Edukira joan

Rocaforte

Koordenatuak: 42°35′30″N 1°17′20″W / 42.591666666667°N 1.2888888888889°W / 42.591666666667; -1.2888888888889
Wikipedia, Entziklopedia askea
Rocaforte
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Ikuspegia kontzejuko behealdetik
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaZangozerria
UdalerriaZangoza
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofizialaRocaforte
Burua
(2019-2023)		Maria Eugenia Perez Iriarte
(kontzejuburua)
Posta kodea31409
Herritarrarocafortar, zangozahartar
Geografia
Koordenatuak42°35′30″N 1°17′20″W / 42.591666666667°N 1.2888888888889°W / 42.591666666667; -1.2888888888889
Garaiera463 metro
Distantzia47,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria37 (2021)

Rocaforte[1][a] edo Zangoza Zaharra[b] Zangoza udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Zangozerria eskualdean.

Zangozako jatorrizko asentamendua da, XII. mendean ibarraren behealdera lekualdatu zena, jatorrizko hiria kontzeju gisa mantenduz.

Bertako biztanleak rocafortarrak edo zangozahartarrak daude.


Somportetik   Donejakue bidea
Aragoiko bidea 		Donejakuera
Zangoza
(2,5 km) 		   Rocaforte    Izko
(15,5 km)


Izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rocaforte edo Zangoza Zaharra beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Burgo Vieyllo (1122)
  • Burgo Vetulo de Sancossa (1134)
  • Sangossa Veteri (1155)
  • Sangossa Uiella (1196)
  • Sangossam Ueterem (1237)
  • Sanguessa la Ueyela (1254)
  • Sanguesa la Vieylla (1366)
  • Rocafort (1587)
  • Sangossa Vetus alias Rocafort (1591)
  • Rocafort (1829)
  • Rocaforte (1874)
  • Rocaforte (1990)

Etimologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herri honen jatorrizko izena Zangoza zen. Ondoren, Zangoza Zaharra izena hartu zuen, Zangoza Berria -ren ordez. XVI. mendetik aurrera, Rocafort nafar erromantzezko izen eman zioten, eta, ondoren, Rocaforte izenaren euskaraz eta gaztelaniaz izandako bilakaera.

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rocaforte Zangozerria eskualdean dago, Zangozaldea eremu naturalean eta Zangoza udalerrian.

Inguru naturala eta kokapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rocaforte Zangozako udalerriaren iparraldean dago, izen bereko industrialdearen ondoan. Herrira heltzeko NA-8603 errepidea hartu behar da Zangozatik iparraldera eta ondoren NA-5401 herri bidea jarraitu.

Klima eta landaredia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rocafortek ekialdeko Nafarroako herri guztiek duten klima mediterraneoa dauka, udak sargoriak izaten dira eta neguak nahiko hotzak. Urteko batez besteko prezipitazioak 500 eta 600mm bitartekoak dira eta batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu artekoa. Prezipitazio ugarienak udaberri eta udazkenean ematen dira, askotan ekaitz moduan. Ekaitz hauek Nafarroa eta Aragoi arteko mendietan sortu eta iparraldera egitean Rocafortera heltzen dira.

Rocaforteko herriaren inguruko landaredia asko aldatu da historian zehar, eta gaur egun zereal zelaiak nagusi dira. Horrez gain, herriko etxeen inguruan hainbat pinu birlandatu ziren herria XX. menderen erdialdean eraiki zenean.

Estazio meteorologikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rocaforten ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Xabier pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]

    Datu klimatikoak (Xabier, 1929-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 19.0 24.0 29.0 30.3 37.6 41.4 42.0 41.4 40.0 34.0 25.0 19.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.3 11.5 15.5 17.2 22.0 27.2 30.8 30.5 25.7 19.7 13.3 9.7 19.4
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.0 6.3 9.3 11.3 15.5 19.8 22.6 22.5 18.7 14.1 8.8 5.6 13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.6 1.1 3.2 5.3 9.1 12.3 14.3 14.5 11.6 8.5 4.4 1.4 7.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -12.0 -10.0 -12.0 -3.0 0.0 2.6 6.2 5.0 1.0 -2.0 -7.5 -12.2 -12.2
Batez besteko prezipitazioa (mm) 46.0 44.5 41.0 71.0 56.3 46.4 30.2 33.3 46.8 69.6 64.1 61.4 610.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 38.5 43.5 31.0 47.0 42.3 53.4 62.0 38.5 86.0 103.6 45.3 55.4 103.6
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.2 9.0 8.8 11.9 11.4 6.7 4.7 4.7 6.7 10.3 11.4 11.7 107.7
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.2 0.8 0.6 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.6 3.5
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erdi Aroan bere kokaera estrategikoa zela eta, Iruñeko Erresumaren sorreran leku garrantzitsu bilakatu zen. Arabiarrek bere pasabideari Fayy al-Baskuns («baskoien pasabidea») eta herriari Baskunsa deitzen zieten. Hurrengo mendean, monarkiaren edukitzetako baten egoitza izan zen. Errege jaurerriaren lekua, 1280an urtean 230 soseko bularra zor zuen; Karlos II.a Nafarroakoak herrikoei eman zien 460 libera karlin prietorengatik. Vianako printzeak 1454n bere lurren errentak eman zizkion Leon Garrori Oibar ibarran zegoen herriko bailaran. Karlos III.a Nafarroakoak Orreagako Santa Mariari bere elizaren patronatua eman zion, kolegiatarekin batera Benedikto XIII.a aita santuaren buldaz.[5]

1514an Fernando Katolikoak Joan II.a Aragoikoa erregeak, bere aitak, Rocaforten gaztelu, herri, petxa eta jurisdikziotik Leon Garrori egindako grazia berretsi zuen, berarentzat eta oinordeko izendatzen zuenarentzat, ondoren handitan jarraitzen zuenarentzat. Hala ere, geroago erregeorde bihurtu zen, 1802an erregeordeak herriaren proposamenez izendatzen zuen alkate batek gobernatzen zuen.

Elizari dagokionez, frantziskotarren komentua izan zuen XIX. mendearen lehen erdialdera arte, eta, 1847an, parrokoa erregea edo Orreagako kabildoa hornitzekoa zen, hutsik geratzen zen hilabetearen arabera. Frantziskotarren komentuan, bada oratorio bat, zeinaren kapera, Asisko Frantziskok Iberiar Penintsulan bere lehen etxea egin zuen lekua okupatzen omen duen, eta bere baratzean bada moral bat, herri xeheak santuaren makulua dela uste duena, haitz batean finkatu ondoren, loratu zena. Bere hostoetatik -gainera-, baita ondoko iturri bateko uretatik ere, bertakoak erabiltzen dituzte beren gaixotasunetan, eta, ohi den bezala, hainbat mirari kontatzen dituzte, zeinen zirkunstantzia barregarriek tradizio herrikoi honen funtsik gabekoa frogatzen duten, eta horiek baieztatzeko erabiltzen dituzten egitateen egia eskasa San Frantzisko ordenako kronista batzuek.[6]

1847an Rocaforte eskola zuen, hirurogei gari-lapurretaz hornitua. 1835-1845eko udal-berrikuntzak arte, Rocaforte Oibar ibarraren barruko hiribildua izan zen, eta, ondoren, udala erabat bananduta, Zangozakoari erantsi zitzaion.

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2021 urteko erroldaren arabera 37 biztanle zituen Rocafortek.[7]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
62 60 60 54 53 50 52 52 52 49 47 43 43 42 40 39 38 37 35 33 40
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Inguruko herrietan ez bezala, Rocaforteko iharduera ekonomiko nagusia industria da. 1970eko hamarkadan eskualde osorako industrialde berria Rocaforteren ondoko lurretan eraiki zen, ibaiaren ondoan.

Parke eolikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Nafarroako parke eolikoak»

Rocaforte kontzejuko mugetan, Oibar eta Irunberri bitartean, Nafarroako Gobernuak eraikitako "Salajones" izeneko parke eoliko dago. Instalaturiko potentzia 19,14 megawatteko da. Parkearen jabea Acciona da gaur egun.

Politika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rocaforteko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Maria Eugenia Perez Iriarte da.

Kontzejua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rocaforteko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Maria Eugenia Perez Iriarte da.

Kontzejuburuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2011tik, Rocafortek kontzejuburu bat izan du:

Kontzejuburu Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera
Maria Eugenia Perez Iriarte 2011 2015
Maria Eugenia Perez Iriarte 2015 2019
Maria Eugenia Perez Iriarte 2019 jardunean

Kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Rocaforte atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[8]

Koldo Zuazok, 2010ean, Rocaforte ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[9]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Zangoza udalerria eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 4,86k zekien euskaraz.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Zangoza) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez, beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[10] Hala ere, 2017ko ekainean aurrera atera zen mozioa Nafarroako Parlamentuan eta eremu mistoan sartu zen Zangoza azkenean, beste 43 udalerrirekin batera.[11]

Jaiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • San Bartolomeko jaiak, abuztuaren hirugarren asteburuan

Ondasun nabarmenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Irudiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ /rokafóɾte/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban
  2. ↑ /s̻anɣ̞ós̻a s̻a.ára/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Rocaforte - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Xabier» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  4. ↑ Xabierreko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  5. ↑ Canto, Alicia M.. (1997). «La Tierra del Toro. Ensayo de identificación de ciudades vasconas» Archivo Español de Arqueología II.15 Bascunes = ¿Rocaforte, Pamplona? (70): 65..
  6. ↑ Gran Enciclopedia de Navarra | ROCAFORTE. (Noiz kontsultatua: 2022-03-28).
  7. ↑ «Rocaforte» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  8. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  9. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  10. ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.
  11. ↑ "Berria" (2017/06/23)

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Rocaforte&oldid=9614592"(e)tik eskuratuta