Josef Bonaparte: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

13:07, 28 uztaila 2010ko berrikusketa

**Josef Bonaparte**
Datu pertsonalak

Izen osoa	Giuseppe Napoleone Buonaparte
Ezizena	'Pepe Botella'
Jaio	1768ko urtarrilaren 7a
	Corti (Korsika)
Hil	1844ko uztailaren 28a
	Florentzia (Italia)

Giuseppe Napoleone Buonaparte (euskaraz Josef Napoleon Bonaparte, frantsesez Joseph-Napoléon Bonaparte) (Corti, Korsika, 1768ko urtarrilaren 7a - Florentzia, 1844ko uztailaren 28a), ezizenez Pepe Botella (Espainian), Napoleon Bonaparteren anaia zaharragoa zen eta, haren eskutik, abokatu, diplomatiko eta politikari frantziarra, Napoliko errege (1806 – 1808) eta, azkenekoz, Espainiako errege (1808 - 1813) izan zen.

Biografia

Josef Bonaparte Cortin, Korsika, jaio zen 1768ko urtarrilaren 7an eta Giuseppe Napoleone Buonaparte izena jarri zioten.

Josefen gurasoak Charles Bonaparte eta Maria Laetizia Ramolino izan ziren eta anaia gazteagoa izan zen Napoleon.

Zuzenbidea ikasi zuen Pisan (Italia). 1794ko abuztuaren 1ean, Marseillako negozio gizon baten alaba zen Julie Claryrekin ezkondu zen Marseillan eta 3 alaba izan zituzten:

Julia Josefina Bonaparte (1796): ez zuen bizirik iraun.
Zenaida Letizia Julia (1801-1854).
Charlotte Napoleon (1802-1839).

1796an, Napoleonen Italiako kanpainan hartu zuen parte. Hurrengo urtean, berriz, Lehenengo frantses Errepublika garaian, diplomatiko izan zen Parmako gortean eta, gero, Erroman. 1798an, Direktorio garaiko organo legegilea zen Bostehunen Kontseiluko kide ere izan zen. Napoleonen gerra garaian, anaiaren ordez ibili zen eta hainbat itun sinatu zuen Ameriketako Estatu Batuekin, Austriarekin, Britainia Handiarekin eta Vatikanorekin. 1806tik 1808ra arte, Napoliko erreinuan izan zen errege anaiak horrela izendatu zuelako.

Espainiako erregetza (1808ko uztaila–1813ko ekaina)

1808ko maiatzaren 5eko Baionako abdikazioen ondoren, Espainiako koroaren jabe Napoleon zen eta honek ekainaren 6an bertan anaia Josef izendatu zuen Espainiako errege, uztailaren 7ra arte ez bazuen ere ardura hartu, konstituzio berria zin egin eta Baionako Batzarraren fideltasun zinak jaso ondoren.

1808ko uztailaren 20an iritsiko zen Madrilera, maiatzaren 2az geroztik, Independentzia gerran sartuta zegoen erreinura eta, uztailaren 25ean, aldarrikatu zuten errege.

Bailengo porrotaren ondoren, ihes egin beharrean izan zen, Burgosera, Miranda de Ebrora eta, irailaren 22an, Gasteizera. Anaia Napoleonek lagunduko dio bere tropa andanarekin eta Madrilen ezartzea lortuko du azkenean.

Baionako Estatutua aldarrikatu zuen, frantsestuak edo Espainiako ilustratuak erakarri nahian. Hala ere, ez zioten inposaketa barkatu eta herriak muzin egin zion erreformismoari.

1809ko abenduan, gaur egun Pradoko Museoa denaren sorrera iragarri zuen, Museo Josefino izena bazuen ere. Espainiako arte lanak Frantziara ateratzen ari ziren eta bertan geratuko ziren horrela. Hala ere, ez zuen eraikitzerik izan eta Espainiako Fernando VII.ak lortu zuen hori 1819an.

Pepe Botella ezizena eman zioten eta alkoholikoa zen ospea hartu zuen, baina ez du egia ematen. El rey plazuelas ere esaten zioten Madrilen, eliza eta konbentuak bota eta enparantza ugari inaguratu zuelako. Oriente enparantza izan zen garrantzitsuenetako bat, Errege Jauregiaren aurrean.

1812ko uztailaren 22an, Arapileseko porrota izan zuten eta Madriletik ihes egin behar izan zuen berriro. Gasteizen harrapatu eta garaitu zuten Wellingtongo dukearen tropek eta, 1813ko ekainaren 13an, betirako alde egin beharrean izan zen, Frantzian geratu zelarik bere anaia erori arte.

Bizitza pribatua

Julie Clary ez zen sekula Espainiara joan eta alabak zaintzen geratu zen Josef hona eta hara zebilen bitartean.

Lehenengo ihesaldiaren garaian María del Pilar Acedo y Sarriárekin elkartu zen berriro, Vado y de Echauzeko kondesa eta Baionako konstituzioa onartu zuten frantsestua zen Montehermoso Ortuño Aguirre del Corraleko markesaren emaztea. Josefek Espainiako Handi egin zuen markesa eta beste titulu batzuk ere esleitu zizkion. Gasteizko Montehermoso jauregia erosi zion eta momentuko errege jauregia bertan ezarri zuen.

1811n, Parisera joan zen bikotea Josefekin Frantziako Napoleon II.aren bataiora, baina Ortuño Parisen hil zen. María del Pilarrek Josefekin jarraituko zuen honek tronua galdu zuen arte.

Badirudi, Jarucoko kondesarekin ere izan zituela harremanak; garestiak gainera, 5 bat milioi erreal kostatu zitzaiola esaten baita. María Teresa Montalvo y O'Farril oso gazte ezkondu zen Kubako gizon aberatsenarekin, baina senarrak kiebra jo zuen Karlos IV.aren gortean. Emakume honen osaba Josefen Gerra ministroa zen eta horrela ezagutu zuten elkar. Hala ere, gazte hil zen eta erregeak berehala begiratu zion haren alaba zen María Mercedesi, Christophe-Antoine Merlin kapitainaren emaztea zenari. Josefek konde izendatu zuen eta Madriletik urrun izaten ziren lanetan mantendu zuen. Horrela kantatzen zuen herriak:

La condesa tiene un tintero

donde moja la pluma José primero.

Fineschi opera abeslari italiarra, Nancy Derjeux frantsesa edo Danimarkako enbaxadorearen emazte zen Burkeko baronesa ere izan ziren Josefen amorante.

Erbesteratzea eta azken urteak (1813–1844)

Espainiako irteeraren ondoren, Josef Ameriketako Estatu Batuetara abiatu zen. Espainiako koroaren bitxiak saldu zituen eta mantsio bat eraiki zuen Poin Breezen, Philadelphian. Luxuzko altzariak, liburu arraroen bilduma paregabea eta arte lanez betetako etxea, parke handi batez inguratu zuen, estanke eta guzti.

Jende ospetsu asko izan zuen inguruan: Pennsylvaniako senataria zen Joseph Hopkinson, Nicholas Biddle bankaria, Frances Wright idazlea, Stephen Girard bankari eta filantropoa -garaiko amerikar aberatsena-, John Quincy Adams presidentea eta Henry Clay estatu idazkaria, Daniel Webster politikaria edo La Fayetteko markesa beste batzuen artean.

Ameriketako Estatu Batuetara ere, Josef emazterik gabe joan zen, Europan geratu baitzen hau bere alabekin, baina han ere ez zitzaion amodiorik faltatu.

1841ean, Florentzian bizitzeko baimena jaso zuen eta hortxe hil zen 1844an. Hala ere, Parisen eman zioten lur, Napoleon III.ak Napoleon enperadorearen eskuinean lurperatzea eskatu zuelako.

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+{{Biografia infotaula oinarria
-[[Fitxategi:Joseph-Bonaparte.jpg|thumb|200px|right|Joseph Bonaparte]]
+| izena = Josef Bonaparte
-'''Giuseppe Napoleone Buonaparte''' ([[euskara]]z ''Josef Napoleon Bonaparte'', [[frantses]]ez ''Joseph-Napoléon Bonaparte'') ([[Corti]], [[Korsika]], [[1768]]ko [[urtarrilaren 7]] - [[Florentzia]], [[1844]]ko [[uztailaren 28]]), ezizenez ''Pepe Botella'' ([[Espainia]]n), [[Zuzenbidea|abokatu]], [[Diplomazia|diplomatiko]] eta [[politika]]ri [[frantzia]]rra, [[Napoliko Erresuma|Napoliko erregea]] ([[1806]] – [[1808]]) eta, azkenekoz, [[Espainiako errege-erreginen zerrenda|Espainiako erregea]] ([[1808]] - [[1813]]) zen.
+| irudia = Joseph-Bonaparte.jpg
+| zabalera = 300
+| oina =
+| izen osoa = Giuseppe Napoleone Buonaparte
+| ezizena = ''Pepe Botella''
+| jaiotza data = [[1768]]ko [[urtarrilaren 7]]a
+| jaiotza hiria = [[Corti]]
+| jaiotza herrialdea = [[Korsika]]
+| heriotza data = [[1844]]ko [[uztailaren 28]]a
+| heriotza hiria = [[Florentzia]]
+| heriotza herrialdea = [[Italia]]
+| bikote kidea =
+}}
+[[Fitxategi:Joseph Bonaparte Portrait.jpg|thumb|200px|right|[[Josef Bonaparte]]]]
-Anai txikia [[Napoleon Bonaparte]] zuen eta aita eta ama [[Charles Bonaparte]] eta [[Maria Laetizia Ramolino]]. [[Marseilla]]n, [[1794]]an [[Julie Clary]] ezkondu zuen.
+[[Fitxategi:Joseph Bonaparte (by Wicar).jpg|thumb|200px|right|[[Josef Bonaparte]]]]
+'''Giuseppe Napoleone Buonaparte''' ([[euskara]]z ''Josef Napoleon Bonaparte'', [[frantses]]ez ''Joseph-Napoléon Bonaparte'') ([[Corti]], [[Korsika]], [[1768]]ko [[urtarrilaren 7]]a - [[Florentzia]], [[1844]]ko [[uztailaren 28]]a), ezizenez ''Pepe Botella'' ([[Espainia]]n), [[Napoleon Bonaparte]]ren anaia zaharragoa zen eta, haren eskutik, [[Zuzenbidea|abokatu]], [[Diplomazia|diplomatiko]] eta [[politika]]ri [[frantzia]]rra, [[Napoliko Erresuma|Napoliko errege]] ([[1806]] – [[1808]]) eta, azkenekoz, [[Espainiako errege-erreginen zerrenda|Espainiako errege]] ([[1808]] - [[1813]]) izan zen.
+== Biografia ==
-[[Frantziako Iraultza]]n politikaria, anaiaren eskuz, karrera diplomatikoa hasi zen, lehendabizikoz [[Napoliko Erresuma|Napoliko erregea]] izanik eta gero [[Espainia]]koa. Bere karrera, anairenari lotuta zegoenez, erbestean hil zen.
+[[Fitxategi:03-008755.jpg|thumb|200px|left|Julie Clary, [[Josef Bonaparte]]ren emaztea]]
+Josef Bonaparte [[Corti]]n, [[Korsika]], jaio zen [[1768]]ko [[urtarrilaren 7]]an eta Giuseppe Napoleone Buonaparte izena jarri zioten.
+Josefen gurasoak Charles Bonaparte eta Maria Laetizia Ramolino izan ziren eta anaia gazteagoa izan zen [[Napoleon]].
+Zuzenbidea ikasi zuen [[Pisa]]n ([[Italia]]). [[1794]]ko [[abuztuaren 1]]ean, [[Marseilla]]ko negozio gizon baten alaba zen Julie Claryrekin ezkondu zen [[Marseilla]]n eta 3 alaba izan zituzten:
+* Julia Josefina Bonaparte ([[1796]]): ez zuen bizirik iraun.
+* Zenaida Letizia Julia ([[1801]]-[[1854]]).
+* Charlotte Napoleon ([[1802]]-[[1839]]).
+[[1796]]an, [[Napoleon]]en [[Italia]]ko kanpainan hartu zuen parte. Hurrengo urtean, berriz, Lehenengo frantses Errepublika garaian, diplomatiko izan zen [[Parmako probintzia|Parma]]ko gortean eta, gero, [[Erroma]]n. [[1798]]an, Direktorio garaiko organo legegilea zen [[Bostehunen Kontseilua|Bostehunen Kontseiluko]] kide ere izan zen. [[Napoleondar Gerrak|Napoleonen gerra]] garaian, anaiaren ordez ibili zen eta hainbat itun sinatu zuen [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuekin]], [[Austria]]rekin, [[Britainia Handia]]rekin eta [[Vatikano]]rekin. [[1806]]tik [[1808]]ra arte, [[Napoli]]ko erreinuan izan zen errege anaiak horrela izendatu zuelako.
+== Espainiako erregetza (1808ko uztaila–1813ko ekaina) ==
+[[1808]]ko [[maiatzaren 5]]eko Baionako abdikazioen ondoren, [[Espainia]]ko koroaren jabe [[Napoleon]] zen eta honek [[ekainaren 6]]an bertan anaia Josef izendatu zuen [[Espainia]]ko errege, [[uztailaren 7]]ra arte ez bazuen ere ardura hartu, konstituzio berria zin egin eta Baionako Batzarraren fideltasun zinak jaso ondoren.
+[[1808]]ko [[uztailaren 20]]an iritsiko zen [[Madril]]era, [[maiatzaren 2]]az geroztik, [[Iberiar Penintsulako Gerra|Independentzia gerra]]n sartuta zegoen erreinura eta, [[uztailaren 25]]ean, aldarrikatu zuten errege.
+[[Bailengo gudua|Bailengo porrota]]ren ondoren, ihes egin beharrean izan zen, [[Burgos]]era, [[Miranda de Ebro]]ra eta, [[irailaren 22]]an, [[Gasteiz]]era. Anaia [[Napoleon]]ek lagunduko dio bere tropa andanarekin eta [[Madril]]en ezartzea lortuko du azkenean.
+[[Baionako Estatutua]] aldarrikatu zuen, [[frantsestua]]k edo [[Espainia]]ko [[ilustratua]]k erakarri nahian. Hala ere, ez zioten inposaketa barkatu eta herriak muzin egin zion erreformismoari.
+[[1809]]ko abenduan, gaur egun [[Pradoko Museoa]] denaren sorrera iragarri zuen, ''Museo Josefino'' izena bazuen ere. [[Espainia]]ko arte lanak [[Frantzia]]ra ateratzen ari ziren eta bertan geratuko ziren horrela. Hala ere, ez zuen eraikitzerik izan eta [[Fernando VII.a Espainiakoa|Espainiako Fernando VII.a]]k lortu zuen hori [[1819]]an.
+[[Fitxategi:Pepe botella.jpg|thumb|200px|left|[[Josef Bonaparte]]ren ospe txarra: ''Pepe Botella'']]
+''Pepe Botella'' ezizena eman zioten eta alkoholikoa zen ospea hartu zuen, baina ez du egia ematen. ''El rey plazuelas'' ere esaten zioten [[Madril]]en, eliza eta konbentuak bota eta enparantza ugari inaguratu zuelako. Oriente enparantza izan zen garrantzitsuenetako bat, Errege Jauregiaren aurrean.
+[[1812]]ko [[uztailaren 22]]an, Arapileseko porrota izan zuten eta [[Madril]]etik ihes egin behar izan zuen berriro. [[Gasteiz]]en harrapatu eta garaitu zuten [[Arthur Wellesley|Wellingtongo dukea]]ren tropek eta, [[1813]]ko [[ekainaren 13]]an, betirako alde egin beharrean izan zen, [[Frantzia]]n geratu zelarik bere anaia erori arte.
+== Bizitza pribatua ==
+[[Fitxategi:Julie Clary - enfants.jpg|thumb|200px|left|Julie Clary, [[Josef Bonaparte]]ren emaztea eta alabak]]
+Julie Clary ez zen sekula [[Espainia]]ra joan eta alabak zaintzen geratu zen Josef hona eta hara zebilen bitartean.
+Lehenengo ihesaldiaren garaian María del Pilar Acedo y Sarriárekin elkartu zen berriro, Vado y de Echauzeko kondesa eta Baionako konstituzioa onartu zuten frantsestua zen Montehermoso Ortuño Aguirre del Corraleko markesaren emaztea. Josefek Espainiako Handi egin zuen markesa eta beste titulu batzuk ere esleitu zizkion. [[Gasteiz]]ko Montehermoso jauregia erosi zion eta momentuko errege jauregia bertan ezarri zuen.
+[[1811]]n, [[Paris]]era joan zen bikotea Josefekin [[Napoleon II.a Frantziakoa|Frantziako Napoleon II.a]]ren bataiora, baina Ortuño [[Paris]]en hil zen. María del Pilarrek Josefekin jarraituko zuen honek tronua galdu zuen arte.
+Badirudi, Jarucoko kondesarekin ere izan zituela harremanak; garestiak gainera, 5 bat milioi erreal kostatu zitzaiola esaten baita. María Teresa Montalvo y O'Farril oso gazte ezkondu zen [[Kuba]]ko gizon aberatsenarekin, baina senarrak kiebra jo zuen [[Karlos IV.a Espainiakoa|Karlos IV.a]]ren gortean. Emakume honen osaba Josefen Gerra ministroa zen eta horrela ezagutu zuten elkar. Hala ere, gazte hil zen eta erregeak berehala begiratu zion haren alaba zen María Mercedesi, Christophe-Antoine Merlin kapitainaren emaztea zenari. Josefek konde izendatu zuen eta Madriletik urrun izaten ziren lanetan mantendu zuen. Horrela kantatzen zuen herriak:
+:''La condesa tiene un tintero''
+:''donde moja la pluma José primero''.
+Fineschi opera abeslari italiarra, Nancy Derjeux frantsesa edo [[Danimarka]]ko enbaxadorearen emazte zen Burkeko baronesa ere izan ziren Josefen amorante.
+== Erbesteratzea eta azken urteak (1813–1844) ==
+[[Fitxategi:JosephBonapartetomb.jpg|thumb|200px|right|[[Josef Bonaparte]]ren hilobia]]
+[[Espainia]]ko irteeraren ondoren, Josef [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetara]] abiatu zen. [[Espainia]]ko koroaren bitxiak saldu zituen eta mantsio bat eraiki zuen Poin Breezen, [[Philadelphia]]n. Luxuzko altzariak, liburu arraroen bilduma paregabea eta arte lanez betetako etxea, parke handi batez inguratu zuen, estanke eta guzti.
+Jende ospetsu asko izan zuen inguruan: [[Pennsylvania]]ko senataria zen Joseph Hopkinson, Nicholas Biddle bankaria, Frances Wright idazlea, Stephen Girard bankari eta filantropoa -garaiko amerikar aberatsena-, John Quincy Adams presidentea eta Henry Clay estatu idazkaria, Daniel Webster politikaria edo La Fayetteko markesa beste batzuen artean.
+[[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetara]] ere, Josef emazterik gabe joan zen, [[Europa]]n geratu baitzen hau bere alabekin, baina han ere ez zitzaion amodiorik faltatu.
+[[1841]]ean, [[Florentzia]]n bizitzeko baimena jaso zuen eta hortxe hil zen [[1844]]an. Hala ere, [[Paris]]en eman zioten lur, [[Napoleon III.a]]k [[Napoleon]] enperadorearen eskuinean lurperatzea eskatu zuelako.
 {{Espainiako errege aurkibidea}}