: The Glencannon Press ISBN 1-889901-08-3.. kappitulua: Torpedoed at Saipan – izenahand account of naval gunfire support by a crewmember of USS Maryland.
• Tachovsky, Joseph. (2020). 40 Thieves on Saipan: The Elite Marine Scout-Snipers in One of WWII's Bloodiest Battles. Regnery History ISBN 978-1684510481..
• Slaon, Bill. (2017). Their Backs against the Sea: The Battle of Saipan and the Largest Banzai Attack of World War II. Da Capo Press ISBN 978-0306824715..

Webguneak

• Chapin, Captain John C.. (1994). The Battle for Saipan. Washington D.C.: United States Marine Corps Historical Division PCN 19000312300.
• The Marianas and the Great Turkey Shoot. .
• Crowl, Philip A.. (1993). Campaign in the Marianas. Washington D.C.: United States Army Center of Military History CMH Pub 5-7-1.
• Saipan – a 2nd Marine Division pamphlet describing certain expected features of the invasion and combat, including the presence of a large civilian population.
• Breaching the Marianas: The Battle for Saipan (Marines in World War II Commemorative Series)
• (Japonieraz) Banzai charge in Saipan: Gyokusai Suicide for the Emperor?
• Saipan: The Beginning of the End. Historical Branch, United States Marine Corps.
• Anderson, Charles R.. (2003). Western Pacific. United States Army Center of Military History CMH Pub 72-29.
• Dyer, George Carroll. (1956). The Amphibians Came to Conquer: The Story of Admiral Richmond Kelly Turner. United States Government Printing Office.
• SMU's Frank J. Davis World War II Photographs contain 129 images of Saipan, including 18 images depicting the surrender of the famous "hold-out" Japanese forces under the command of Captain Oba in December 1945

Kanpo estekak

• Datuak: Q700705
• Multimedia: Battle of Saipan / Q700705