Sakanako Donejakue bidea
Sakanako Donejakue bidea Sakana ibarrean kokatzen da, hau da, Aralar, Urbasa eta Andia mendiek babesten duten Nafarroa ipar-mendebaldean. Zelai berde eta antzinako haritzez eta pagoz osatutako baso ugari dituen korridore luzea dugu. Burunda-Arakil ibaiak, ibarra ekialdetik mendebaldera zeharkatzen du[1].
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nafarroan erregistratu zen lehenengo Donejakue bidea eta zaharrena Sakanako Donejakue bidea izan zen. Jatorriak aurreko garaietara garamatza, gure aroko lehen mendera, erromatar legioek Bordeleko (Galias-Frantzia) galtzada ezaguna Astorgaraino (Leon) eraiki zutenean. Bere eginkizunetako bat Galiak Meduletako urre meategiekin komunikatzea zen, Astorgatik gertu. Orreagatik (Summo Pirineo) sartzen zen Nafarroan, eta Iruñera (Pompaelo) iritsi ondoren, Orkoien, Iza, Lete, Atondo (Alentone) aldera jarraitzen zuen, eta Oskiako pasabidetik sartuko zen gure bailarara. Hurrengo geltokia Zamartze (Aracaeli), Burunda, Olatzagutia (Angustina), eta Nafarroatik Ziordiatik aterata, Arabako lautada zeharkatzen du Donemiliagako San Romanetik (Alba-Albeniz) Gasteizeraino, Miranda de Ebroraino, Briviescaraino, Burgosetik Asturikaraino (Astorga). Bide honi buruzko erregistroak eta berriak daude Erromatar Inperio Garaitik.[1]
Azken urteotan egiaztatu da erromesek I. mendean erromatarrek eraiki zuten Iter XXXIV Burdeos Astorga galtzada erromatarra erabili zutela Konpostelarantz joateko. IX. mendean Santiagora joateko biderik seguruena zen, hegoaldeko lurrak musulmanen esku zeudelako. XII. mendean, ordea, Nafarroako Antso Garces III. Nagusia erregeak hegoaldeko lurrak irabazten zituzten heinean bide ofiziala aldatu zuten, Erreniega mendia pasabide bezala ezarriz. Horrela, bidea Nafarroa hegoaldetik bideratu zen. Horren ondorioz, ibilbide nagusi hori ibilbide txiki bihurtu zen, eta, denborarekin, bide zaharra ahaztuta eta lurperatua geratu zen eta ez da Donejakue bidea egiteko erabili.
Hala ere, oinarrizko bide honen historia indartzeko eta Sakanako bailarak duen ondare historikoa berpizteko 2016. urteaz geroztik eta Sakanako Plan Estrategikoaren baitan kokatua, ibilbide hau berreskuratzeko hainbat urrats eman dira, trazadura berri bat zehaztuz (trazadura historikoa errespetatuz, Sakanako herriak lotuz eta Donejakue Bideak gure bailaran dituen toki nagusiak balioetsiz).
Indusketa lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uharte Arakilen kokatzen den Zamartzeko Monasterioan (2010-2015) eta Aralarko San Migelen (2016/2018) egindako ikerketa arkeologikoek, Aditu unibertsitateak lagunduta (bereziki Oxford eta Mercyhurst-en), Aracael-en mansioaren kokapenari buruzko proba eztabaidaezinak eskaini dituzte Astorga-Bordeleko XXXIV iter-ean[2]. Maskorren aurkikuntzek[3] eta erromesen borda batek monasterioko hilobietan erakusten dutenez, Zamartze erromesen ospitale gisa erabili zen X. eta XIV. mendeen artean[4].[2]
Bidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gaur egun, ibilbide hau Nafarroako bosgarren Donejakue bidetzat jotzen da, balizatua dago eta erromesarentzat beharrezkoak diren zerbitzuak ditu. 2022ko Fitur azokan Nafarroako Gobernuak hala aurkeztu zuen ere[5].
Irurtzunen hasi eta Ziordian bukatzen den bideak honako herri hauek zeharkatzen ditu: Irurtzun – Egiarreta (Arakil) – Hiriberri (Arakil) – Ihabar – Irañeta – Uharte Arakil – Lakuntza – Arbizu – Etxarri Aranatz – Bakaiku – Iturmendi – Urdiain – Altsasu – Olazti – Ziordia.
Seinaleak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakanako Donejakue bidean aurkituko ditugun jarraitu beharreko seinaleak ez ditugu lurrean ikusiko. Herrietan zehar hiri-altzarietan eta ibilbidean zehar zuhaitz edo ataketan aurkituko ditugu eta bi mota daude: Bat, fondo urdina eta gezi horia duen xafla eta bestea, Sakanako irudia den koloretako haritz hostoa duen erromes maskorra eta gezi hori bat duen pegatina.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b Sakanako Donejakue bidea :: Camino de Santiago Sakana | Sakanako Donejakue bidea :: Camino de Santiago Sakana. (Noiz kontsultatua: 2022-11-16).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Camino de Santiago – Monasterio de Zamartze. (Noiz kontsultatua: 2022-11-16).
- ↑ (Gaztelaniaz) MAZKIARAN, UHARTE ARAKIL, NeREA. (2013-07-25). «Más luz sobre Zamartze» Diario de Noticias de Navarra (Noiz kontsultatua: 2022-11-16).
- ↑ Sagredo Garde, Iñaki. (2021-05-07). «Prospección: batalla de Valdejunquera» Trabajos de Arqueología Navarra (31 32): 291–297. doi:. ISSN 2530-5816. (Noiz kontsultatua: 2022-11-16).
- ↑ Fitur 2022. Presentación 5 rutas jacobeas, mil caminos. (Noiz kontsultatua: 2022-11-16).