Edukira joan

Anthony Burgess

Wikipedia, Entziklopedia askea
Anthony Burgess

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakJohn Anthony Burgess Wilson
JaiotzaHarpurhey eta Manchester, 1917ko otsailaren 25a
Herrialdea Erresuma Batua
HeriotzaLondres eta St John's Wood (en) Itzuli, 1993ko azaroaren 22a (76 urte)
Hobiratze lekuaMonako
Heriotza moduaberezko heriotza: birikako minbizia
Familia
Ezkontidea(k)Liana Burgess (en) Itzuli  (1968ko iraila -  1993ko azaroaren 22a)
Hezkuntza
HeziketaXaverian College (en) Itzuli
Victoria University of Manchester (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakidazlea, kazetaria, itzultzailea, gidoilaria, poeta, musikagilea, eleberrigilea, autobiografialaria, literatura-kritikaria, zientzia-fikzio idazlea, haur literaturaren idazlea, literaturan aditua, libretista, dramagilea, pedagogoa, zinema gidoilaria, irakaslea eta letrazalea
Enplegatzailea(k)Princetongo Unibertsitatea
Columbia Unibertsitatea
University at Buffalo (en) Itzuli
Birminghamgo Unibertsitatea
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
KidetzaErrege Literatura Elkartea
Izengoitia(k)Anthony Burgess, Джозеф Келл, Энтони Пауэл eta Энтони Джилверн
Zerbitzu militarra
Adar militarraBritainia Handiko Armada
Sinesmenak eta ideologia
ErlijioaErromatar Eliza Katolikoa
IMDB: nm0121256 Allocine: 36262 Allmovie: p230162 IBDB: 78265
iTunes: 46814361 Musicbrainz: 17f86faf-1f10-4bc1-b35a-97683d45aab2 Discogs: 470482 Find a Grave: 16220748 Edit the value on Wikidata

John Burgess Wilson (1917ko otsailaren 25a- 1993ko azaroaren 22a), Anthony Burgess idazteko erabiltzen zuen ezizenaz ezagunagoa, idazle, poeta, dramatzaile, konpositore, hizkuntzalari, itzultzaile eta literatura kritikari ingelesa izan zen.

Saiakerek eta eleberriek osatzen dute haren lanaren zatirik handiena. Bertan umorea eta kulturaren eta politikaren ikuspegi ironikoa nabari dira; ingeles eleberrigintzaren arazo nagusiak azpimarratu ditu bere kontakizunetan. Kazetaritza- eta kritika-lanak ere egin ditu. Kritikaren alorrean aipagarria du Joyceri egindako sarrera bat, Here Comes Everybody (1965), baina eleberrigile gisa bereziki ezaguna da. Burgessek Greeneren joerari jarraitu zion, baina idazle katolikoen sailean sar daitekeen arren, Burgessen kasuan askoz ere konplexuagoa eta liskartsuagoa izan zen idazlearen eta katolizismoaren arteko harremana. Izan ere, ez zen erlijio-praktikantea, eta oso eszeptiko eta ezkor agertu zen.

Haren obra zerrenda luzearen barruan “Hazi txiroa" (The Waiting Seed), “Hartzentzako eztia" (Honey fot the Bears), “Esku bateko txaloa"(One Hand Clapping) eta “1985” lanak daude. The Timesek Burguess “The 50 greatest British writers since 1945”[1] zerrendan 17.postua eskaini zion. Hori gutxi balitz, musikazale amorratua zen, bere lehenengo pasioa izanik, literaturaren aurretik. Bi sinfonia, hainbat sonata eta kontzertu idatzi zituen konpositore moduan nolabaiteko ospea bereganatuz. Hizkuntzekiko gaitasuna (malayarra, errusiarra, frantsesa, alemana, espainiera, italiera eta japoniarraz mintzo zen, berezko ingelesaz aparte eta bazekien hebreera, txinatarra, suediera eta persiera apur bat), “Ulam” izeneko fikziozko historiaurreko hizkuntza asmatuan ageri da primeran islatua “Suaren bilaketan” (Quest of fire) (1981) pelikulan. Jeanne Moreau eta André Delvauxekin batera izan zen epaile 1975ko Canneseko festibalean.

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Burgess 1917ko otsailaren 25ean jaio zen Harpurhey, Manchester kanpoaldeko aldiri batean, familia katoliko batean[2]. Txikitan Jaxk Wilson, Little Kack edota Johnny Eagle deitzen zioten[3]. John Anthony Burgess Wilson deitzera pasa zen. Hala ere, Anthony Burgess ezizena Time for a Tiger bere lehen nobela kaleratu arte ez zuen erabili. Haren ama Elizabeth 30 urterekin etxean hil zen 1918ko azaroaren 19an, gripe espainolaren pandemia zela, ahizpa Muriel hil eta handik baino lau egunera, gaixotasun bera heriotzaren kausa izanik[4]. Burguessek beti pentsatu izan zuen aitak, Joseph Wilsonek, nolabaiteko amorrua ziola, bizirik atera zerako[5]. Burguess honako hau esatera heldu zen bere haurtzaro bakartiaz: “I was either distractedly persecuted or ignored. I was one despised... Ragged boys in gangs would pounce on the well-dressed like myself.”[6]

Edmund's Roman Catholic Elementary School-en ikasi zuen, eta haren hitzetan, "When I went to school I was able to read. At the Manchester elementary school I attended, most of the children could not read, so I was ... a little apart, rather different from the rest."[7] Guraso piano-jotzaileak izan arren, txikitan ez zen musikaz interesatu, bere etxeko irratian “txirula solo sinestezin bat” entzuten zuen arte, guztiz aztoratua eta maitemindua utzi zuena, “bihurri, exotiko eta erotiko” moduan deskribatu zuena[8].

Burguessek bere familiari konpositore izan nahi zuela jakinarazi zionean, ezetza eman ziotan, musikak dirurik ematen ez zuela argudiatuz. Eskolan ezin izan zuen musikarik ikasi, baina 14 urterekin bere kabuz pianoa jotzen ikasi zuen. Burgessek lehen momentutik nahi izan zuen musika ikasi unibertsitatean, baina Victoria University of Manchesterreko musika sailak ez zuen bere eskaera onartu, Fisikan zuen nota txarra zela eta[9]. Beraz, Arteetan graduatu eta Filologia ingelesa ikasi zuen 1937 eta 1940 urteen tartean. Hor ezagutu zuen Jones, bere emaztea izan zena 1942eko urtarrilaren 22an.

Armadatik pasa eta gero, hezkuntza ofizial moduan lan egin zuen gerra ostean Brunei eta Malaysian. 1959ean kolapso bat jasan zuen Malasiako klase batean. Burmuineko tumore bat zuela diagnostikatu zioten, ebakuntza posiblerik gabekoa eta bizi itxaropen motzekoa[10]. Horrek idaztera bultzatu zuen, bere emazte Lynnek autorearen eskubideen irabaziei esker bizi ahal izateko. Hezkuntza mundutik irten eta idaztera dedikatu egin zen bere gaixotasunarekin eguneroko bizitzan hainbat urteetan. Bost nobela eta erdi idatzi zuen urte batean. Bi urte baino gehiagoko bizi iraupena igaro zuen, bizitzan jarduera artistikoen onurak erakusteko erabiltzen den adibidea izanik. Idatzitako azken “erdi nobela”k, heriotzatik gertuen zegoenean, bere lanik famatuena izan zen. Hortik aurrera, 50 liburu baino gehiago idatzi eta argitaratu zituen, gai ezberdin asko jorratuz. Kritika literario ugarien egilea da, Shakespeare eta Joyceri buruzko saiakeragilea, egunkarietako artikulugilea eta hogei bat nobela krudel eta kaustikoen idazlea.

1993ko azaroaren 22an hil zen, Londreseko St John & St Elizabeth ospitalean, biriketako minbiziaz. Haren errautsak Monakoko hilerrian utzi zituzten eta hilarrian “Abba Abba” idatzi: horren esanahiari buruz asko esan da. “Aita, aita” esan nahi du hebreeraz, arameraz, arabieraz eta beste hainbat hizkuntza semitikoz. Artistaren hasierako letrak, bai aurrerantz bai atzerantz irakurriak, soneto baten molde erritmikoa (CDC DCD falta dira) edota Keatsen heriotzari buruzko 22. lanaren izenburua izan litekeela ere esan da. The Timeseko hileta-oharrak “moralista handitzat” definitu zuen Burgess[11].

Lanak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kontakizunaren teknikarekiko kezka gehien agertu duten gaur egungo idazle britainiarretako bat da, bestalde. Kontakizunaren teknikaren alorrean egindako ekarpenari dagokionez, 1960. urte inguruan idatzitako obrak ditu bereziki aipagarriak, Burgessek: Beds in the East (1959, Ekialdeko oheak), The Wanting Seed (1962, Grinaren hazia), A Vision of Battlements (1965, Hormen ikuspegia), eta abar. Baina A Clockwork Orange (1962, Laranja mekanikoa) izan zen bere obrarik ezagunena. Obra horretako protagonista gazte amoral, dibertigarri eta adimen argiko bat da, musikazale amorratua, Beethovenen zale amorratua zehazkiago (Burgess bera musikologoa zen); gizarte izutu eta ustel batean gaizkia eta bizioa dira protagonistaren xedeak, eta gazte hori berriro hezteko ahaleginaren arrakastarik eza islatzen du. Laranja mekanikoa-ren lorpen nagusia teknikaren eta argumentuaren artean egileak lortu zuen batasuna izan zen; argumentua oso bortitza da, indarkeriaz betea, eta ideia hori adierazteko adierazkortasun handiko hizkera erabili zuen Burgessek. Stanley Kubrickek zinemara eraman zuen eleberri hori, eta ahantzi ezinezko filma egin zuen: A Clockwork Orange.

Beste obra batzuetan, dena den, hizkuntza oparoegia, dotoreegia erabili izan zuen, kritikari batzuen arabera. Obra aipagarriak dira, alde horretatik, MF (1971) obra esperimentala, ikerketa estrukturalistetan oinarritua; eta Earthly Powers (1980, Lurreko indarrak); bertan, zibilizazio modernoaren perbertsioa nabarmendu zuen.

Haren obra nagusien artetik, azpimarragarrienak nobelak dira:

Hori bai, bere lanetan ospetsuena eta onarpen handiena irabazi zuena, zalantzarik gabe, “Laranja mekanikoa” izan zen, 1962an idatzitako nobela distopikoa, nahiz eta idazleak berak bere lanik txarrenetarikotzat jo. Eleberria egileari berari Bigarren Mundu Gerran jazotako gertakari batean oinarritu zen. 1944an, Burgess eta emazteari lau marine estatubatuarrek Londreseko kaleetan eraso egin zieten eta emaztea bortxaketaren eta lapurretaren biktima izan zen. Haurdun zegoenez, jipoiak abortua eragin zion. Liburuak borondate libre eta moralari buruz hitz egiten du eta, halaber, norbanakoaren manipulazioaz sistema politikoak bezalako bortizkeriari esker, errepresioaz eta nola horrek gizakia ustelkeriarantz daraman. Hainbat hizkuntzatara itzuli zen, eta 1998an, Modern Libraryek 65. postua eskaini zion XX. mendean ingelesez idatzitako 100 nobela hoberenen artean.

Euskaraz

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Beverley, David (1973), Anthony Burgess: A Checklist (1956–1971), Twentieth Century Literature, Volume 19, issue no.3, Hofstra University, p. 181, July 1973
  2. ↑ Ratcliffe, Michael (2004), "Wilson, John Burgess [Anthony Burgess (1917–1993)]", Oxford Dictionary of National Biography (online ed.), Oxford University Press, retrieved 21 March 2012
  3. ↑ Lewis, Roger (2002), Anthony Burgess, Faber and Faber, p. 67 ISBN 0-571-20492-9
  4. ↑ Ibid, p. 62
  5. ↑ Ibid, p. 64
  6. ↑ Ibid, p. 53-54
  7. ↑ Ibid, p. 66
  8. ↑ Burgess, Anthony (1982), This Man And Music, McGraw-Hill, pp.17-18, ISBN 0-07-008964-7
  9. ↑ "Anthony Burgess, 1917–1993, Biographical Sketch". Harry Ransom Center, University of Texas, Austin. 2004-06-08. Retrieved 2012-03-21.
  10. ↑ «Gaizki interpretatutako nobela baten historia» Argia (Noiz kontsultatua: 2019-01-25).
  11. ↑ Oxford Dictionary of National Biography, Anthony Burgess
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Anthony_Burgess&oldid=9413601"(e)tik eskuratuta