Itsas hobi
Itsas hobia edo fosa ozeanikoa ozeanoaren sakontasuna hasten den urazpiko lurraren gune beheratu eta luzangei deritze. Ozeanoan dagoen erliebe mota bat da, eta 11 kilometroko sakoneraraino irits daiteke: ezaguna den itsas hobirik sakonena Challenger osina da, Ozeano Barearen mendebaldeko Marianetako itsas hobian, 11.033 metroko sakonerarekin. Izan ere, Ozeano Barearen mendebaldean daude itsas hobi gehien, bai eta sakonenak ere, horietatik seik 10 kilometro baino gehiagoko sakonera baitute.
Uraren tenperatura itsas hobietan oso baxua izaten da: 0 eta 2 °C artekoa izan ohi da. Hala uste izaten ez bada ere, itsas hobietan bada bizidunik, soinberak kasu.
Urte askoan, zientzialariak harrituta zeuden zen ozeanoko tokirik sakonenak erdialdean ez, baizik uharte bolkanikoen eta kontinenteen ondoan daudela ikusita. Gertaera hau, baina, erraz azaldu eta ulertu da plaken tektonikaren teoria eta kontinenteen jitoaren bidez, jarraian azaltzen den bezala.
Itsas hobiei lotutako prozesu geologikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Itsas hobiak, subdukzio guneetan eratzen dira, bi plaka tektonikok, elkarren aurka talka egin, eta horietako bat, dentsitaterik gehien duena, bestearen azpian sartzen den (subdukzioa) lurrazaleko tokiak. Emaitza bezala, urazpiko lurrean beheragune handi bat eratzen du. Horren adibide on bat, Peru-Txiletako itsas hobia da, Hego Amerikako plakaren eta Nazcako plakaren arteko talkaren emaitza dena.
Subdukzio gune horiek, bi plaken arteko marruskadura, konpresio eta tentsioek eragindako aktibitate sismiko bizi batekin lotuak daude. Japonia edo Indonesiako lurrikara eta tsunami handiak, fenomeno honen ondorio dira
Subdukzioan beherantz doan plaka astenosferaraino heltzen denean, urtu egiten da, eta urtutako materialak, arinagoak, sumendiak eratuz igotzen dira. Elkartzen diren plaken izaeraren arabera, hainbat eratako itsas hobiak daude:
- Talka egiten duten bi plakak, ozeanoko litosferaz osatuak badaude, sumendi aktibitate biziak, uharte arkuak sortzen ditu, Aleutiar uharteak, Japonia, Filipinak, Sonda uharteak edo Antillak. Uharte hauen ondoan, itsas hobi sakonak daude (Marianetako itsas hobia, Japoniako itsas hobia, Puerto Ricoko itsas hobia...)
- Ozeano plaka bat, subduzitzean, plaka kontinental baten azpian sartzen bada, sumendi aktibitate biziarekin batera, orogenesia gertatzen da, hau da, mendilerro bat eratzen dela. Hau da Nazca Plakaren kasua, Hego Amerikar Plakaren azpian subduzitzerakoan, Andeak eratu zituena. Aurreko kasuan bezala, lotutako itsas hobi bat dago (Peru-Txiletako itsas hobia).
Kokapen geografikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Subdukzio-eremuak garatzen dituzten plaka konbergenteen mugen 50.000 km inguru daude, gehienak Ozeano Barearen inguruan. Baina Indiako Ozeanoaren inguruan ere aurkitzen dira. Badaude baita muga konbergente zati oso labur batzuk ere Ozeano Atlantikoan eta Mediterraneoan ere. Munduan 50 fosa ozeaniko baino gehiago daude, ozeanoen %0,5-a okupatzen dutelarik.
Fosa terminoaren historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Fosa ozeanikoak 40. eta 50. hamarkada bitartean definitzen hasi ziren. Fosa edo hobi terminoa ez da agertzen esaterako 1910. urte bueltako ozeanoei buruzko liburuetan. Termino hori beharrean, “sakonune” hitza agertzen da ozeanoetako leku sakon hauei izena emateko. Lehen mundu gerrako sasoian luzeak diren sakonuneei lubaki izena eman zitzaien. Lubaki termino hau testuinguru geologikoan erabili zen lehen aldiz, gerra bukatu eta bi urtera. Termino honek itsaspeko edozein sakonune luzeri ematen zion izena. Bigarren Mundu Gerra igaro eta ur sakonetako ikerkuntzak hobekuntza asko jasan zituen. Hau 1950 eta 1960 urteetatik aurrera izan zen eta hainbat fosa aurkitu ziren. 1960ko hamarkada amaieran, plaken tektonikak iraultza handia izan zuen eta hortik aurrera, fosa edo hobi ozeaniko hitza ongi definituta geratu da.
Morfologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Fosa ozeanikoak plaka konbergenteen arteko mugetan aurkitzen diren eremu bereizgarriak dira. Profil asimetrikoak eratzen dituzte, kanpoaldean malda txikiarekin ( 5°) eta malda pikoagoekin barnealdera (10-16°). Asimetria honen arrazoia, kanpoaldeko malda hondoratzen ari den plakaren goiko aldearengatik definituta dagoelako da. Malda hau faila normalez josita egoten da. Subdukzitzen ari den plaka fosa ozeanikora heltzen doan heinean, lehenik gorantz konkortzen da, gero beherantz okertzen delarik. Plaken arteko muga fosa ozeanikoaren ardatzak markatzen du. Fosa ozeanikoaren barneko hormak, mugatzen du gaineko plakaren ertza eta kanpoalderen dagoen besaurrea . Besaurrea azal igneo eta metamorfikoz dago osatuta eta azal honek ziri bezala jokatzen du, subdukzitzen ari den plakak eramandako sedimentuen ondorioz. Fosa ozeanikora iristen diren sedimentuak asko badira, akrezio-prisma sortzen da eta fosaren kokalekua urrundu egiten da arku bolkanikotik. Akrezio-prisma duten muga konbergenteak, akrezio-muga bezala ere ezagutzen dira eta muga konbergenteen ia erdia dira. Baina iristen diren sedimentuak gutxi badira, higadura gertatzen da bi plaken arteko marruzkaduraren ondorioz. Kasu honetan, fosa ozeanikoa arku magmatikorantz doa eta muga ez akrezionalak deritze.
Munduan zeharreko fosa ozeaniko garrantzitsuenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Itsas hobia | Kokalekua | Sakonera (m) |
|---|---|---|
| Marianetako itsas hobia (Challenger osina) | Ozeano Barea (S Marianak) | 11.034 |
| Tongako itsas hobia | Ozeano Barea (NE Zeelanda Berria) | 10.822 |
| Japoniako itsas hobia | Ozeano Barea (E Japonia) | 10.554 |
| Kuriletako itsas hobia | Ozeano Barea (S Kuril uharteak) | 10.542 |
| Mindanaoko itsas hobia | Ozeano Barea (E Filipinak) | 10.497 |
| Kermadeceko itsas hobia | Pacífico (NE Zeelanda Berria) | 10.047 |
| Puerto Ricoko itsas hobia | Atlantiko Ozeanoa (E Puerto Rico) | 9.700 |
| Bougainvilleko itsas hobia | Ozeano Barea (E Ginea Berria) | 9.140 |
| Hego Sandwichetako itsas hobia | Ozeano Atlantikoa (E Sandwich uharteak) | 8.428 |
| Peru-Txiletako itsas hobia edo Atakamakoa | Ozeano Barea (O Peru eta Txile) | 8.065 |
| Aleutiarretako itsas hobia | Ozeano Barea (S Aleutiar uharteak) | 7.822 |
| Kaiman uharteetako itsas hobia | Karibe itsasoa (S Kuba) | 7.680 |
| Javako itsas hobia | Indiako ozeanoa (Java uhartea) | 7.450 |
| Cabo Verdeko itsas hobia | Ozeano Atlantikoa (Cabo Verde uharteak) | 7.292 |
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q119253
Multimedia: Oceanic trenches