Hegoburua

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Hau artikulu on bat da. Egin klik hemen informazio gehiagorako.
Koordenatuak: 90°S 0°E / 90°S 0°E / -90; 0
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Hegoburu» orritik birbideratua)

Hegoburua
Datu orokorrak
Motapolo geografiko, eskualde geografiko eta Q107539439 Itzuli
Eponimoahego
Geografia
Map
Koordenatuak90°S 0°E / 90°S 0°E / -90; 0
UTC orduaAntarctica/South_Pole (en) Itzuli
Honen parte daEarth's poles (en) Itzuli
CondominiumItun Antartikoko eskualde

Hegoburua[1][2][3] edo Hego poloa[2][3] planeta batean hegoalderen dagoen puntua da, biraketa ardatzak planetako hegoaldeko lurrazala zeharkatzen duen lekua. Lur planetan, hegoburua Antartikaren gainean ezarria dago, iparburutik 20.000 bat kilometrora, lurrazaletik neurtuta[4].

Roald Amundsen norvegiarra izan zen lehena leku horretara heltzen, 1911. urtean. Geroztik ailegatu direnen artean aipatzekoa da Sir Edmund Hillary (1958). Hego Sandwich uharteak kontutan hartu gabe, hegoburutik gertuen dagoen lekua Txile da, eta Ushuaia da gertuen dagoen hiria, Argentinan kokatua, eta gertuen dagoen herria Puerto Williams da, Txilen. Hala ere Ameriketako Estatu Batuen Amundsen-Scott basea dago bertan, 1956ean eraiki zenetik etengabe pertsonal zientifikoa eta militarra izan duena.

Hegoburu geografikoa ez da Hegoburu magnetikoa, Lurraren magnetismoaren arabera definitzen den puntua. Era berean, ez da Antartikaren zentro geografikoan kokatzen.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Helburu gehienetarako, Hego Polo Geografikoa Lurraren errotazio ardatzak bere azalera mozten duen bi puntuen hegoaldeko puntua bezala definitzen da (bestea Ipar Polo Geografikoa da). Hala ere, Lurraren errotazio-ardatza "banboleo" oso txikiei lotuta dago (mugimendu polarra) eta, beraz, definizio hori ez da egokia oso lan zehatz baterako.

Hego poloaren koordenatu geografikoak 90°S besterik ez dira, bere luzera geometrikoki zehaztugabea eta garrantzirik gabekoa baita. Luzera bat nahi denean, 0° gisa eman daiteke. Hego Poloan, norabide guztiak iparraldera begira daude. Horregatik, Poloko norabideak "sarearen iparraldearekin" lotuta daude, meridiano nagusian zehar iparralderantz apuntatzen duena. Latitudeko oso txikiak eman behar direnean, erlojuaren orratzen noranzkoa ekialdera da, eta erlojuaren orratzen kontrako noranzkoa mendebaldera da, Ipar Poloan gertatzen denaren aurkakoa.

Hego Polo geografikoa, gaur egun, Antartikako kontinentean dago, Lurraren historia osoan zehar hala izan ez den arren, kontinenteen jitoa dela eta. Bereizgarririk gabeko goi-ordoki baten tontorrean dago, haizeak eta izotzak astindua, itsasoaren mailatik 2.835 metroko altueran, eta hurbilen dagoen itsaso irekitik 1.300 km (800 milia) ingurura dago, Baleen badian. Uste denez, izotzak 2.700 metroko (9.000 oin) lodiera du Poloan, eta, beraz, izotz geruzaren azpiko lur azalera, benetan, itsas mailatik gertu dago[5].

Izotz geruza polarra urtean 10 metro inguruko abiaduran mugitzen ari da, ipar saretatik 37° eta 40° mendebaldera[6], Weddell itsasorantz. Beraz, ikerketa-estazioaren kokapena eta polo geografikoari lotutako beste ezaugarri artifizial batzuk pixkanaka mugitzen dira denborarekin.

Hego Polo Geografikoa izotzean hesola batez markatua dago kartel txiki baten ondoan; hauek urtero Urte Berri egunean zeremonia batean birkokatzen da izotzaren mugimendua konpentsatzeko. Kartelak Roald Amundsen eta Robert F. Scott Polora iritsi ziren datak erregistratzen ditu, ondoren gizon bakoitzaren esaldi labur bat, eta "9.301 FT", oinetan duen altuera[7]. Hesola markatzaile berri bat urtero diseinatzen eta fabrikatzen dute bertako langileek.

Hegoburu zeremoniala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hegoburu Zeremoniala

Hegoburu Zeremoniala Amundsen-Scott basearen kanpoaldean argazkiak egiteko dagoen leku bat da. Hego Polo Geografikotik metro batzuetara dago, eta zutoi labur baten gainean dagoen esfera metaliko bat da, Itun Antartikoaren jatorrizko estatu sinatzaileen banderek inguratzen dutena.

Hegoburu magnetikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hegoburu magnetikoa planetaren eremu magnetikoa azalarekiko perpendikularra den tokia da. Hego polo geomagnetikotik eta Hego polo geografikotik gertu dagoen toki bat da. Zentzu erabat magnetiko batean ipar poloa da, iparrorratz baten hego poloak hara apuntatzen duelako. Hegoburu magnetikoa etengabe mugitzen da. 2007an 64°29′S 137°41′E / 64.483°S 137.683°E / -64.483; 137.683 koordenatuan zegoen. Lurraren historian askotan mugitu dira polo magnetikoak posizioz, baita guztiz alderanztu ere[8].

1909ko urtarrilaren 16an, Ernest Shackletonek zuzendutako Nimrod espedizioko Douglas Mawson, Edgeworth David eta Alistair Mackayk ziurtatu zuten hegoburu magnetikora iritsi zirela[9], baina datu hori zalantzagarria da[10].

Gaur egun Hegoburu geografikotik 2.860 kilometro ingurura dago. Gertuen dagoen gune zientifikoa Dumont d'Urville basea da[11].

Hegoburu geomagnetikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lurraren eremu magnetikoa ez da dipolo perfektu bat, eta hegoburu eta iparburu magnetikoa batzen dituen lerroa ez da Lurraren zentrotik pasatzen. Lurraren polo geomagnetikoa dipolo posiblerik zehatzena Lurraren erditik pasa eta lurrazala zeharkatzen duten puntuak dira. Dipolo teoriko hau Lurraren zentroan iman erraldoi bat egongo balitz bezala portatzen da. Lurraren hegoburu eta iparburu magnetikoak ez daude elkarrekin antipodetan, baina hegoburu geomagmetikoa eta iparburu geomagnetikoa definizioa daude antipodatan.

Lurraren barneko likidoak etengabe mugimenduan daudenez gero, hegoburu geomagnetikoa ere mugitzen da. 2020an 80°39′S 107°19′E / 80.65°S 107.32°E / -80.65; 107.32 koordenatuetan zegoen[12], eta 2005ean 79°44′S 108°13′E / 79.74°S 108.22°E / -79.74; 108.22, Vostok estazioaren inguruan.

Irisgarritasun ezaren Hegoburua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Irisgarritasun ezaren Hegoburua Ozeano Australetik urrunen dagoen puntua da eta, beraz, iristeko zailen den lekua. 85°50′S 65°47′E / 85.833°S 65.783°E / -85.833; 65.783 da puntu hori. 1958ko abenduaren 14an iritsi ziren lehen aldiz bertara, Evgeni Tolstikovek zuzendutako Hirugarren Sobietar Espedizio Antartikoaren baitan. Polius Nedostupnosti basea ezarri zuten bertan, denbora batez, eta Hegoburura bidean beste bat, Sovetskaia basea, 1958ko otsailaren 16tik 1959ko urtarrilaren 3ra bitarte erabili zena.

2006ko abenduaren 4an N2i Taldeak espedizio bat egin zuen inongo laguntza mekanikorik gabe bertara iristeko asmoz. 2007ko urtarrilaren 20an lortu zuten iristea[13].

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antartikako tenperatura

Negu australean (martxoa-iraila), Hego Poloak ez du eguzki argirik jasotzen, eta maiatzaren 11tik abuztuaren 1era, ilunabar garai luzeen artean, erabat ilun dago (Ilargiaren argiaz aparte). Udan (iraila-martxoa), Eguzkia etengabe dago zerumugaren gainean, eta badirudi zirkulu batean mugitzen dela erlojuaren orratzen kontrako norabidean. Hala ere, beti dago zeruan baxu, abenduan 23,5ºko maximoa lortuz, Lurraren ardatzaren 23,5ºko inklinazioari esker. Lurrazalera iristen den eguzki argiaren zati handi bat elur zuriak islatzen du. Eguzkiaren berotasun falta honek, altitude handiarekin konbinatuta (2.800 metro inguru), Hego Poloak Lurreko klimarik hotzenetako bat duela esan nahi du (hotzena ez den arren, erregistro hau Vostok estaziotik gertu dagoen eskualdeari dagokio, Antartikan ere).

Hego poloa 2.800 metroko altueran dago, baina 3.400 metroko altueran sentitzen da[14]. Planetaren biraketaren indar zentrifugoak atmosferatik ekuatorerantz tira egiten du. Hego Poloa Ipar Poloa baino hotzagoa da, batez ere altuera diferentziagatik eta kontinente baten erdian egoteagatik[15]. Ipar Poloa itsas mailatik metro gutxira dago, ozeano baten erdian.

Uda bete-betean, eguzkiak 23,5º gradu inguruko altuera lortzen duenean, Hego poloko tenperatura altuak -25,9 °C-koak dira batez beste urtarrilean, "Eguneko" sei hilabeteak igaro eta eguzkia jaisten den heinean, tenperaturak ere behera egiten du: -45 °C-ra iristen dira eguzki-sartzearen (martxoaren amaieran) eta eguzki-irteeraren (irailaren amaieran) inguruan. Negu erdialdean, batez besteko tenperatura -60 °C inguruan mantentzen da. Amundsen-Scott basean erregistratutako tenperaturarik altuena -12,3° C-koa izan zen 2011ko Gabonetan[16], eta baxuena -82,8 °C-koa 1982ko ekainaren 23an (konparazio gisa, zuzenean Lurreko edozein tokitan erregistratutako tenperaturarik baxuena -89,2 °C-koa izan zen) 1983ko uztailaren 21ean[17][18]. Hala ere, -93,2 °C zeharka satelite bidez neurtu zen Ekialdeko Antartikan, A Domoa eta F Domoaren artean[19]. Hego poloko urteko batez besteko tenperatura -49,5° C-koa da.

Hego poloak izotz geruzako klima du (Köppen EF sailkapen klimatikoa). Basamortu baten antza du, oso euri gutxi jasoz. Airearen hezetasuna zerotik gertu dago. Hala ere, haize indartsuek elurraren haizea eragin dezakete, eta elur pilaketa urtean 7cm ingurukoa da. Amundsen-Scott baseko argazkietan ikusten den domo zaharra partzialki lurperatua dago elur ekaitzen ondorioz, eta domoaren sarrera erregularki suntsitua izan behar izan zen berau deskubritzeko. Eraikin berrienak piloteen gainean altxatzen dira, elurra alboetan pilatu ez dadin.


    Datu klimatikoak (Amundsen-Scott basea)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) -14.4 -20.6 -26.7 -27.8 -25.1 -28.8 -33.9 -32.8 -29.3 -25.1 -18.9 -12.3 -12.3
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) -26.0 -37.9 -49.6 -53.0 -53.6 -54.5 -55.2 -54.9 -54.4 -48.4 -36.2 -26.3 -45.8
Batez besteko tenperatura (ºC) -28.4 -40.9 -53.7 -57.8 -58.0 -58.9 -59.8 -59.7 -59.1 -51.6 -38.2 -28.0 -49.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -29.6 -43.1 -56.8 -60.9 -61.5 -62.8 -63.4 -63.2 -61.7 -54.3 -40.1 -29.1 -52.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -41.1 -58.9 -71.1 -75.0 -78.3 -82.8 -80.6 -79.3 -79.4 -72.0 -55.0 -41.1 -82.8
Pilatutako prezipitazioa (mm) 0.3 0.6 0.2 0.1 0.2 0.1 Trace Trace 0.1 0.1 0.1 0.3 2.3
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm) 0.2 0.3 0.2 0.0 0.2 0.1 0.0 0.0 0.1 0.1 0.1 0.3 1.6
Elur egunak (≥ 1 mm) 22.0 19.6 13.6 11.4 17.2 17.3 18.2 17.5 11.7 16.7 16.9 20.6 203.0
Eguzki orduak 406.1 497.2 195.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 34.1 390.6 558.0 616.9 2698.2
Iturria (1): Pogoda.ru.net (tenperaturak, 1981–2010, muturrekoak 1957–egun)[20]
Iturria (2): Deutscher Wetterdienst (prezipitazioa 1957–1988 eta eguzki-orduak 1978–1993),[21] NOAA (elur-egunak, 1961–1988)[22]

Esplorazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1900 baino lehen[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Abraham Orteliusen mapamundia. Terra Australis izeneko balizko kontinente bat agertzen da bertan.

Hegoburuaren konkista 1911n eman baino lehen hainbat saiakera egon ziren hegoalderantz joateko. Garai honi Farthest South izena eman zaio ingelesezko historiografian, "Hegoaldean Urrunen". 1619an lehen aldiz aurkitu Garcia de Nodalen espedizioak Hornos lurmuturraren hegoaldean lurrak zeudela aurkitu zuen[23]. 1773an James Cookek Zirkulu polar antartikoa gurutzatu zuen, Terra Australisaren bila[24]. 1820an Fabian Gottlieb von Bellinghausen eta Mikhail Lazareven espedizio errusiarrak lehen aldiz ikusi zuten Antartika[25]. John Davis kapitaina izan zen, hurrengo urtean, izotzaren gainean hanka bat jarri zuen lehen pertsona[26].

Antartikako kostaldearen oinarrizko itxura eta geografia ez zen ezaguna izan XIX. mendearen erdialdera arte. Charles Wilkes amerikar itsas-ofizialak lehen aldiz proposatu zuen Antartika kontinente berri bat zela, 1839-40an egindako esplorazioko datuetan oinarritua[27], baina 1839-43 artean James Clark Rossek oraindik bazuen itxaropena pasabide bat aurkitu eta Hegobururaino itsasontziz iristeko[28].

1900-1950[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amundsen eta Scotten espedizioen bidea.

Robert Falcon Scottek 1901-04 artean Discovery espedizioa gidatu zuen, Antartikako kostaldetik Hego Polorako bide bat aurkitzeko helburarekin. Scottekin batera Ernest Shackleton eta Edward Wilson zeuden, eta euren helburua ahalik eta hegoaldeenen iristea zen. 1902ko abenduaren 31n 82º12'S latitudera iritsi ziren[28]. Beranduago Shackleton Antartikara itzuli zen Nimrod espedizioaren buru, Hegoburura iristeko helburuarekin. 1909ko urtarrilaren 9an, hiru kiderekin batera, 88º23'S latitudera iritsi zen, Hegoburutik 180 kilometrora, baina itzuli behar izan ziren[29].

Hegoburu geografikora iristen lehen pertsonak Roald Amundsen eta bere taldea izan ziren, 1911ko abenduaren 14an, Norvegiak antolatutako espedizio batean. Amundsenek bere kanpalekuari Polheim izena jarri zion, eta Hegoburua inguratzen duen ordokiari Haakon VII.a Erregearen Viddea, Haakon VII.a Norvegiakoaren omenez. Robert Falcon Scott Antartikara itzuli zen bere bigarren espedizioan, Terra Nova espedizioa, jakin gabe Amundsenek beste espedizio bat antolatu zuela. Scott eta beste lau gizon Hegoburura iritsi ziren 1912ko urtarrilaren 17an, Amundsen baino hogeita hamalau egun beranduago. Itzuleran, Scott eta bere lau kideak hotzez eta gosez hil ziren.

1914ean Ernest Shackletonen Trans-Antartika Espedizio Inperialak helburu gisa jarri zuen Antartika osoa gurutzatzea Hegoburutuik pasatzen, baina euren itsasontzia, Endurancea, izotzean geratu zen geldi eta 11 hilabete beranduago hondoratu zuen. Lurreko bidaia ez zen inoiz ere egin.

Richard Evelyn Bird AEBko almirantea, Bernt Balchen pilotuaren laguntzarekin, Hegoburua hegaz igarotzen zen lehen pertsona izan zen, 1929ko azaroaren 29an.

1950tik aurrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amundsen-Scott basea.

1956ko urriaren 31ra arte ez zuten gizakiek Hego Poloan berriz oin bat jarri, Estatu Batuetako Armadako George J. Dufek almirantea buru zuen talde bat han R4D-5L Skytrain (C-47 Skytrain) hegazkin batean lurreratu zenean. AEBetako Hego Poloko Amundsen-Scott estazioa airez ezarri zen 1956-1957 bitartean Nazioarteko Urte Geofisikorako, eta, ordutik, etengabe egon da ikerketako eta laguntzako langilez hornitua.

Amundsen eta Scotten ondoren, Hego Polora lurretik iritsi ziren hurrengoak Edmund Hillary (1958ko urtarrilak 4) eta Vivian Fuchs (1958ko urtarrilak 19) eta euren taldeak izan ziren, Commonwealtheko Trans-Antartika Espedizioan. Ondoren, espedizio asko egon dira Hego Polora lur gainetik iritsi direnak, Havola, Crary eta Fiennesenak barne. Polora iritsi zen lehen emakume taldea Pam Young, Jean Pearson, Lois Jones, Eileen McSaveney, Kay Lindsay eta Terry Tickhill izan ziren 1969an[30]. 1978-79an Michele Eileen Raney Hego Poloan negua eman zuen lehen emakumea izan zen[31].

1987an Patriot Hillseko kanpamentu nagusian laguntza logistikorako basea ezarri ondoren, Hego Poloa eskuragarriagoa egin zitzaien gobernuz kanpoko espedizioei.

1989ko abenduaren 30ean, Arved Fuchs eta Reinhold Messner Antartika zeharkatu zuten lehenak izan ziren Hego Poloan zehar animalien edo motorizatuen laguntzarik gabe, soilik eskiak eta haizearen laguntza erabiliz[32]. Bi emakume, Victoria E. Murden eta Shirley Metz, 1989ko urtarrilaren 17an iritsi ziren lurretik poloraino[33].

Ozeanotik Hego Polo geografikora egindako laguntzarik gabeko bidaiarik azkarrena 24 egun eta ordubetekoa da, Hercules senadatik, eta 2011n Christian Eide norvegiar abenturazaleak ezarri zuen[34], 2009an Todd Carmichael estatubatuarrak ezarritako bakarkako errekorra (39 egun eta zazpi ordu) eta 2009an ezarritako taldearen aurreko errekorra (33 egun eta 23 ordu) gaindituz[35].

Bakarkako bidaiarik azkarrena (emakumezkoa), laguntzarik eta asistentziarik gabe, Erresuma Batuko Hannah McKeandek egin zuen 2006an. Bidaia 39 egunetan 9hrs 33mins egin zuen. 2006ko azaroaren 19an hasi eta 2006ko abenduaren 28an amaitu zen[36].

2011/12ko udan, Aleksander Gamme norvegiarraren eta James Castrission eta Justin Jones australiarren espedizio bereiziek laguntzarik gabeko lehen ibilaldia eskatu zuten, txakurrik eta kometarik gabe, Antartikako kostaldetik Hego Polora eta alderantziz. Bi espedizioak Hercules senadatik abiatu ziren egun bateko aldearekin, Gamme lehenengo hasiz, baina elkarrekin azken kilometroak aurreikusitakoaren arabera osatuz. Gammek bakarrik bidaiatu zuenez, aldi berean bakarkako lana osatzen lehena bihurtu zen[37][38][39].

2018ko abenduaren 28an, Antartika hego polotik zeharkatzeko laguntzarik gabeko lehen bidaia britainiarra Lou Rudd kapitainak egin zuen, bidaia 56 egunetan egin zuen bigarren pertsona bihurtu zena[40]. 2020ko urtarrilaren 10ean, Mollie Hughes polorantz eskiatu zuen pertsonarik gazteena bihurtu zen, 29 urterekin[41].

Euskal Herritarrak Hegoburuan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2002an Guillermo Bañales eta Josu Feijoók espedizioa egin zuten Hego Polora[42]. 2003ko urtarrilaren 3an iritsi ziren, oinez, bertaraino[43].

2006ko urtarrilaren 14an TVEren Al filo de lo imposible saioko espedizio batek Antartikako irisgarritasun ezaren polora iritsi ziren, kometa batek bultzatutako katamaren batean, 62 egunean. Espedizio horretan Ramón Larramendi, Ignacio Oficialdegui eta Juan Manuel Viu zihoazen[44][45].

2011ko abenduaren 29an Alberto Iñurrategi, Juan Vallejo eta Mikel Zabalzak lortu zuten TrasAntartika2011 espedizioko bigarren erronka: hego polora iristea. Izotzezko desertuan 43 egun egin ondoren goizeko hamarretan heldu ziren 90º hegoaldera[46].

Ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gune edo Monumentu Historikoa deitzen zaie Antartikako kontinentean edo inguruko uharteetan dauden interes historikoko toki babestuei. Gune historikoen zerrenda 1972an egin zen lehen aldiz[47], eta ordutik 92 lekutara zabaldu da; 2015eko zerrenda izan da berriena[48]. Horietatik bi Hegoburuan daude.

Amundsenen denda[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amundsenen denda, garaiko argazki batean.

Karpa Roald Amundsenek zuzendutako norvegiar espedizioak eraiki zuen, 1911ko abenduaren 14an iritsi zenean. Gaur egun, elurraren eta izotzaren azpian lurperatuta dago, Polotik gertu. Gune edo Monumentu Historiko (HSM 80) izendatua izan da, Norvegiak Itun Antartikoaren Kontsulta Bilerari egindako proposamen baten ondorioz. Karparen kokapen zehatza ez da ezagutzen, baina, izotza mugitzeko abiaduraren eta elurraren metaketaren kalkuluetan oinarrituta, 2010etik aurrera polotik 1,8 eta 2,5 km artean dagoela uste da, egungo azaleraren azpitik 17 metroko sakoneran[49].

Argentinako masta[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Argentinako bandera, Operación 90ko kideek jarrita.

1965ko abenduan Argentinak Operación 90 izeneko misioa bidali zuen Hegoburu geografikora, eta bertan bandera baten masta jarri zuten. Espedizio horrek eraikitako masta Monumentu edo Gune Historiko izendatu da, HSM 1 izenarekin, Argentinak hala eskatua.

Ordu-eremua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lurreko toki gehienetan tokiko ordua longitudeak zehazten du eta, beraz, eguneko ordua, gutxi gora-behera, eguzkiak zeruan duen posizioarekin sinkronizatuta dago (adibidez, eguerdian eguzkia, gutxi gorabehera, bere punturik altuenean dago). Arrazonamendu honek Hego Poloan huts egiten du, non urtean egunsenti eta ilunabar bakarra egoten den, eta luzera lerro guztiak eta, beraz, ordu ardatz guztiak, elkartzen diren. Ez dago a priori arrazoirik Hego Poloa ordu eremu zehatz batean jartzeko, baina komenigarritasun praktikoko kontu bat bezala Amundsen-Scotteko Hego Poloko baseak Zeelanda Berriko ordua mantentzen du (UTC+12/UTC+13). Horren arrazoia da Estatu Batuek McMurdo basetik (Zeelanda Berriko Christchurchetik hornitzen dena) beren hornidura-misioak ("Deep Freeze Operazioa") egiten dituztela.

Flora eta fauna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima hain gogorrean, ez dago landare edo animalia natiborik Hegoburuan. Hala ere, batzuetan iristen dira hegazti batzuk, hegan. Hegoburuan ikusi dituzte marikoi antartikoak eta Pagodroma nivea txoriak[50]. 2000an Hego Poloko izotzean mikrobioak aurkitu ziren, bizirik[51].

Zientzialariek Gondwana Research aldizkarian argitaratu zutenez, lumadun dinosauroen frogak aurkitu zituzten animaliak muturreko hotzetik babesteko. Fosilak duela 100 urte baino gehiago aurkitu zituzten Koonwarran, Australian, baina duela milioika urte Hego Polotik gertu egon zen laku baten azpian pilatu ziren sedimentuetan[52].

Ikerketa Hegoburuan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amundsen-Scott basea gauez

Antartikan dauden 50 base ingurutik bakarra dago Hegoburuan, Amundsen-Scott basea. Udan 200 pertsona inguru bizi dira bertan. Pertsonalaren gehiengoak alde egiten du otsailaren erdialdean, eta 80 bat pertsona geratzen dira neguan instalazioak zaintzen, batez ere konponketa lanak egiten dituzten langileak eta zientzialari batzuk. Ikerketak eta mantenua gau antartikoan zehar egiten dira. Pertsonal hori guztiz isolatuta geratzen da bertan otsaila erdialdetik urria amaiera arte, eta basea guztiz buruaskia da neguan zehar, generadore bidez elektrizitatea lortuz.

Bertan egiten den ikerketa glaziologia, geofisika, meteorologia, atmosferaren fisika, astronomia, astrofisika eta biomedikuntza dira. Zientzialari gehienek tenperatura baxuak baliatzen dituzten, hezetasun eskasarekin eta altuera handiarekin (2.743 metro) euren ikerketak egiteko. Astronomiarako, adibidez, gune egokia da, gaueko se hilabeteetan ia denbora guztian erabili baitaitezke instrumentuan.

Basean negutegi bat dago, barazkiak sortzeko aukerarekin metodo hidroponikoa jarraituz. Neguan duten elikagai freskoen iturri bakarra da.

Telekonmunikazioak TDRS-F1, Marista eta GOES sistemaren bidez egiten dira, eta telefonia IRIDIUM sistemarekin egiten da[53][54].

Hegoburua kulturan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antartika fikzioan ezezagunaren eta abentura urrunaren sinonimoa izan da. Azken muga gisa eta gizakiarentzat ulertzen zaila den ingurune bezala agertu da literaturan. Aldaketa klimatikoaren eraginez, Antartika zientziaren eta gizakiaren jarreraren arteko bidegurutze bezala agertu da fikzioan azken urteotan. Howard Phillips Lovecraften At the Mountains of Madness Antartikan kokatua dago, adibidez.

Amundsen-Scott basean dagoen bizimodua Joh nBirden One Day, One Night: Portraits of the South Pole liburuan jasotzen da[55]. Bertan aipatzen dira Hegoburuko Foucaulten pendulua[56][57], 300en Kluba[55] eta zientzialariek egiten duten lana. Kim Stanley Robinsonek Antarctica liburuan Amundsen-Scott eta McMurdo baseetan oinarritutako zientzia-fikzio kontakizun bat egiten da, etorkizun hurbil batean kokatua.

X-Files telesailean ere agertu zen, baita Whiteout filman ere, nahiz eta bigarren honetan espazioa ez den benetakoa. Civilization IV bideo-jokoaren Rise and Fall luzapenean Amundsen-Scott basea agertzen da munduko mirari gisa. Suit Gundam: The Origin animean hiri handi bat dago Antartikan, Scott City izenekoa. Bertan bake-konferentzia bat egiten da Lurraren Federazioaren eta beste giza kolonia batzuen artean. 2019ko Where'd You Go, Bernadette filmean basea agertzen da, eta bere eraikuntza ere erakusten da itxiera kredituetan, nahiz eta filmean agertzen den lekua benetan Halley VI Britainiar Antartikako Ikerketa Basea den.

Ingurune urruna izateak konspirazio askorako aukera eman du. Lur Lauaren teoria defendatzen dutenen arabera, Hegoburua ez da existitzen (baina Iparburua bai), eta Antartika, benetan, Lur osoa inguratzen duen izotzezko gune infinitu bat da[58]. 1938-39an naziek Suabia Berria izeneko eremua erreklamatu zuten[59] eta base militar sekretua ere eraiki zuten bertan[60]. Horregatik konspirazio teoria asko egon dira Antartikako base sekretuen inguruan.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Euskaltzaindia: Hiztegi Batua.
  2. ↑ a b Ibon Sarasola: Zehazki hiztegia.
  3. ↑ a b Elhuyar gaztelania-euskara hiztegia.
  4. ↑ (Ingelesez) «Distance North-Pole > South-Pole - Air line, driving route, midpoint» www.distance.to (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
  5. ↑ «Amundsen-Scott South Pole Station | NSF - National Science Foundation» www.nsf.gov (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  6. ↑ «Where is the real Pole really?» www.southpolestation.com (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  7. ↑ (Ingelesez) «South Pole» www.trekearth.com (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  8. ↑ «Page has moved» web.archive.org 2008-05-17 (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  9. ↑ «Where is the South Pole ?» web.archive.org 2007-06-29 (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  10. ↑ «WHOI Magnetics Group : Magnetic South Pole» web.archive.org 2016-04-21 (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  11. ↑ (Ingelesez) Nair, Manoj C.. «Wandering of the Geomagnetic Poles | NCEI» www.ngdc.noaa.gov (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  12. ↑ «World Magnetic Model - Model Limitations» www.ngdc.noaa.gov (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  13. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2009-03-03 (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  14. ↑ «The USAP Portal: Science and Support in Antarctica - Course Material» www.usap.gov (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  15. ↑ (Ingelesez) «Why is the South Pole colder than the North Pole?» Scientific American (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  16. ↑ (Ingelesez) Lazzara, Matt. Preliminary Report: Record Temperatures at South Pole (and nearby AWS sites…) | On the Ice. (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  17. ↑ (Ingelesez) «How cold is the Antarctic?» NIWA 2007-02-28 (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  18. ↑ «Antarctic Weather» icecube.wisc.edu (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  19. ↑ Garner, Rob. (2015-11-24). «Landsat 8 Pinpoints Earth's Coldest Spots» NASA (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  20. ↑ (Errusieraz) Погода и климат. Amundsen–Scotteko klima. .
  21. ↑ (Alemanez) Deutscher Wetterdienst. Klimatafel von Amundsen - Scott / Südpol-Station (USA) / Antarktis. .
  22. ↑ (Ingelesez) National Oceanic and Atmospheric Administration. Amundsen–Scott Climate Normals 1961−1990. .
  23. ↑ Knox-Johnston, Robin.. (1994). Cape Horn : a maritime history. Hodder & Stoughton ISBN 0-340-41527-4. PMC 32023785. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  24. ↑ Coleman, E. C., 1943-. (2006). The Royal Navy in Polar exploration : from Frobisher to Ross. Tempus ISBN 0-7524-3660-0. PMC 70827864. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  25. ↑ (Ingelesez) Armstrong, Terence. (1971/09). «Bellingshausen and the discovery of Antarctica» Polar Record 15 (99): 887–889.  doi:10.1017/S0032247400062112. ISSN 1475-3057. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  26. ↑ «Antarctica» web.archive.org 2014-10-23 (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  27. ↑ Webster's guide to American history : a chronological, geographical, and biographical survey and compendium. G. & C. Merriam Co 1971 ISBN 0-87779-081-7. PMC 142893. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  28. ↑ a b Berkman, Paul Arthur.. (2002). Science into policy : global lessons from Antarctica. Academic Press ISBN 978-0-08-051668-4. PMC 162570658. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  29. ↑ Simpson-Housley, Paul.. (1992). Antarctica : exploration, perception, and metaphor. Routledge ISBN 0-203-03602-6. PMC 252798819. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  30. ↑ «First women at Pole» www.southpolestation.com (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  31. ↑ «The Antarctic Sun: News about Antarctica - Famous Firsts» antarcticsun.usap.gov (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  32. ↑ «Südtirol - Diese Seite existiert nicht» web.archive.org 2012-03-10 (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  33. ↑ «Antarctic Firsts» www.antarctic-circle.org (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  34. ↑ «Breaking news: Christian Eide bags the South Pole solo speed ski world record» www.explorersweb.com (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  35. ↑ (Ingelesez) «Canadians break speed record trekking to South Pole» thestar.com 2009-01-07 (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  36. ↑ Guinness world records 2014. ISBN 978-1-908843-35-7. PMC 828246222. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  37. ↑ Txantiloi:En-au Group, S.. (2020-03-29). «Take your polar ambitions to the ends of the earth» Icetrek Polar Expeditions (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  38. ↑ «Life's an Adventure» archive.is 2013-06-24 (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  39. ↑ «Wilson, nå er vi framme! -» archive.is 2013-06-24 (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  40. ↑ (Ingelesez) «First Briton to cross Antarctic unaided» BBC News (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  41. ↑ (Ingelesez) «Woman is youngest to ski solo to South Pole» BBC News 2020-01-10 (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  42. ↑ «Euskal espedizioa Hego Polora» Argia 2002-10-26 (Noiz kontsultatua: 2020-03-30).
  43. ↑ «La expedición vasca a pie llega al Polo Sur - Más deporte» www.elmundo.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-30).
  44. ↑ (Gaztelaniaz) País, Ediciones El. (2006-01-14). «La expedición de 'Al filo de lo imposible' atraviesa la Antártida en 62 días» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  45. ↑ (Gaztelaniaz) «Ignacio Oficialdegui López» Trineo de Viento (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  46. ↑ Berria. «Iñurrategi, Vallejo eta Zabalza hego polora iritsi dira» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  47. ↑ «Antarctic Treaty database» web.archive.org 2015-09-23 (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  48. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2019-01-22 (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  49. ↑ (Ingelesez) Orheim, Olav. (2011/07). «The present location of the tent that Roald Amundsen left behind at the South Pole in December 1911» Polar Record 47 (3): 268–270.  doi:10.1017/S0032247410000719. ISSN 1475-3057. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
  50. ↑ «The Antarctic Sun, January 5, 2003» webcache.googleusercontent.com (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  51. ↑ «BBC News | SCI/TECH | Snow microbes found at South Pole» newsvote.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  52. ↑ CNN, Jessie Yeung. «There used to be fluffy dinosaurs at the South Pole» CNN (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  53. ↑ «South Pole--News» www.southpolestation.com (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  54. ↑ (Ingelesez) Israel, D. J.. (1998). «The South Pole TDRSS Relay (SPTR)» ASPC 141: 319. ISSN 1050-3390. (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  55. ↑ a b (Ingelesez) Hughes, Becky. (2018-01-31). «Explore Life at the South Pole in One Day, One Night: Portraits of the South Pole» Parade (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  56. ↑ (Ingelesez) Johnson, George. (2002-09-24). «Here They Are, Science's 10 Most Beautiful Experiments» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  57. ↑ Baker, Gregory L.. (2011). Seven tales of the pendulum. Oxford University Press ISBN 978-0-19-958951-7. PMC 673415082. (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  58. ↑ Dubay, Eric. «The South Pole Does Not Exist!» AtlanteanConspiracy (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  59. ↑ (Ingelesez) Niiler, Eric. «Hitler Sent a Secret Expedition to Antarctica in a Hunt for Margarine Fat» HISTORY (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  60. ↑ (Ingelesez) Hoare, Callum. (2019-02-06). «Hitler's Antarctica plan EXPOSED: Royal Navy uncovered HIDDEN Nazi base, documents reveal» Express.co.uk (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Hegoburua&oldid=9388667"(e)tik eskuratuta