Edukira joan

Diana (mitologia)

Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Diana (mitologia)
Antzinako Erromako erlijioa
Ezaugarriak
Jatorrizko izenaDiana
Sexuaemakumezkoa
BaliokideakArtemisa, Selene, Moon (en) Itzuli eta Devana (en) Itzuli
OgibideaEhiztaria eta arkularia
Familia
AitaJupiter
AmaLatona (en) Itzuli
Seme-alabakKupido
Anai-arrebakApollo (en) Itzuli
Diana-Selene. Greziar estatua baten erromatar kopia.

Erromatar mitologian eta erlijioan, Diana[1] (latinez djana ahoskatua) ehizaren jainkosa zen, naturaren babeslea, eta erditzearen babeslea. Greziar mitologian, haren baliokidea Artemisa da.

Hasieran, ehizaren jainkosa izan zen, lurralde eta animalia basatiekin erlazionatua. Geroago, Selene ordezkatu zuen, eta kastitateren ikur ere bilakatu zen. Poesian, haren indarra, liraintasun atletikoa, edertasuna eta ehizarako dohainak goraipatzen ziren.

Hirutasun bat ere osatu zuen Egeria uretako ninfarekin eta Virvio basoetako jainkoarekin.

Jupiterren eta Latonaren alaba zen, eta bere anaia Apolo baino lehen jaio zen. Bere ama erdi-minetan ikusi zuenean, haurgintzarako beldurrak hartu zuen, eta aitari eskatu zion birjinitateari eusteko baimena ematea, bere ahizpa Minervari bezala. Horregatik, Apoloren orakuluan, bi jainkosa horiei «birjina zuriak» izena eman zitzaien.

Jupiterrek arkua eta geziak eman zizkion, eta basoetako erregina bihurtu. Diana zorrotza eta ankerra zen. Begiko ez zituenei uztak suntsitzen zizkien, abereak sarraskitu, epidemiak sorrarazi eta seme-alabak hiltzen zizkien.

Gurtza egutegia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Diana abuztuaren 11n gurtzen zen. Erromatarrek jantzi grekoekin irudikatzen zuten, askotan aldamenean orein bat zuela. Ilargi-erdiko koroa ere izaten zuen, jainkosen adierazgarri nagusia.

Etimologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dīāna izena, ziur asko, latinezko dius (jainkotiarra) izenetik dator, eta hori aldi berean, aintzin-italierazko *dīwī hitzetik, "jainkozkoa, zerutiarra" esan nahi duena.[2][3] Bere erroak Aitzinindoeropererazko Diwyos (jainkozkoa, zerutiarra) hitzan dago, bi osagai hauek dituena: *dyew- ("eguneko zerua") eta -yós atzizki tematikoa.[4] Hitz sustraikideak agertzen dira mizenastarrean hizkuntzan, di-wi-ja, antzinako grekoz, dîos (δῖος; 'zeruari dagokion, jainkoaren antzekoa') eta sanskritoz, divyá (zerutiar).[5]

Jatorria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jatorriz, sabinar izeneko andregoiko italiar bat izan zen, Feronia eta Fauna erromatarren parekoa. Basoetan bizi zen, iturrietatik hurbil. Animalia basatiekin eta basoekin lotzen zen. Diana erromatarra berehala helenizatu zen K.a. V. mendean, eta Artemisen ezaugarriak bereganatu zituen.

Geza Alföldirentzat (1960) Diana latindarra (abentina) eta, batez ere, Diana Nemorensis, Ariciako bere baso sakratuan gurtzen zen basoen Diana, jainkosa hirukoitz, diva triformis zen: ehiztaria (Diana), ilargiaren jainkosa (Selene) eta azpimunduaren jainkosa (Hekate). Autore horrentzat, hirukoitzaren ezaugarri hori ez litzateke Behe Inperioko garaiko sinkretismoa, garaian beste jainko-jainkosa askorekin gertatu zen bezala, baizik eta Grezia Klasikoaren pentsamenduan oinarrituko litzateke, non, hiru jainkosa horiek K.a. V. mendetik aurrera bata bestearekin aldagarriak ziren eta aldi berean aro arkaikoaren ideietan sustraiak izango zituen.

Dianaren gurtza Erroman hiria bera bezain zaharra izan daiteke. Dirudienez, Arician sortu zen, Rex Nemorensis (basoko erregea) zegoen tokian, Dianaren gurtzara sagaratutako apaiza, bere erregealdiak urtebete irauten zuena, eta, ondoren, Rex Nemorensis berri batek bere mantenua edo ordezkapena erabakiko zuen borroka hilgarri bati desafio egiten ziona.[6] Italiar erritu zahar horrek modu dramatikoan birsorkuntza selenikoaren, hots, ilargiaren, ideia erreproduzitzen du.

Irudikapena eta bere sinboloak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dianaren bi irudikapen ezberdin daude arte erromatarrean, bere bi alde nagusiak ordezkatzen dutenak: ehizaren jainkosa eta ilargiaren jainkosa. Batzuetan, bi irudikapen mota horiek biak batera agertu daitezke. Ehizaren jainkosa gisa, tunika motza janzten zuen, eta arkua eta karkaxa erabiltzen zituen, oreinak edo ehiza-txakurrak lagun zituela. Ilargiaren jainkosa bezala, tunika luze bat janzten du, zuzi bat darama, eta batzuetan estalkia darama buruan.[7]

Dinaren irudi erlijiosoak eta ez erlijiozkoak Antzinatean

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Diana ehiztaria. Florentziako Guido Bartolozzi Antichità galerian. Frantziako Liburutegi Nazionala
    Diana ehiztaria. Florentziako Guido Bartolozzi Antichità galerian. Frantziako Liburutegi Nazionala
  • Botozko harrizko irudia Dianari eskainia. Erromata-germaniar museoa (RGM). Kolonia, Almania.
    Botozko harrizko irudia Dianari eskainia. Erromata-germaniar museoa (RGM). Kolonia, Almania.
  • Diana ehiztaria mosaiko batean. Bardo National Museum, Tunisian
    Diana ehiztaria mosaiko batean. Bardo National Museum, Tunisian
  • Acteonek Dana ikusten du bainua hartzen mosaiko batean. As-Suwayda, Siria.
    Acteonek Dana ikusten du bainua hartzen mosaiko batean. As-Suwayda, Siria.
  • Urtaroen mosaiko batean, ehiztari batzuek Dianari eskaintza bat egiten. Louvre museoan.
    Urtaroen mosaiko batean, ehiztari batzuek Dianari eskaintza bat egiten. Louvre museoan.
  • K.o. 241eko udan, Gordiano III.aren ezkontzarako txanpontze berezia batean egindako denario baten alde bat. Diana Lucifera irudikatuta dago. Kampmann bilduma,. 72.10
    K.o. 241eko udan, Gordiano III.aren ezkontzarako txanpontze berezia batean egindako denario baten alde bat. Diana Lucifera irudikatuta dago. Kampmann bilduma,. 72.10
  • Galo erromatar eskultura. I. mendea.
    Galo erromatar eskultura. I. mendea.
  • Dina Nemorensis bere forma hirukoitzean
    Dina Nemorensis bere forma hirukoitzean
  • Gabieseko Diana. Erromatar inperioaren garaia. Louvre museoa
    Gabieseko Diana. Erromatar inperioaren garaia. Louvre museoa
  • Dina Abnobaeri eskainitako aldarea. Bedenweiler, Alemania.
    Dina Abnobaeri eskainitako aldarea. Bedenweiler, Alemania.

Diana antzinate ondorengo artean. Irudiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskaltzaindiaren 82. araua: Grezia eta Erromako pertsonaia mitologikoak
  2. ↑ (Frantsesez) Dumézil, Georges. La religion romaine archaïque. Paris: Payot.
  3. ↑ de Vaan, Michiel. (2008). Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages. Leiden, Boston: Brill.
  4. ↑ Ringe, Donald A.. (2006). From proto-Indo-European to proto-Germanic. Oxford university press ISBN 978-0-19-928413-9. (kontsulta data: 2025-06-08).
  5. ↑ Beekes, R. S. P.; Beek, Lucien van. (2016). Etymological dictionary of Greek. Brill ISBN 978-90-04-32186-1. (kontsulta data: 2025-06-08).
  6. ↑ (Gaztelaniaz) Frazer, James George. (1981 (jat.: 1890)). La rama dorada. Mexko, Buenso Aires, Madril: Fondo de cultura económica.
  7. ↑ (Gaztelaniaz) Pool Burgos, Alejandro. (2017). «Divinidades lunares en la moneda romana imperial y provincial» OMNI 11: 127-146. ISSN 2104-8363 ISSN-e 2104-8363..

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Diana_(mitologia)&oldid=10312875"(e)tik eskuratuta