Santa Sofia

Santa Sofia
Αγία Σοφία Ayasofya
Kokapena
Herrialdea Turkia Turkiaren banaketa administratiboa Istanbul probintzia Hiria Istanbul
Koordenatuak	41° 00′ 31″ N, 28° 58′ 48″ E
Historia eta erabilera
Irekiera	VI. mendea
Erlijioa	Orthodox Christianitya islama
Dedikazioa	Wisdom
Arkitektura
Arkitektoa	Isidoro Miletokoa Antemio Trallesekoa Trdat the Architect
Estiloa	Bizantziar arkitektura
Webgune ofiziala

Santa Sofia edo Jainkotiar Jakinduriaren eliza, batzuetan Hagia Sofia, (grezieraz: Άγια Σοφία; turkieraz: Ayasofya Müzesi) antzinako basilika kristaua da, gero meskita eta orain museoa dena, Istanbulen kokatua. Ezaguna kupula erraldoia dela-eta, arkitektura bizantziarreko lan gailena da.

Eraiki zenean, Hirutasun Santuaren bigarren pertsonari eskaini zitzaion, Jesusi, alegia. 532 eta 537 urteen artean eraikia zen, Bizantziar Inperioko hiriburu Konstantinopolisen (gaur egun, Istanbul) enperadorea Justiniano I.a zela.

Antemio Trallesekoa eta Isidoro Miletokoa arkitektoek ia oinplano karratuko gisan eraiki eta petxinen gainean jarritako erdiko kupula batekin estali zuten. Kupula lau arkuren gainean dago eta arku horieei beste hainbeste zutabek eusten diete. Bi kupulaerdik egiten dute erdiko kupularen kontrahorma lana eta harresi irekiak kontrahormek ziurtatzen dituzte. Gainera, bizantziar mosaiko ederrak ditu.

2007an, Munduko 7 mirari berriak aukeratzeko zerrendako eraikinetako bat izan zen.

Historia

Konstantinoren basilika primitiboaren gainean eraiki zuten, bost urtean, Justiniano I.aren erregealdian. Antemio Tralleskoa matematikaria eta Isidoro Miletokoa fisikaria lanen arduradunak izan ziren. Agatiasen hitzetan, «materia solidoari geometria aplikatzen» saiatu ziren. Justinianok —enperadore horren kronista ofizial Prokopio Zesareakoak dioenez»—, Santa Sofia amaitua ikusi zuenean, honako hau oihukatu zuen: «Salomon, gainditu zaitut!».

Kristau elizatzat erabili zuten mila urtez baino gehiagoz, 360an sagaratu zutenetik 1453ko Konstantinopolisko erorialdia arte. XV. mendeko urte hartan, meskita bihurtu zuten otomandarrek. Sofia tenpluan babes hartu zuten beldurturiko biztanleek, otomandarrek hiria erasotzean. 1935ean, museo bihurrarazi zuen Turkiar Errepublikaren fundatzaile eta lehendabiziko presidente Mustafa Kemal Atatürkek.

Arkitektura

Jatorrizko Hagia Sofiaren ebaketa

Oinplanoa

Arkitektura nagusiki espaziala du: kanpoaldeko efektua, otomandarrek bereziki aldatu zuten arren, minarete, ezproi eta beste arintze batzuekin aberastua da. Eraikinaren ideia, eraiki behar zen kupula handia, lau arkuren bidez eutsia izatea zen, bultzadak desbideratuko zituzten kupulaerdi eta kontrahormen bidez indartuak. Horrela, hormigoiaren erabilera eragozten zen, adibidez, Erromako Agriparen Panteoian erabilia.

Oinplanoa 77x71 metroko laukizuzen bat da, ia laukia. Kupula, 56,6 metroko garaiera eta 31,87 metroko diametroa duena, lau puntutan danborrik gabe eutsita dago, eta berrogei leihok banandutako beste hainbeste kontrahormaz inguratua dago: Prokopiok dioenez, "zerutik, urrezko kate baten bidez zintzilikatua" dagoenaren itxura duk. Kanpoaldetik, eliza handiaren masa harmoniarekin baina grazia handirik gabe altxatzen da. Kupulak antzinako basilikentzako oso arrotza zen zentralizazio bat ezartzen zuen, baina petxina eta ahaleginak alboetako nabeei emanez, baita argiaren erabileraren fintze bati esker "ez dirudi oinarri solidoan jarrita dagoenik". Meskita Urdinaren parean dago.

Behin betiko eraikuntza 532 eta 537 bitartean egin zen, Justiniano I.aren erregealdian, "Urrezko Lehen Aroa" izenaz ezagutzen den garaian. Esan bezala, arkitektoak, Antemio Trallesekoa eta Isidoro Miletokoa izan ziren, aurrekaririk ez zuen diseinu bat egin zutenak, ezagutzen ziren elementuak hartuz (basilika oinplanoa eta biribilgunea), baina egitura berri batean batuta. 1453an, Konstantinopla otomandarren eskuetan erori zenean, Santa Sofia meskita bihurtu zuten; eta orduan gehitu zitzaizkion lau minareteak, baita barneko medailoi apaingarriak ere.

Izen bereko beste eliza eta katedral batzuk

• Greziako Tesalonika hiriko bizantziar elizarik handian. VIII. mendean eraikia eta ondoren meskitan bihurtua. 1913an eliza kristau izatera pasa zen berriz. Bere arkitektura interesgarriagatik ez ezik, tenplua, Analipsis edo Igokundearen bere mosaikoagatik da ezaguna, IX. mendeko garrantzitsuenetakotzat hartua
• Ukrainako Kiev hiriburuko Santa Sofia katedrala. 1037an eraiki zuen Jaroslav I.a Jakintsuak. XI. mendeko eraikin adierazgarrienetakoa da.
• Monemvassiako eliza kristau bat, Greziako Peloponeson dagoen Erdi Aroko gotorleku bat.
• Santa Sofia katedrala, Novgorod hiriko eliza kristau bat, Vladimir II.a printzeak eraikia 1050 inguruan, Kieveko izen bereko elizan oinarritua.
• Bulgariako Sofia hiriburuko IV. mendekoa basilika bat, hiriari izena eman ziona eta hobekien kontserbatzen diren eraikin sofiatarretako bat.
• Turkiako Trabzon hiriko antzinako eliza kristau bat eta İznikeko egun meskita den antzinako eliza.
• Zipreko Nikosia hiriburuko antzinako eliza kristau bat, gaur egun meskita dena.

Ikus, gainera

• Hagia Sofia Txikia
• Hagia Irene

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Santa Sofia

• (Frantsesez)Jainkotiar Jakinduriaren Eliza
• (Ingelesez)Gaur egungo deskribapen bat Prokopio Zesareakoak eginikoa , De Aedificiis, 561ean argitaratua.