Santa Sofia
| Santa Sofia | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Αγία Σοφία Ayasofya | |||||||||
| Historic Areas of Istanbul | |||||||||
 | |||||||||
| Kokapena | |||||||||
| |||||||||
| Koordenatuak | 41° 00′ 31″ N, 28° 58′ 48″ E / 41.008527777778°N,28.979916666667°EKoordenatuak: 41° 00′ 31″ N, 28° 58′ 48″ E / 41.008527777778°N,28.979916666667°E | ||||||||
| Altitudea | , itsas mailaren gainetik | ||||||||
| Historia eta erabilera | |||||||||
| Irekiera | 537 | ||||||||
| Komisarioa | Justiniano I.a | ||||||||
| Izenaren jatorria |
Holy Wisdom  | ||||||||
| Erlijioa |
Orthodox Christianitya Islama | ||||||||
| Dedikazioa |
Holy Wisdom | ||||||||
| Arkitektura | |||||||||
| Arkitektoa |
Isidoro Miletokoa Antemio Trallesekoa Trdat the Architect | ||||||||
| Estiloa | Bizantziar arkitektura | ||||||||
| Webgune ofiziala | |||||||||
|
| |||||||||
Santa Sofia[1] edo Jainkotiar Jakinduriaren eliza, batzuetan Hagia Sofia, (grezieraz: Άγια Σοφία; turkieraz: Ayasofya) antzinako basilika kristaua da, gero meskita eta orain museoa dena (Ayasofya Müzesi), Istanbulen kokatua. 537an eraikia Erdi Aroaren hasieran, oso ezaguna egin zen batez ere bere kupula erraldoiagatik. Garai hartako munduko eraikin handiena izan zen eta eraikuntza lan paregabea. Bizantziar arkitekturako lan gailena da[2] eta esaten denez "arkitekturaren historia aldatu zuen"[3].
Antemio Trallesekoa eta Isidoro Miletokoa arkitektoek ia oinplano karratuko gisan eraiki eta petxinen gainean jarritako erdiko kupula batekin estali zuten. Kupula lau arkuren gainean dago eta arku horieei beste hainbeste zutabek eusten diete. Bi kupulaerdik egiten dute erdiko kupularen kontrahorma lana eta harresi irekiak kontrahormek ziurtatzen dituzte. Gainera, bizantziar mosaiko ederrak ditu.
2007an, Munduko 7 mirari berriak aukeratzeko zerrendako eraikinetako bat izan zen.
Eduki-taula
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eraiki zenean, Hirutasun Santuaren bigarren pertsonari eskaini zitzaion, Jesusi, alegia. 532 eta 537 urteen artean eraikia zen, Bizantziar Inperioko hiriburu Konstantinoplan (gaur egun, Istanbul) enperadorea Justiniano I.a zela.
Konstantinoren basilika primitiboaren gainean eraiki zuten, bost urtean, Justiniano I.aren erregealdian. Antemio Tralleskoa matematikaria eta Isidoro Miletokoa fisikaria lanen arduradunak izan ziren. Agatiasen hitzetan, «materia solidoari geometria aplikatzen» saiatu ziren. Justinianok —enperadore horren kronista ofizial Prokopio Zesareakoak dioenez»—, Santa Sofia amaitua ikusi zuenean, honako hau oihukatu zuen: «Salomon, gainditu zaitut!».
Kristau elizatzat erabili zuten mila urtez baino gehiagoz, 360an sagaratu zutenetik 1453ko Konstantinopolisko erorialdia arte. XV. mendeko urte hartan, meskita bihurtu zuten otomandarrek. Sofia tenpluan babes hartu zuten beldurturiko biztanleek, otomandarrek hiria erasotzean. 1935ean, museo bihurrarazi zuen Turkiar Errepublikaren fundatzaile eta lehendabiziko presidente Mustafa Kemal Atatürkek.
Arkitektura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Arkitektura nagusiki espaziala du: kanpoaldeko efektua, otomandarrek bereziki aldatu zuten arren, minarete, ezproi eta beste arintze batzuekin aberastua da. Eraikinaren ideia, eraiki behar zen kupula handia, lau arkuren bidez eutsia izatea zen, bultzadak desbideratuko zituzten kupulaerdi eta kontrahormen bidez indartuak. Horrela, hormigoiaren erabilera eragozten zen, adibidez, Erromako Agriparen Panteoian erabilia.
Oinplanoa 77x71 metroko laukizuzen bat da, ia laukia. Kupula, 56,6 metroko garaiera eta 31,87 metroko diametroa duena, lau puntutan danborrik gabe eutsita dago, eta berrogei leihok banandutako beste hainbeste kontrahormaz inguratua dago: Prokopiok dioenez, "zerutik, urrezko kate baten bidez zintzilikatua" dagoenaren itxura duk. Kanpoaldetik, eliza handiaren masa harmoniarekin baina grazia handirik gabe altxatzen da. Kupulak antzinako basilikentzako oso arrotza zen zentralizazio bat ezartzen zuen, baina petxina eta ahaleginak alboetako nabeei emanez, baita argiaren erabileraren fintze bati esker "ez dirudi oinarri solidoan jarrita dagoenik". Meskita Urdinaren parean dago.
Behin betiko eraikuntza 532 eta 537 bitartean egin zen, Justiniano I.aren erregealdian, "Urrezko Lehen Aroa" izenaz ezagutzen den garaian. Esan bezala, arkitektoak, Antemio Trallesekoa eta Isidoro Miletokoa izan ziren, aurrekaririk ez zuen diseinu bat egin zutenak, ezagutzen ziren elementuak hartuz (basilika oinplanoa eta biribilgunea), baina egitura berri batean batuta. 1453an, Konstantinopla otomandarren eskuetan erori zenean, Santa Sofia meskita bihurtu zuten; eta orduan gehitu zitzaizkion lau minareteak, baita barneko medailoi apaingarriak ere.
Izen bereko beste eliza batzuk[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Istanbul, Santa Sofia Txikia
- Tesalonika (Grezia): hiriko bizantziar elizarik handiena. VIII. mendean eraikia eta ondoren meskitan bihurtua. 1913an eliza kristau izatera pasa zen berriz. Bere arkitektura interesgarriagatik ez ezik, tenplua, Analipsis edo Igokundearen bere mosaikoagatik da ezaguna, IX. mendeko garrantzitsuenetakotzat hartua
- Kiev (Ukraina), Santa Sofia katedrala: 1037an eraiki zuen Jaroslav I.a Jakintsuak. XI. mendeko eraikin adierazgarrienetakoa da.
- Monemvassia (Grezia): Peloponeson dagoen Erdi Aroko gotorlekuko eliza bat.
- Novgorod (Errusia), Santa Sofia katedrala: hiriko eliza kristau bat, Vladimir II.a printzeak eraikia 1050 inguruan, Kieveko izen bereko elizan oinarritua.
- Sofia (Bulgaria): hiriburuko IV. mendekoa basilika bat, hiriari izena eman ziona eta hobekien kontserbatzen diren eraikin sofiatarretako bat.
- Trabzon (Turkia), Santa Sofia eliza: antzinako eliza kristaua
- İznik (Turkia), Santa Sofia: egun meskita den antzinako eliza.
- Nikosia (Zipre): hiriburuko antzinako eliza kristau bat, gaur egun meskita dena.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak
- ↑ Fazio, Michael; Moffett, Marian; Wodehouse, Lawrence (2009) Buildings Across Time ISBN 978-0-07-305304-2.
- ↑ Simons, Marlise (1993-8-22) Center of Ottoman Power The New York Times.
Kanpo loturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Santa Sofia |
- (Frantsesez)Jainkotiar Jakinduriaren Eliza
- (Ingelesez)Gaur egungo deskribapen bat Prokopio Zesareakoak eginikoa , De Aedificiis, 561ean argitaratua.
