Helios Gómez

Helios Gómez
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Sevilla, 1905eko maiatzaren 27a
Herrialdea	Espainia
Heriotza	Bartzelona, 1956ko irailaren 19a (51 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	margolaria, poeta, idazlea, anarkosindikalista, kartelgilea, ilustratzailea, iraultzailea, marrazkilaria eta artista grafikoa
Kidetza	Lanaren Konfederazio Nazionala
Genero artistikoa	olerkigintza
Zerbitzu militarra
Parte hartutako gatazkak	Espainiako Gerra Zibila
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa	Espainiako Alderdi Komunista
heliosgomez.org

Helios Gómez Rodríguez (Sevilla, 1905eko maiatzaren 27a - Bartzelona, 1956ko irailaren 19a), "gorbata gorriko artista" izenez ere ezaguna, frankismoaren aurkako sindikalista izan zen, pintorea, kartelgilea eta poeta ijito andaluziarra, XX. mendearen hasierako abangoardia artistikoaren ordezkaria.

Biografia

Helios Gómez Triana auzoan jaio zen, eta beti izan zen horretaz fier, ijito herrikoa izatearekin bezala. Lehen ikasketak Sevillako Arte eta Lanbideen Industria Eskolan egin zituen, zeramikako dekoratzailearen lanbidea ikasiz, Kartuja lantegian pintore-laguntzaile gisa lan eginez eta Arte Ederren gaueko ikastaroetara joanez.

1923an CNTrekin bat egin zuen, eta lehen lana Páginas Libres egunkari anarkistan argitaratu zuen. 1925ean, lehen aldiz, Kursaal kafetegian izaera kubista zuten lanak erakutsi zituen.

Bere iritzi libertarioek garaiko matxinadetan parte hartzera eraman zuten, eta 1927an Parisera erbesteratu behar izan zuen, eta handik Europako hainbat hiritan barna bidaiatu zuen, Sacco eta Vanzetti anarkisten exekuzioen aurkako gaitzespen-adierazpenetan parte hartzeagatik Frantziako hiriburutik kanporatu zutelako. Lehenik Bruselan finkatu zen, eta Max Deauvillen Rien qu'un homme liburua ilustratu zuen.

Amsterdam, Viena eta bi hilabete SESBen izan zen. 1929an tipografia eta interiorismoa ikasi zituen Berlinen eta zenbait komunikabidetan argitaratu zuen, hala nola Berliner Tageblatt. 1930ean AITk Berlinen argitaratu zuen Días de Ira lehen albuma.

Primo de Riveraren diktaduraren ondoren, Bartzelonara itzuli zen, eta han L'Opinó, La Rambla, La Batalla, L'Hora, Bolivar, Estudios eta Nueva España egunkarietan parte hartu zuen, hainbat azalerekin eta irudiekin. 1930ean, Zergatik alde egin dut anarkismotik, manifestua argitaratu eta Kataluniako eta Balear Uharteetako Federazio Komunistan sartu zen, Langile eta Nekazari Blokean izena emanez. Handik gutxira bota zuten, talde komunista prosobietarretan militatzeko joera ideologiko libertarioengatik.

Espainiako Bigarren Errepublika aldarrikatzean, Bartzelonako Emakumeen Kartzelako erasoan parte hartu zuen. Madrilera joan eta PCEn afiliatu zen, Mundo Obrero aldizkarian kolaboratuz. 1931n atxilotu zuten, Madrilen kartzelaratu eta gero Jaenera eraman zuten. Behin-behineko askatasuna lortu zuenean, Bruselara joan zen eta handik Moskura, Artista Proletarioen Nazioarteko Biltzarrera gonbidatuta, SESBen 25. urteurrena zela eta. Bidaia horretatik, berak Erika poeman autokritika ideologiko bat idatzi zuen geroago aldi hartan, Max Steirner ideologo anarkistaren indibidualismo erradikaletik askoz hurbilago, komunisten kolektibismo intelektualetik baino:

«	Hegan egin! Sortu! nahiz eta sorkuntza ezin den kolektiboa izan, Erika: banakakoa da beti. Taldeak handitu baino ezin du egin, lanean lagundu. Horixe da kolektibitatearen helburua, gizabanakoaren pentsamendu librea, inkisitiboa, betetzea. Gizateriaren altxorrik baliotsuena!	»
Helios Gómez, Erika

1933an Moskuko Pushkin Museoan obra erakutsi eta Revolución española bigarren albuma argitaratu zuen. 1934an Bartzelonara itzuli zen, eta 1934ko Iraultzan parte hartzean atxilotu eta espetxe-ontzi batean sartu zuten. Han zegoen bitartean, hirugarren albuma egingo zuen, Viva Octubre, 1935ean argitaratua eta gertakari horiei buruzkoa.

Gerra zibila

1935ean Bartzelonan Els Sis sortu zuen. 1936ko udaberrian, profesional grafikoak Herri Ateneo Entziklopedikoan bildu ziren marrazkilarien sindikatu bat sortzeko eta Arte Grafikoen Sindikatuari atxikitzeko. Zuzendaritza Batzordea eratu zen eta Helios Gómez hautatu zuten aho batez lehendakari. Marrazkilari Profesionalen Sindikatua deitu zen, eta talde errepublikano eta anarkistentzako kartelismoan aritu zen. Bartzelonako defentsa-barrikadetan borrokatu zen, eta Kataluniako Intelektual Antifaxisten Aliantzan sartu zen.

UGTko komisario politiko izendatu zuten eta Ramón Casanellas zutabea antolatzeaz arduratu zen. Bayo espedizioarekin abiatu zen Ibiza eta Mallorca askatzeko, eta Aragoi, Madril eta Andaluziako fronteetan parte hartu zuen. Bere alderdiko kapitain bat hiltzea leporatu zioten, neurriz kanpoko diziplina-neurria aplikatzeagatik; eta Madrilera joan zen errepresaliak saihesteko. Gerra Zibilean, 1937an, PSUCtik bota zuten, eta estalinistek jazarri zuten, trotskista eta libertarioa izatea leporatzen baitzioten. Lehengo militantzia anarkistara itzuli zen Lanaren Konfederazio Nazionalean. 1939an 26. Dibisioko Kultura Miliziano izendatu zuten, garai bateko Durruti Zutabea, non El Frente zutabe horretako bozeramalearen zuzendaritza eta maketazioaz arduratzen baitzen. Durrutiri omenaldia egiteko ekitaldia ere antolatu zuen Bartzelonan.

Gerraostea

Errepublikaren porrotaren ondoren, Frantzian eta Aljerian kontzentrazio-eremu desberdinetatik igaro zen, besteak beste, Vernet d'Ariège-tik, non Max Aub bezalako intelektualekin bat egin baitzuen, 1939ko otsailetik 1941eko maiatzera. Askatu egin zuten, eta Frantziara joan zen. Mercedes Planas ezagutu zuen han, Gabriel bere seme bakarraren ama. Ez zuen borroka bukatutzat eman, eta Bartzelonara igaro zen. Han sortu zuen 1944an Liberazio Nazional Errepublikanoa taldea, eta, aldi berean, Andaluziako Etxea sortu zuen, kurioski militar espainiar batekin batera. Urtebete geroago atxilotu zuten eta 5 hilabete eman zituen espetxean. Arnaiz galerian 1948an lan surrealistak erakutsi zituen eta Bartzelonako Jazz Colon eta Sant Jaume Egoitzaren horma-irudiak egin zituen.

Legez kanpoko elkartze ilun baten ondorioz atxilotu zuten berriro, eta kartzelan sartu zuten; han, Bartzelonako Modelo Kartzelako oratorio batean, La Capilla Gitana freskoa margotu zuen eta corpus poetikoa idatzi zuen. 1954 arte egon zen kartzelan, 1950etik askatzeko agindua egon arren. 1956ko irailaren 19an hil zen Bartzelonan.

Obra

Sevillako pintorearen estiloa Páginas libres aldizkari anarkistaren orrietan hasi zen garatzen. Anarkistekin politikoki harremana hasi zuen bitartean, garaiko abangoardia artistikoekin ere egin zuen, Sevilla kontserbadoreko korronte artistikoekin kontraste handia eginez. Horregatik, Kursaal Kafetegian egin zuen lehen erakusketa indiferentzia eta arbuioz hartu zuten. Oraingo honetan, estilo kubista eta futuristan egindako lanak azaldu zituen, Andaluziako gizarte-paisaiari eta ijitoen dantzari buruzkoak. Geroago, Madrilgo Ateneora eta Bartzelonako Dalmau galeriara pasatu zen, eta han harrera hobea izan zuen.

Europan zehar egindako bidaietan, Helios abangoardiako artistekin harremanetan hasi zen, bereziki George Grosz alemaniarrekin eta Berlingo Der Sturm galeriaren jabe zen Herwarth Walden sustatzaile eta galeristarekin. Han argitaratu zuen 1930ean Días de Ira lehen albuma, "Munduko faxismoaren biktima guztiei" eskeinia. Romain Rolland Frantziako Nobel saridunaren hitzaurrean, hauxe dio sarreran:

«	"Azentuaren indarra, lerroen eta erritmoen heroismoa, bere xaflaren baten handitasuna eragiten duena eta orainetik balio klasikoa ziurtatzen diena."	»
Romain Rolland, Días de Ira, prologoa

Album hau argitaratu aurretik, printzipioen adierazpena egiten du, bere artea langileen propagandaren eta proletarioen borrokaren zerbitzura jartzeko asmoa adieraziz. Albumean estetika kubista oso presente dago, zuri-beltzeko marrazkiek, Estatuak proletalgoaren aurka erabiltzen duen izuaren salaketa osatzen dute, minaren eta amorruaren kronika da. Lan guztian nabari da nazioarteko langile-propagandarekiko hurbiltasuna, eta erlijio-topikoak nabarmentzen dira, eliza-hierarkia bereziki kritikatuz, haren ikuspegi gordinaren xede baita. Irudiekin batera doazen bertsoak gogorrak eta sendoak dira.

Artistaren 1930eko estrategia politikoaren aldaketa bere lanetan islatzen da, propagandarako arte-estilo komunistaren parte izatera pasatu baitziren, artea arteagatik kontzeptu burgesa bztertuz. SESBen bizi zen bitartean (alemaniar batekin, Ira, zeinari buruz 1950eko hamarkadan 92 orrialde baino gehiagoko Erika poema idatzi zuen), Espainiako Iraultza bigarren albuma argitaratu zuen. Ideologo komunistek bultzatuta, ezaugarri kubistak alde batera uzten ditu, errazago ulertzeko moduko marrazkia egiteko, errealismo sozialistatik hurbilago dagoena; autorearen grafismoari eragiten dio, propaganda iraultzaile handiagoaren alde. Haren marrazkiek pertsonaia proletario, pobre eta esplotatuen adierazpen-karga indartzen dute.

Europan erbestean zela, Viva Octubre bere hirugarren albuma argitaratu zuen Bruselan, espetxean egon zen bitartean marraztua. Jean Cassou idazle frantsesaren hitzaurrea du, eta tinta beltzez egindako marrazkiek lehengo lanaren gauzatze formal bera dute, eta kritika sozial gogorrari eusten diote. Berak bizi izan berri zituen gertaera iraultzaileei buruzko marrazkiak dira, aurreko albumaren estilo berekoak, eta bizi izan zuen errepresio gogorra deskribatzen dute. Gerraren ondoren, Horrores de la Guerra izeneko tintazko 4 marrazki agertu ziren, orain bilduma partikular batean.

Gerran, aldizkari eta liburu-azaletan egindako lankidetzaz gain, propaganda errepublikanoaren eta anarkistaren kartelak marraztu zituen. 1948an, kartzelan zegoela, bere marrazkien erakusketa bat egin zen, estilo surrealistakoa, eta harrera ona izan zuen beti borrokatu zituen sektore burgesen artean.

Capilla Gitana

Bartzelonako Modelo kartzelan egon zen bitartean, ziega batean, hiltzera kondenatutakoen korridoreko lehena eta errezurako erabiltzen zena, margotu zuen Capilla Gitana, ijito-kutsuko pertsonaia batzuk erakusten dituena, aingeru beltzekin, garai hartako moda-kanta zen Antonio Machínen boleroan bezala. Garaiko espetxe-agintariek oso eztabaidatua, 1996. urtera arte iraun zuen, ziega zuritu arte, nahiz eta gero berreskuratu ahal izan den.

Albumak eta argitalpenak

• Días de Ira. AIT, Berlin, 1930
• Revolución Española. Editorial Estatal del Arte, Mosku, 1933
• Viva Octubre. Brusela, 1935
• Helios Gómez. Poemas de lucha y sueños 1942-1956. Associació Cultural Helios Gómez, Bartzelona, 2006
• Dos años entre los bolcheviques y otros textos sobre la URSS.. Esther Lázaro Sanzen edizioa. Errenazimentua, Sevilla, 2022.

Omenaldiak Euskal Herrian

2023k0 uztailaren 27an, Kamelamos Adikerar elkarteak Errenterian antolatutako Estereotipoak hautsiz aurreiritziei aurre egin eta ijitoen kontrako bortizkeriari aurre egiteko ekimenean, Cantes para Helios ikuskizun flamenkoa eskaini zuten Badalaben Sara Holgado eta Oscar García Jurado artistek, flamenkoa, bertsolaritza eta ilustrazioen moldaketa digitalak uztartuz.

Bibliografia

• Ursula Tjaden Die Hülle zerfetzen Helios Gómez 1905-1956 Andalusier Künstler Kampfer Elefanten Press Verlag GmbH Berlin, 1986
• Ursula Tjaden: Helios Gómez. Artista de corbata roja (Txalaparta argitaletxea, Tafalla, 1996)
• IVAM Centre Julio González Helios Gómez 1905-1956 Valentziako Generalitatea, 1998
• Carles Fontseré Memòries d'un cartelista català (1931-1939). Ed Pòrtic, Bartzelona, 1995eko maiatza.
• Juan Manuel Bonet Artistas contra la guerra Ajuntament de Barcelona, 1986
• Estampas de la España que sufre y lucha, Junta Regional Juventudes Libertarias, Bartzelona
• Ferran Aisa.' Una història de Barcelona (AEP 1902-1999). Virus argitaletxea, 2000.

Kanpo estekak

• Bartzelonako Helios Gómez Kultur Elkartearen web orria
• «Helios Gómez, el dibujante soldado» Tebeosfera Primera época (17) 15 de octubre de 2004 ISSN 1579-2811..

• Datuak: Q2724714
• Multimedia: Helios Gómez / Q2724714