Urtarrilaren 16

Urtarrilaren 16a gregoriotar egutegiaren urteko hamaseigarren eguna da. 349 egun falta dira urtea amaitzeko, 350 egun bisurteetan.

Jaiotzak Euskal Herrian Henrike Ezponda Jaiotza: Maule-Lextarre, 1568 Heriotza: Tolosa Okzitania, 1643ko maiatzaren 18a José Manuel Otxotorena Jaiotza: Hernani, 1961 Rafaela Ybarra Jaiotza: Bilbo, 1843 Heriotza: Bilbo, 1900eko otsailaren 23a Roger Lapébie Jaiotza: Baiona, 1911 Heriotza: Peçac, 1996ko urriaren 11 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Aaliyah Jaiotza: Brooklyn, 1979 Heriotza: Marsh Harbour (en) , 2001eko abuztuaren 25a Susan Sontag Jaiotza: New York, 1933 Heriotza: New York, 2004ko abenduaren 28a Eugène Carrière Jaiotza: Gournay-sur-Marne, 1849, 1849 eta 1849 Heriotza: Paris, 1906ko martxoaren 27a Vittorio Alfieri Jaiotza: Asti, 1749 eta 1749 Heriotza: Florentzia, 1803ko urriaren 8a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Urtarrilaren 16ko jaiotzak Edward Gordon Craig • Gregor Gysi • Nicklas Bendtner • Joseph Victor von Scheffel • Henri d'Orléans, Duke of Aumale • Vasily Lanovoy • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Jean Cassou Jaiotza: Bilbo, 1897ko uztailaren 9a Heriotza: Parisko 5. barrutia, 1986 Tomás Garicano Jaiotza: Iruñea, 1910eko otsailaren 9a Heriotza: Madril, 1988 Felipe Arrese Beitia Jaiotza: Otxandio, 1841eko maiatzaren 25a Heriotza: Otxandio, 1906 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Marco Polo Jaiotza: Venezia, 1254ko irailaren 15a eta 1254 (egutegi gregorianoa) Heriotza: Venezia, 1324 Gina Lollobrigida Jaiotza: Subiaco, 1927ko uztailaren 4a Heriotza: Erroma, 2023 Giotto di Bondone Jaiotza: Vicchio, 1267, 1276 eta 1266 Heriotza: Florentzia, 1337 Edward Gibbon Jaiotza: Putney (en) , 1737ko maiatzaren 8a, 1737ko apirilaren 27a eta 1737 Heriotza: Londres, 1794 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Urtarrilaren 16ko heriotzak Edmond About • Aleksei Kuropatkin • Jules Barbier • Mikhail Prishvin • Frank Hurley • Erik Dahlbergh • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Columbia espaziontzia. K. a. 27 - Zesar Augustoren izendapenarekin Erromatar Inperioa sortu zen, Erromatar Errepublikaren ondoren. 1791 - Jandarmeria sortu zen Frantzian. 1795 - Frantziak Herbehereak indarrez hartu zituen. 1991 - George W. Bushek Golkoko Gerra hasteko agindua eman zuen. 2003 - Columbia espazio anezka (irudian) atmosferatik irtetera zihoala, objektu batek talka egin zion, 13 egun geroago lurreratzean ontziaren suntsitzea eragin zuena. + Gertaera gehiago... Egutegia << Urtarrila >> A Aa Az Og Os L I 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2023 Aurreko eta hurrengo urteetan 2020: Osteguna 2021: Larunbata 2022: Igandea 2024: Asteartea 2025: Osteguna 2026: Ostirala Izendegia Santutegia: Martzelo, Honorato Arleskoa, Danakto Aulonakoa Seaska egutegia: Lexuri eta Markel/Marzel/Martxel.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1937 - Etxauri inguruko bide bazter batean frankistek Eladio Zilbeti futbolari eta politikari hil zuten.
• 1945 - Jesús Carrera Olaskoaga komunista hondarribiarra fusilatu zuten. 1943an atxilotu zuten frankistek, Espainiako Alderdi Komunistako barnealdeko idazkari nagusi zela. Bost hilabetez torturak jasan ostean, heriotzara kondenatu zuten.
• 1980 - Karlos Saldise Korta hil zuen Lezon Grupos Armados Españoles talde parapolizialeko pistolari batek. Saldisek herriko mugimendu sozial ugaritan hartzen zuen parte.
• 2009 - ETAk telebista hedagailu baten aurka bonba lehertarazi zuen Hernanin, eta Ertzaintzak beste bi desaktibatu inguruetan.
• 2016 - Donostiako autobus geltoki berria inauguratu zen.

Mundua

• K. a. 27 - Zesar Augustoren izendapenarekin Erromako Inperioa sortu zen, Erromatar Errepublikaren ondoren.
• 1219 - Ipar Itsasotik zetorren sagailo zikloniko batek iparraldeko Herbehereak eta Zuiderzee inguruko eskualdea urez bete zituen.
• 1412 - Medicitarrak Aita Santuaren bankari ofizial bihurtu ziren.
• 1492 - Gaztelaniazko lehen gramatika, Nebrijak idatzia, aurkeztu zitzaion Elisabet erreginari.
• 1547 - Ivan IV.a (Ivan Beldurgarria izenez ezaguna) Errusiako tsar izendatu zuten.
• 1556 - Felipe II.a Espainiako errege izendatu zuten.
• 1581 - Ingalaterrako parlamentuak katolizismoa legez kanporatu zuen.
• 1707 - Eskoziako parlamentuak Batasun Akta berretsita, Britainia Handia sortu zuten Ingalaterra eta Eskoziak.
• 1786 - Virginian (AEB) erlijio askatasuneko legea indarrean sartu zen.
• 1919 - Ameriketako Estatu Batuetan alkohola debekatzen zuen Lege Lehorra indarrean jarri zen.
• 1920 - Nazioen Liga lehen aldiz elkartu zen Parisen (Frantzia).
• 1939 - IRAk bonba erasoen kanpaina bat abiarazi zuen Ingalaterraren aurka.
• 1945 - Adolf Hitler bere bunkerrean (Führerbunker) ezkutatu zen.
• 1968 - AEBek Niagara Operazioa abiatu zuten Vietnamgo gerran. 66 eguneko aire bonbardaketan, 15.000 vietnamdar hil eta eremua erabat suntsitu zuten.
• 1976 - Irango Sha Egipton erbesteratu zen, Iraultza islamiarretik ihesi.
• 1991 - Golkoko Gerra hasi zen, AEBek Iraki eraso egin ondoren.
• 2001 - Laurent-Désiré Kabila Kongoko presidentea erail zuen bere bizkartzainetako batek.
• 2005 - Adriana Iliescu, 66 urteko emakume errumaniarrak ume bat izan zuen. Historian ume bat izaten emakumerik zaharrena.
• 2006 - Ellen Johnson Sirleaf Liberiako presidente izendatu zuten; Afrika osoan estatu buru izatera hauteskunde bidez iritsitako lehen emakumezkoa.

Arte eta kultura

Mundua

• 1605 - Miguel de Cervantes idazleak On Kixote Mantxakoa bere eleberri ezagunaren lehen edizioa argitaratu zuen Madrilen.
• 1782 - Die Entführung aus dem Serail (euskaraz: Bahiketa harenean), Wolfgang Amadeus Mozarten musika eta Christoph Friedrich Bretznerren libretoa duen opera estreinatu zen Vienako Burgtheaterren.
• 1998 - Fallen ("Eroria") filma estreinatu zen, Gregory Hoblitek zuzendu eta Denzel Washington, John Goodman, Donald Sutherland, Embeth Davidtz, James Gandolfini eta Elias Koteas aktoreek antzeztu zuten.
• 2005 - Telecinco espainiar telebista katean Aída umorezko lehenbizikoz telesaila aireratu zen.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1803 - Pablo Gorosabel, gipuzkoar legegilea, historialaria eta politikaria (h. 1868).
• 1843 - Rafaela Ibarra, bilbotar beata (h. 1900).
• 1879 - Benigno Belaustegigoitia, bizkaitar futbolaria (h. 1946).
• 1891 - Antonio Lizartza, nafar karlista (h. 1974).
• 1898 - Pedro Biritxinaga, bizkaitar kirol masaje-emailea (h. 1958).
• 1911 - Roger Lapébie, lapurtar txirrindularia, 1937ko Frantziako Tourreko irabazlea (h. 1996).
• 1914 - Jose Antonio Garate, gipuzkoar kazetaria (h. 2003).
• 1915 - Xavier Bueno, nafar margolaria (h. 1979).
• 1920 - Marcelino Bilbao, Euzko Gudarostearen eta CNTren Isaac Puente batailoiako tenientea (h. 2014).
• 1921 - José Arribas, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 1989).
• 1923 - Esteban Etxebarria, bizkaitar futbolaria (h. 1987).
• 1927 - José María Benito del Valle, Ekin eta ETAren sortzaileetako bat (h. 2011).
• 1937 - Koxme Lizaso, gipuzkoar bertsolaria (h. 2013).
• 1938 - José Luis Almandoz, gipuzkoar arraunlaria (h. 2013).
• 1959 - Mikel Hernández Abaitua, euskal idazlea, Batxilergoko Euskal Hizkuntza eta Literaturako katedraduna eta Euskal Filologian doktorea.
• 1960 - Sabin Bilbao, bizkaitar futbolari ohia.
• 1961 -
  • Juan Matute, bizkaitar zaldizko ohia.
  • José Manuel Otxotorena, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1966 - Ana Beltrán, Nafarroako Alderdi Popularraren presidentea, Zaragozan.
• 1969 - Josema López, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1970 - Mikel Roteta, gipuzkoar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1971 - Armando Ribeiro, bizkaitar futbolari ohia.
• 1973 -
  • Lionel Bilbao, lapurtar izotz hockey jokalalari ohia.
  • Asier Cuevas, gipuzkoar atleta, ultramaratoietan aditua.
• 1977 - Iban Malo, gipuzkoar aktorea.
• 1978 - Koldo Gil, nafar txirrindulari ohia.
• 1982 - Amaia Lujambio, nafar biologo eta atleta ohia.
• 1988 - Lander Lasa, gipuzkoar saskibaloi jokalaria.
• 1990 - Jon Ander Pérez, arabar futbolaria.
• 1991 - Irati Santiago, gipuzkoar zinema ekoizlea.
• 1992 - Alexander Vallejo, arabar futbolaria.
• 1995 -
  • Borja Cabo, bizkaitar historialari eta irakaslea.
  • Arantza Moreno, bizkaitar atleta, xabalina jaurtiketan aditua.
• 2003 - Endika Buján, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 1409 - Renato Anjoukoa, Napoliko eta Aragoiko erregea (h. 1480).
• 1558 - Jakobe Badengoa, Badengo printzesa (h. 1597).
• 1675 - Louis de Rouvroy (Saint-Simongo dukea), frantziar militar, diplomazialari eta idazlea (h. 1755).
• 1728 - Niccolò Piccinni, italiar musikagilea (h. 1800).
• 1749 - Vittorio Alfieri, italiar antzerkigile eta poeta (h. 1803).
• 1820 - Johannes Rebmann, alemaniar misiolaria (h. 1876).
• 1821 - John C. Breckinridge, Ameriketako Estatu Batuetako 14. presidenteordea (h. 1875).
• 1831 - Jovan Ristic, Serbiako lehen ministroa (h. 1899).
• 1836 - Frantzisko II.a Bi Sizilietakoa, Bi Sizilietako erregea (h. 1894).
• 1838 - Franz Brentano, alemaniar filosofo eta psikologoa (h. 1917).
• 1846 - Eugène Carrière, Fin de siècle garaiko frantziar margolari inpresionista (h. 1906).
• 1847 - Kálmán Mikszáth, hungariar eleberrigile, kazetari eta politikaria (h. 1910).
• 1851 - William Hall-Jones, Zeelanda Berriko lehen ministroa (h. 1936).
• 1855 - Eleanor Marx, aktibista politikoa eta autore marxista (h. 1898).
• 1868 - Armin Otto Leuschner, estatubatuar astronomoa (h. 1953).
• 1882 - Margaret Wilson, estatubatuar eleberrigilea (h. 1973).
• 1884 - Jules Supervielle, uruguaiar frantziar olerkaria (h. 1960).
• 1896 - Maria Ossowska, poloniar soziologo eta filosofo soziala (h. 1974).
• 1900 - Edith Frank, judu alemaniar errefuxiatua, Otto Franken emaztea eta Margot Frank eta Anne Franken ama (h. 1945).
• 1901 -
  • Fulgencio Batista, Kubako presidente eta diktadorea (h. 1973).
  • Laura Riding, estatubatuar idazle eta literatura kritikoa (h. 1991).
• 1902 - Eric Liddell, eskoziar korrikalari, errugbi jokalari eta misiolaria (h. 1945).
• 1905 - Ernesto Halffter, espainiar musikagilea eta orkestra-zuzendaria (h. 1989).
• 1908 - Ethel Merman, estatubatuar aktore eta abeslaria (h. 1984).
• 1911 -
  • Eduardo Frei Montalva, Txileko presidentea (h. 1982).
  • Jacques Guillermaz, frantziar sinologoa, armadako jenerala eta diplomatikoa (h. 1998).
• 1917 -
  • Justin Ahomadegbé-Tomêtin, Dahomeyko presidentea (h. 2002).
  • Constanza Martínez Prieto, espainiar errepublikanoa (h. 1997).
• 1920 -
  • William Boone, estatubatuar matematikaria (h. 1983).
  • Andreana Družina, esloveniar eta jugoslaviar partisano, Jugoslaviako Herriaren Heroi izendatua (h. 2021).
  • Stephanos II.a Ghattas, egiptoar kardinala eta Eliza Katoliko Koptoaren patriarka (h. 2009).
• 1928 - Pilar Lorengar, espainiar opera-abeslaria (h. 1996).
• 1931 - Johannes Rau, Alemaniako presidentea (h. 2006).
• 1932 - Dian Fossey, estatubatuar zoologoa, gorilei buruz egindako ikerketengatik ezaguna (h. 1985).
• 1933 - Susan Sontag, estatubatuar idazlea (h. 2004).
• 1934 - Marilyn Horne, estatubatuar mezzosopranoa.
• 1938 - José Manuel Villabella, espainiar saiakeragile eta eleberrigilea.
• 1942 - Nicole Fontaine, frantses politikaria, Europako Legebiltzarrako presidentea (h. 2018).
• 1944 - Jill Tarter, estatubatuar astronomoa eta SETIko zuzendaria.
• 1945 - Wim Suurbier, herbeheretar futbolari eta entrenatzailea (h. 2020).
• 1948 - John Carpenter, estatubatuar zinema zuzendari, gidoilari, musikagile eta ekoizlea.
• 1951 - Gemma Lienas, kataluniar idazlea da eta ekintzaile feminista.
• 1952 - Fuad II.a Egiptokoa, Egiptoko azken erregea.
• 1954 - Morten P. Meldal, daniar kimikaria, 2022ko Kimikako Nobel Saria.
• 1957 - Ricardo Darín, argentinar aktorea.
• 1959 - Sade Adu, britainiar-nigeriar musikagile eta abeslaria.
• 1960 - Luis de Guindos, PPko espainiar politikaria.
• 1962 - Bethan Gwanas, galeseraz soilik idazten duen galestar idazlea.
• 1963 - Carlos Xavier, portugaldar futbolari ohia.
• 1967 -
  • Andrea James, estatubatuar film-ekoizle, zuzendari, blogari eta transgeneroen eskubideen aldeko ekintzailea.
  • Alberto Puig, kataluniar motoziklismoko pilotu ohia.
  • Dolores Serrano, espainiar musikagilea, piano-jotzailea eta irakaslea.
• 1968 - Mònica Terribas, kataluniar kazetaria.
• 1972 - Radivoje Manić, serbiar futbolari ohia.
• 1974 - Kate Moss, britainiar top-modela.
• 1975 -
  • Ayako Fuchigami, japoniar politikaria, Japoniako prefektura bateko asanblakide hautatutako lehen pertsona transgeneroa.
  • Nozomi Yamago, japoniar futbolari ohia.
• 1976 - America Vera-Zavala, txiletar eta perutar jatorriko suediar politikari eta idazle politikoa.
• 1979 -
  • Aaliyah, estatubatuar abeslari, aktore eta modeloa (h. 2001).
  • Mélanie Joly, kanadar abokatua, politikaria eta estatistikaria.
• 1980 -
  • Noura Erakat, estatubatuar-palestinar ekintzailea, unibertsitateko irakaslea, legelaria eta giza eskubideen abokatua.
  • Lin-Manuel Miranda, estatubatuar musikagilea, kanta-idazlea, antzerkigilea, raperoa eta aktorea.
  • Yuki Tsuchihashi, japoniar futbolari ohia.
• 1981 - Marta Roure, andorratar abeslaria, Eurovision Abesti Lehiaketan katalanez abestu zuen lehen artista.
• 1982 - Su Garrido Pombo, galiziar abeslaria eta musikagilea.
• 1984 - Sergio Pardilla, espainiar txirrindularia.
• 1985 - Pablo Zabaleta, euskal jatorriko argentinar futbolari ohia.
• 1986 -
  • Aija Andrejeva, letoniar abeslaria.
  • Daiki Niwa, japoniar futbolaria.
• 1988 - Iñaki Gómez Goroztieta, mexikar-kanadar atleta, ibilketan aditua.
• 1990 - Owen Wright, australiar surflaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1895 - Juan Jose Telleria Aiesta, beasaindar musikagilea (j. 1857).
• 1906 - Felipe Arrese Beitia, euskal idazlea (j. 1841).
• 1916 - Juan Bautista Bilbao, bizkaitar idazlea (j. 1887).
• 1928 - Manuel Martinez de Ubago, nafar arkitektoa (j. 1869).
• 1937 - Eladio Zilbeti, nafar politikaria, EAE-ANV alderdiaren bultzatzailea eta Osasuna futbol klubaren sortzaileetako bat, fusilatua (j. 1898).
• 1945 - Jesús Carrera, gipuzkoar buruzagi politiko, sindikalista eta gudaria, Alcalá de Henares (j. 1911).
• 1953 - Santiago Cunchillos Manterola, nafar legegizona eta itzultzailea (j. 1882).
• 1980 - Karlos Saldise, Amnistiaren Aldeko Batzordetako gipuzkoar kidea, Gerra zikinaren biktima (j. 1947).
• 1986 - Jean Cassou, Euskal Herrian jaiotako frantziar idazlea, Parisen (j. 1897).
• 1988 - Tomás Garicano, nafar militar eta politikaria, Madrilen (j. 1910).
• 2002 - Ignazio Urkixo, bizkaitar euskaltzalea eta diplomatikoa (j. 1907).
• 2005 - Edurne Garitazelaia, bizkaitar euskaltzalea,  Arrigorriagan bertako herritarrei euskara klaseak eman zizkien lehen emakumea (j. 1926).
• 2006- Pilar Arostegi, gasteiztar agirizaina, Gasteizko Udal Artxiboko lehenengo emakumezko artxibozaina (j. 1944).
• 2015 -
  • Carlos Aseginolaza, gipuzkoar botanikoa, Euskal Herriko floran aditua (j. 1955).
  • Pello Iguaran, gipuzkoar futbolaria (j. 1940).
  • Josu Uribetxebarria, gipuzkoar ETAkidea (j. 1955).
• 2016 - Sotero Lizarazu, euskal txirrindularia (j. 1919).

Mundua

• 309 - Martzelo I.a, Aita santua.
• 1263 - Shinran, japoniar erlijio-gizon budista (j. 1173).
• 1391 - Muhammad V.a ibn Jusuf, Granadako emirra (j. 1338).
• 1678 - Madeleine de Souvré, Sabléko markesa, frantziar idazlea (j. 1599).
• 1794 - Edward Gibbon, britainiar historialaria, Tazitoren garaitik izan den garrantzitsuena askoren ustez (j. 1737).
• 1866 - Phineas Quimby, estatubatuar sendagilea (j. 1802).
• 1883 - Matilde Díez, espainiar antzerki-aktorea (j. 1818).
• 1886 - Amilcare Ponchielli, italiar musikagilea (j. 1834).
• 1891 - Léo Delibes, frantziar musikagilea (j. 1836).
• 1901 - Arnold Böcklin, suitzar margolari sinbolista (j. 1827).
• 1912 - Georg Heym, alemaniar olerkari espresionista (j. 1887).
• 1942 -
  • Arturo, Connaughteko eta Strathearngo dukea, britainiar printzea, Kanadako gobernadore orokorra (j. 1850).
  • Carole Lombard, Hollywoodeko itzal handiko estatubatuar aktorea (j. 1908).
• 1947 - Piotr Krasnov, errusiar jeneral kosako tsarista (j. 1869).
• 1948 - Augusto Weberbauer, alemaniar naturalista, botanikari eta unibertsitateko irakaslea, XX. mendeko botanikari garrantzitsuenetakoa (j. 1871).
• 1950 - Gustav Krupp von Bohlen und Halbach, alemaniar diplomazialari eta enpresaburua (j. 1870).
• 1957 - Arturo Toscanini, italiar orkestra-zuzendaria (j. 1867).
• 1958 - Sofía Casanova, galiziar kazetaria, korrespontsala eta idazlea (j. 1861).
• 1962 - Antonio Sagardía, espainiar militarra (j. 1880).
• 1967 - Robert J. Van de Graaff, estatubatuar fisikaria (j. 1901).
• 1971 - Philippe Thys, belgikar txirrindularia (j. 1890).
• 1979 - Fred Elizalde, euskal jatorriko filipinar musikagile eta orkestra-zuzendaria (j. 1907).
• 1980 - Benjamín Palencia, espainiar margolaria (j. 1894).
• 1982 - Ramón José Sender, espainiar idazlea (j. 1901).
• 2000 - Dionisio Gamallo, galiziar idazlea (j. 1914).
• 2001 - Laurent-Désiré Kabila, Kongoko Errepublika Demokratikoko presidentea (j. 1939).
• 2004 - Kalevi Sorsa, Finlandiako lehen ministroa (j. 1930).
• 2005 - Agustín González, espainiar aktorea (j. 1930).
• 2009 - Andrew Wyeth, estatubatuar margolaria (j. 1917).
• 2012 -
  • Gustav Leonhardt, herbehereetar klabezin eta organista eta orkestra-zuzendaria (j. 1928).
  • Carlos Pujol, katalan idazlea eta itzultzailea (j. 1936).
• 2016 - Palmira Julia Tello, espainiar errepublikaren aldeko propagandista eta milizianoa (j. 1920).
• 2017 - Eugene Cernan, estatubatuar astronauta eta militarra (j. 1934).
• 2020 - Christopher Tolkien, J. R. R. Tolkienen semea eta honen lan askoren argitaratzailea (j. 1924).
• 2021 - Phil Spector, estatubatuar musika ekoizle, musikari eta abesti egilea (j. 1939).
• 2022 -
  • Kevin Flynn, irlandar errugbilaria (j. 1939).
  • Hana Horka, kantari txekiarra, Asonance folk-taldeko kidea (j. 1964).
  • Ibrahim Boubacar Keïta, Maliko presidentea (j. 1945).
• 2023 -
  • Vladas Česiūnas, piraguismoan lehiatu zen sobietar eta lituaniar kirolaria (j. 1940).
  • Gina Lollobrigida, italiar aktorea (j. 1927).
  • Lupe Serrano, txiletar balleteko dantzaria eta dantza-irakaslea (j. 1930).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Lexuri eta Markel/Marzel/Martxel.

Jaieguna, ondoko herrietan:

• Bizkaian: Berriz, Mungia.
• Gipuzkoan: Elgoibar, Getaria.
• Nafarroan: Buñuel, Kadreita, Ultzama.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2261
• Multimedia: 16 January

Urtarrilaren 15 | Urteko egutegi | Urtarrilaren 17