Selma Lagerlöf

Selma Lagerlöf
	; Irudi gehiago
8. seat 7 of the Swedish Academy (en)	; 1914ko abenduaren 20a - 1940ko martxoaren 16a ; ← Albert Theodor Gellerstedt (en) - Hjalmar Gullberg (en) →
8. seat 7 of the Swedish Academy (en)
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf
Jaiotza	Östra Ämtervik church parish (en) , 1858ko azaroaren 20a
Herrialdea	Suedia
Lehen hizkuntza	suediera
Heriotza	Östra Ämtervik church parish (en) , 1940ko martxoaren 16a (81 urte)
Hobiratze lekua	Östra Ämtervik cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: istripu zerebrobaskularra
Familia
Aita	Erik Gustaf Lagerlöf
Ama	Elisabet Lovisa Wallroth
Ezkontidea(k)	ezkongabea
Haurrideak	ikusi Daniel Lagerlöf (en) ;
Leinua	Lagerlöf family (en)
Hezkuntza
Heziketa	Högre lärarinneseminariet (en) ; (1882 - 1885)
Hizkuntzak	suediera
Jarduerak
Jarduerak	eleberrigilea, haur literaturaren idazlea, biografoa, irakaslea, poeta, idazlea, prosalaria, itzultzailea, autobiografialaria eta autorea
Lantokia(k)	Stockholm
Lan nabarmenak	ikusi Gösta Berlings Saga (en) ; Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige; Jerusalem (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (1909) ; honorary doctor of the University of Uppsala ; Order of the Three Stars, 3rd Class (1929ko maiatzaren 23a) ; Litteris et Artibus (1909) ; Knight of the Order of the White Rose of Finland ; Ohorezko Legioko ofiziala ; Knight First Class of the Order of St. Olav‎ ; Officer of the Order of Leopold ; Illis quorum ;
Kidetza	Suediar Akademia; Samfundet De Nio (en) ; Svenska hem (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Luteranismoa
Alderdi politikoa	Free-minded National Association (en)
	selmalagerlof.org

Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf ( Värmland, 1858ko azaroaren 20a- ib., 1940ko martxoaren 16a) idazle suediarra izan zen, Literaturako Nobel Saria jaso zuen lehen emakumea.

Maistra bezala aritu zen eta bere ikasleei Suediako geografia azaltzeko liburu bat enkargatu ziotenez, testu liburua egin beharrean Suedia guztia zeharkatzeari ekin zion. Honen ondoren Nils Holgerssons underbara resa genom sverije liburu famatua idatzi zuen. Suediako geografia ezagutzeko parada izateaz gain irakurleak Nils gaztetxoaren abenturak eta pasadizoekin gozatu egiten du. 1909an nobela hori idatzi eta hiru urtetara, Literaturako Nobel saria jaso zuen.^[1]^[2]^[3]

Biografia

Lehen urteak

Selma Lagerlöf 1858ko azaroaren 20an jaio zen, Värmland konderrian kokatutako Mårbacka izeneko jauregitxoan, merkatari familia aberats batean. Familiaren lehen urteak oparoak izan ziren baina bere aitak Mårbackaren administrazio zuzen eramateko zailtasunak izan zituen eta honek urte gutxiren buruan familiaren ongizatea hondatzea eragin zuen. Aita hil zenean, Johan anaia zaharrenak hartu zuen familiaren ardura, baina Suediaren egoera ekonomikoak hondamena eragin zuen, eta 1890ean Estatu Batuetara joatea erabaki zuen, familiari laguntzeko dirua lortzeko, baina ez zuen lortu.

Badirudi txikitan aldakako haurren displasia jasan zuela inolako tratamendurik jaso gabe. Horrek bizimodu sedentarioagoa eramatera behartu zuen haurtzaroan bere irakurzaletasun naturala bultzatuz. Hamar urte zituela, Biblia irakurri zuen eta hainbat autoreren lana ezagutzen hasi zen, besteak beste Hans Christian Andersen, Grimm anaiak, Esaias Tegner, Carl Michael Bellman, Alexandre Dumas edota Walter Scott. Geroago, nerabezaroan, William Shakespeare, Lord Byron eta Johann Wolfgang von Goethe irakurri zituen.^[4]

Hamabi urte zituela, Mårbackari buruzko poema luze bat idatzi zuen eta bere literatura-ibilbidea hasi zuen. Hiru urte geroago, 1873an, Stockholmera bidali zuten ikasketak bukatzera (1873); aldi hori Diario lanean islatzen du. Ordurako, argi zegoen ez zitzaizkiola interesatzen etxeko lanak, bere hitzetan: «Sukaldean baldar izateaz gain, eta brodatuan okerrago».1890 arte ezer argitaratu ez bazuen ere, txikitatik poemak idazten zituen^[4]

Familiaren egoera ekonomikoa oso txarra zen eta Selmak erabaki zuen lanbideren bat ikasi behar zuela bere kabuz mantentzeko baina ez zuen aurkitu ikaskuntza finantzatzeko modua. Anaiak dirurik ez izan arren, mailegu bat lortu zion, eta harekin hasi ahal izan zituen ikasketak. Urtebete Stockholmeko Sjöberg's Lyceum (nesken eskola) ikasi ondoren, "Högre lärarinneseminariet"^[5] Irakasleen Prestakuntza Institutuan hiru urtez ikasi zuen.

Landskrona: maistra izatetik idazle izatera

1885ean irakasle lanpostua lortu zuen Landskronako bigarren hezkuntzako nesken ikastetxean. Bere aisialdian idazteari eskaini ahal izateko itxaropena zuen, baina irakasle postuak denbora gehiegi hartzen zion.^[6] Han idatzi zuen bere lehen eleberria, Gösta Berlings saga (1891). 1890eko hamarkadako suediar berpizkunde erromantikoan parte hartu zuen.^[1]

Nortasun barnerakoia baina atsegina zuen, eta berehala egin zuen lehen laguna: eskolan bertan irakasten zuen Anna Oom. Garia berean gizarte gaietan eta arazo feministetan interesa zuen Elise Malmros banku enplegatuarekin adiskidetasun harremana hasi zuen. Honen bidez kostako hiri txikiaren bizitza erreala ezagutu zuen: pobrezia, alkoholismoa, emakumeenganako diskriminazioa eta ezjakintasuna. Horrek arrastoa utziko zuen bere etorkizuneko literatura ibilbidean, eta Gamla Agneta (Agneta zaharra) eleberrirako eredua sortuko zen.

1886ko udazkenean Stockholmetik bidalitako gutun bat jaso zuen, eta bere hitzetan: "Lerro pare bat irakurri nuenean, nire eskuak dardara hasi ziren eta letrak begien aurrean dantzan." Suediako mugimendu feministaren figura nagusiak, Sophie Adlersparrek, sinatutako gutuna zen, eta bisitatzera gonbidatzen zuen. "Högre lärarinneseminariet"-eko garai bateko ikaskideek soneto batzuk bidali zituzten Dagny emakumezkoen literatura aldizkarirako eta interesa piztu zioten maistra trebeari. Bisita onuragarria izan zen Selmarentzat, literatura-gida eta adiskidetasun handia lortu baitzituen. Adlersparre baronesak bere lana prosan garatzeko konbentzitu zuen eta etapa berri bati ekin zion Selmak.

1897an, Landskronako egonaldia amaitzea erabaki zuen eta Lovisa izeba zaharrekin Falun hirira bizitzera joan zen, non bere ama eta ahizpa Greta ere bizi ziren. Landskronan bizi zen garaian Gösta Berlings Saga, bere lehen eleberria, Osynliga Länkar ipuin bilduma eta Ett äfventyr i Vineta eleberria idatzi zituen.

Literatura ibilbidea

Gösta Berlings Saga

Bere jaioterria den Värmlanden girotutako nobela honek, baserri baten historia kontatzen du. "Ekebyko Zaldunak" izeneko abenturazale talde batek hondamenetik salbatu du landetxea, eta Sintramen maltzurrarengandik babesten dute. Hamabi zaldizko ausartenen artean Gösta gaztea dago, sagako heroia. Göstak bere maitearekin, Elizabeth kondesarekin, ezkontzea lortu du. Kondesak senarra utzi egin zuen, eta, neskaren eragin onaren eta ahalegin gaitzaren bidez, gizonak azkenean bakean eta harmonian bizitzea lortu du. Göstaren eta zaldunen saga zinemara eraman zuten 1924an Mauritz Stillerrek zuzendutako film batean, Greta Garbo protagonista zuela.

Gösta Berlings Saga elaberriarekin hasita, Lagerlöfek arrakasta sorta luzea izan zuen. 1894an Osynliga Länkar (Begizta izkutuak) izeneko ipuin liburua argitaratu zuen, eta horrekin ospe nazionala lortu zuen. Urte horretan bertan, Sophie Elkan lankidea ezagutu zuen, eta harengan aurkitu zuen bere arima bikia, hil arte bere bikotekide izango zen eta Lagerlöfek bere biografia amaitu gabe utziko zuen hil zenean. Publikoaren eta kritikaren arrakastak Suediako eta Norvegiako Oskar II.a erregearen eta Suediako Akademiaren arreta erakarri zuten eta biek idazlearen arazo ekonomikoak konpontzea erabaki zuten, idazteari erabat dedikatu ahal izateko. Eleberrigileak Falun hirian finkatu zen eta bertan igaroko zuen bere bizitzaren zatirik handiena.

Sophie Elkanekin Italiara eta Siziliara bidaiatu ondoren, Selmak beste nobela arrakastatsu bat argitaratu zuen: Antikrists mirakle (Antikristoaren mirariak) bisitatu berri zuen Italiako uhartean girotutako nobela sozialista. Egipton zehar bidaiatu ondoren an zizkion, Jerusalének idatzi zuen: en Jerusalem: i Dalarne (Jerusalem Decarlian) eta Jerusalem: i det heliga landet (Jerusalem: Lur Santuan). 1890 urtearen inguruan girotutako bi ipuin bilduma dira. Dalecarlia probintziako landa-komunitate bateko kideen arteko erlijio "berpizkunde" baten ondorio suntsitzaileak kontatzen dituzte. Familia batek bere landetxea saltzea erabaki du, Jerusalemera erromesaldia egin ahal izateko. Familiako kide batek, guztien etorkizuna arriskuan dagoela ikusita, senideengatik sakrifikatzea erabakitzen du: bizitza osoko maitasunari uko eginez, seduzitu eta oinordeko aberats batekin ezkondu da. Haren diruari esker, lurrak herentziatik salbatuko ditu, baina, jakina, zoriontasuna galduko du prozesuan.

Bere pertsonaiaren adibideari jarraituz, Selma Lagerlöfek, 1904an, haurtzaroko etxea berriz erostea lortu zuen Mårbackan; amak 1880an saldu behar izan zuen alargun eta baliabiderik gabe geratu zenean.

Kipling eta Lagerlöf

Aipatutako lan guztien literatura-kalitatea handia izan arren, Lagerlöfen ezagunena Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige (Nils Holgersson-en bidaia zoragarria) da, Rudyard Kiplingen animalien ipuinek inspiratua eta Suediako Hezkuntza Kontseiluak haurrei geografia irakasteko enkargatua.

Nils 14 urteko mutiko bat da. Bere izaera berekoiagatik iratxo batek sorgindu du, eta, ondorioz, arrabeteko altuera besterik ez duen mutil txikia bihurtu da. Etxeko antzara zuri baten gainean ibiltzen den bitartean, urtero iparraldera migratzen duen antzara gris basatien taldearekin bat egiten du, Nils-ek Laponia bisitatzen du eta Suediako luze-zabalera bidaiatzen du. Hegazti saldoko kideen jokabidea behatuz, Nils Holgerssonek bere aurreko akatsak ulertzen ditu, elkartasuna ikasten du eta bere nagitasuna alde batera uzten du. Tonu moral sendoarekin, eleberriak naturarekiko maitasuna irakasten du, baita Eskandinaviako herrialdetako geografia, kultura, mitologia eta ohiturak ere. Kenzaburō Ōe idazle japoniarrak 1994an Stockholmera bidaiatu zuenean Literaturako Nobel Saria jasotzera eta bere denbora librea herrialdean zehar bira eman zuenean, txikitan eleberria askotan irakurri zuela adierazi zuen eta paisaia liburuko deskribapenen hain antzekoa zela jada ezagutzen zuen herrialde batean zehar bidaiatzen ari zela iruditu omen zitzaion.

Karl Popper filosofoak ere miretsi zuen "Nils Holgersson-en bidaia zoragarria", eta esan zuen liburua urtean behin irakurri eta berrirakurtzen zuela, gutxienez, bizitza osoan, eta liluratu egiten zuela; hala, Selma Lagerlöfek bere ibilbide osoan idatzitako hitz bakoitza irakurtzera bultzatu zuen.

Nobel saria

1909an, Suediako Akademiak Selma Lagerlöfi Literaturako Nobel Saria ematea erabaki zuen, «bere lan guztien ezaugarri diren idealismo, irudimen bizia eta pertzepzio espirituala aintzat hartuta». Hala, Literaturako Nobel saria jaso zuen lehen emakumea izan zen Lagerlöf. Saria aurkezteko hitzaldia Akademiako presidente Claes Annerstedtek irakurri zuen, urte horretako abenduaren 10ean, eta, beste laudorio batzuen artean, prosak egiteko gai zen "nekazari-bizitzaren erretratu guztiz originala" nabarmendu zuen egilea, baita "bere idazlan guztien ezaugarriak diren bere dikzioaren garbitasuna, adierazpenaren argitasuna eta musikaltasun ederra".

Bere kontakizun laburrak

Selma Lagerlöfen, ipuina maitagarri eskandinaviarren ipuinen eta naturaz gaindiko kontakizun viktoriarren arteko bat-egite adimentsuaren emaitza da. Gamla Agneta (Agneta zaharra) ipuinean, adibidez, emakume bakar baten bizitza kontatzen du glaziar handi baten ertzean dagoen baserri batean. Bakardadeak atsekabetuta, bere buruarekin hitz egiten hasi da, deprimitu egin da eta bere buruaz beste egitea pentsatu du sufrimendua arintzeko bitarteko gisa. Baina, halako batean, monje bat iristen da, eta konturatzen da berak mendietako laino gisa hartzen zuena bera baino bakartiago eta abandonatuago sentitzen diren hilen arimek osatzen dutela. Emakumeak kandelak pizten ditu mamuak erakartzeko. Mamuak argiaren eta beroaren mende daude, eta konpainia aurkitu berria da. Azkenik, amona hiltzen denean, mamuek mendi osoa argiztatzen dute, berak beretzat piztutako sugar txikiekin.

Trilogia, biografia, autobiografia

Garai horretan, idazleak istorio labur ugari eta bere trilogia txalotua idatzi zituen Löwensköldska ringen (1925), Charlotte Löwensköld (1925) eta Anna Svärd (1928) eleberriek osatutakoa, baita Zacarías Topelius idazle finlandiarraren biografia bat ere. Hamarkada horren amaieran argitaratu zen Selma Lagerlöfen autobiografia, hainbat liburuki handitan, eta hain ezaguna izan zen non ehunka mila ale saldu zituen hurrengo hamar urteetan.

Lanak

1891, Gösta Berlings Saga (Gösta Berling-en saga, eleberria)^[7]
1894, Osynliga Länkar (begizta izkututak, ipuinak)^[8]
1895, Ett äfventyr i Vineta (abentura bat Vinetan , eleberria)
1897, Antikrists mirakler (Antikristoren mirariak, eleberria)
1899, En Herrgårdssägen (oinetxeko ipuina, eleberria)
1899, Drottningar i Kungahälla (Kungahällan erreginak, ipuinak)
1901, Jerusalem: I Dalarne (Jerusalén: Dalecarlian, liburu I, eleberria)
1902, Jerusalem: I Heliga Landet (Jerusalén: Lur santuan, liburu II, eleberria)
1904, Herr Arnes penningar (Arne jaunaren dirua, eleberria)
1904, Kristuslegender (kristoren elezaharrak, ipuinak)
1906, Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige. Första delen. (Nils Holgersson bidai miragarria Suedian zehan. Lehen zatia
1907, Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige. Andra delen. (berdin. bigarren zatia)
1907, Tösen från Stormyrtorpet (Turbagrande lursailaren neskato, ipuina)
1908, En saga om en saga och andra sagor' (ipuin bat, beste ipuinei buruz eta beste ipuin batzuk, ipuinak)
1911, Liljecronas hem' (Liljecronaren etxea, eleberria)
1911, Hem och stat (etxea eta estatua, Emakumeen sufragioaren alde eskubidea hizketa)
1914, Stenen i sjön Rottnen (Rottnen lakuan harria, ipuina)
1914, Kejsaren av Portugallien. En Värmlandsberättelse (Portugaliaren enperadorea. Värmland-en kontaera, eleberria)
1914, Dunungen (Antxartxua, antzerki lana)
1915, Troll och människor. Del I (Iratxoak eta hilkorrak, liburu I, ipuinak)
1918, Bannlyst (atzerriratua, eleberria)
1918, Kavaljersnoveller (Galai bateko eleberriak, eleberria)
1920, Zachris Topelius. Utveckling och mognad. (Zachris Topelius. Eboluzioa eta heldutasuna
1921, Körkarlen (Orgazaina, eleberria)
1921, Troll och människor. lib II (Iratxoak eta hilkorrak, luburu II, ipuinak)
1922, Legender i urval (Elezahar hautatuak, ipuinak)
1922, Mårbacka Trilogía Mårbacka, luburu I, memoriak)
1925, Löwensköldska ringen (Löwensköld-en eraztuna,Trilogía Löwensköld, liburu I, eleberria)
1925, Charlotte Löwensköld (Trilogía Löwensköld, liburu II, eleberria)
1928, Anna Svärd. (Trilogía Löwensköld, luburu III, eleberria)
1929, En Herrgårdssägenlan antzerkia
1930, Mårbacka. Ett barns memoarer. (Neskaren gogorapenak, Trilogía Mårbacka, liburu II, memoriak)
1932, Mårbacka. Dagbok för Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf. (Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf-en bizitzaren egunerokoa, Trilogía Mårbacka, liburu III, memoriak)
1933, Höst.Berättelser och tal. (Udazkena. kontakizunak eta kizketak ipuinak)
1933, Skrifter (Idazlanak, 12 liburuak)
1933, Skriften på jordgolvet.
1938, Den heliga natten och andra julberättelser (Gabon-gaua eta beste gabonetako ipuin batzuk, ipuinak)