Amaiur
- Artikulu hau herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Amaiur (argipena)».
| Amaiur | |
|---|---|
 Euskal Herria | |
 | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea |  Nafarroa |
| Udalerria | Baztan |
| Administrazioa | |
| Posta kodea | 31715 |
| INE kodea | |
| Herritarra | amaiurtar |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 43°12′00″N 1°28′50″W / 43.199968°N 1.480435°W43°12′00″N 1°28′50″W / 43.199968°N 1.480435°W |
| Garaiera | 281 m |
| Demografia | |
| Biztanleria | 253 (2020:  −4) |
Amaiur Nafarroa Garaiko iparraldeko lekua da, Baztan udalerrikoa. 2015eko urtarrilaren 1ean 275 biztanle zituen.[1]
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Amaiur Baztan udalerriaren iparraldean dago, Elizondo eta Urdazubi lotzen dituen N-121 errepidearen erdibidean, Otsondoko mendatearen hegoaldeko muturrean.
Herri mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Azpilkueta hego-mendebaldean
- Arizkun eta Erratzu hegoaldean
- Urdazubi ipar-mendebaldean
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Herriaren lehenbiziko aipamena 1095ekoa da. Amaiurko gazteluari dagokionez, XII. mendearen amaierakoa da lehen berria. Haren funtzioetako bat Iruñea eta Baiona arteko errege bidearen kontrola zen.[2]
Nafarroako konkistan gertaera garrantzitsuen kokagunea izan zen. 1512an Gaztelako tropek ia borrokarik gabe hartu zuten gotorlekua. 1521ean, Noaingo porrotaren ondoren, Nafarroako armadak Amaiurko gaztelua hartu zuen; 1522ko uztailean, ordea, gaztelarrek gaztelua setiatu zuten; barnean zeuden 200 nafar gudariek ahal bezala eutsi zioten setioari, baina uztailaren 19an amore eman behar izan zuten.[2] Jaime Belatz de Medrano alkaidea preso hartu eta Iruñeko espetxean hil zen.[3]
Gertakari horien oroigarri, 1922an monolito bat jarri zuten Gazteluko muinoan. Espainiako Bigarren Errepublikaren garaian, 1931ko uztailean, eraso eta suntsitu zuten, eta azkenik 1982an berreraiki zuten.[2]
Herria 1665ean banandu zen Baztandik, baina 1969an berriro elkartu zen;[4] Baztango Udalean beranduen sartu den herria da.
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 264 | 261 | 256 | 257 | 253 | 253 | 259 | 268 | 274 | 282 | 284 | 287 | 283 | 283 | 284 | 275 |
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bestak eta ospakizunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Amaiurko festak abuztuaren 15ean ospatzen dira, Andre Marietan.
Arkeologia Zentroa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2020ko abuztuan, Amaiurko Arkeologia Zentroa ireki zen Kale Nagusian. Bertan, azken hamabost urteotan Aranzadi Zientzia Elkarteko talde batek gazteluan egindako indusketa-lanetan berreskuratutako material arkeologikoak daude bertan ikusgai.[5][6]
Amaiuraldia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2022ko ekainean Amaiuraldia ospatu zen Amaiurko batailaren 500. urteurrena gogoratzeko.[7]
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Amaiurko arkua
- Amaiurko errota
- Amaiurko gaztelua oroitzeko monumentua.
- Amaiurko gurutzea
- Arretxea jauregia (XVI. mendekoa).
- Borda jauregia (1702).
- Jasokundeko Andre Mariaren eliza
- Pilareko Amaren baseliza
Ikuspegi panorimakoa
Arretxea jauregia
Borda jauregia
Errota
,_en_Navarre._Un_village_typiquement_basque_pos%C3%A9e_au_beau_milieu_d%27une_montagne_verdoyante,_aux_cr%C3%AAtes_%C3%A0_la_v%C3%A9g%C3%A9tation_rase._Avec_ses_moutons._-_panoramio.jpg)
Amaiurtar ezagunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Jose Maria Gaston (1821-1882), Espainiako Gorteetako diputatu, Nafarroako probintzia-diputatu, Nafarroako gobernadore zibila, abokatu eta politikaria.
- Jose Maritorena (1882-1953), bertsolaria.
- Maurizio Elizalde (1915-1992), txistularia.
- Paskual Rekalde (1963-), hizkuntzalari eta euskaltzain osoa.[8][9]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ INEbase / Nomenclátor. Relación de unidades poblacionales: Amaiur, ine.es
- ↑ a b c Vélez de Mendizabal, Zuriñe. Amaiurko Gaztelua. gaztea.euskonews.com (Noiz kontsultatua: 2016-03-17).
- ↑ Belaz de Medrano, Jaime. in: Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa. euskadi.net (Noiz kontsultatua: 2016-03-17).
- ↑ Amaiur. baztan.eus (Noiz kontsultatua: 2016-03-17).
- ↑ «Aranzadik arkeologia-zentroa inauguratu du Amaiurren» naiz: 2020-08-08 (Noiz kontsultatua: 2020-08-09).
- ↑ «Amaiurko Arkeologia Zentroa inauguratuko dute bihar - Baztan» Erran.eus (Noiz kontsultatua: 2020-08-09).
- ↑ Ostolaza, Paulo. «Ehunka lagun bildu dira Amaiurren, burujabetza aldarrikatzeko» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-06-05).
- ↑ «Euskaltzaindiak Paskual Rekalde izendatu du euskaltzain oso» Argia (Noiz kontsultatua: 2020-07-19).
- ↑ «Paskual Rekalde hizkuntzalari amaiurtarra euskaltzain oso izendatu du Euskaltzaindiak - Baztan» Erran.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-19).
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- Amaiur Arkeologia Zentroa. Gune ofiziala: www.amaiur.eus/
- Amaiur Baztango udal webgunean, baztan.eus
- Aurkerena, Joseba, Amaiur eta Berzaitz, ametsetik libertatera[Betiko hautsitako esteka], kazeta.info
- Amaiur "Herri txiki, infernu handi" saioan (ETB1).
| Autoritate kontrola |
|
|---|
| |||||||
