Novenpopulania

Novenpopulania

Akitania zatitu baino lehen

Novenpopulania edo Aquitania novempopulana, Akitania III.a (Aquitania Tertia) ere deitua, antzinako erromatar probintzia izan zen, Akitania zatitzean sortua.

Sorrera

Erromatarrak Euskal Herrira K.a. 178an iritsi eta euskaldunen lurraldean euren egitura politikoa zabaldu zuten. Iberiar penintsulatik Ebro ibaian gora Zaragoza (Caesarausta Magna) eta Jakan barrena sartu ziren. Iparraldetik, berriz, K.a. 56an Saint-Bertrand-de-Commingesen (Lugdunum convenarum) barrena. Euskal tribuak hedaturik zeuden lurra eraso zuten: Erromatar Inperioko probintzia banaketan, baskoien lurraldea eta gaur egun Hegoaldeko euskal lurrak diren gainerakoak Tarraconensis probintziaren barruan sartu zituzten.

Pirinioez bestaldeko herriak, berriz, Akitania probintzian geratu ziren. Julio Zesarrek zioenez, Akitaniak Garona ibaia zuen muga. Hala ere, K.o. I. mendean, eta Augusto enperadorearen erreformen baitan, Akitaniako probintziaren mugak Loira ibairaino zabaldu zituzten, etnikoki galiarren lurraldeak ere barneraturik. Akitaniarrak zabalkunde horrekin ados ez zeudenez, administratiboki beregainak izatea eskatu zioten Verus magister pagi zenari eta, lortu ere, lortu zuten. K.o. III. mendean, Akitania zabal hori hiru probintziatan zatitu zuten:

• Akitania lehena edo Aquitania prima (Erdialdeko Mendigunea eta Berry). Pirinio eta Garona artean Bordele izendatu zuten hiriburu K.a. 56an.
• Akitania bigarrena edo Aquitania secunda (Charentes, Poitou eta Bordeleko eskualdeak).
• Novempopulania edo Aquitania Tertia (jatorrizko Akitania Pirinioen eta Garonaren artean)

Azken ikerketen arabera, bederatzi populu horien legatioa (hainbat pertsonek osatutako enbaxada) Erromara bidali zen K.o. 269-282 urteen artean, Klaudio Gotikoaren eta Proboren arteko agintaldian.

Novenpopulaniak Bederatzi herri esan nahi du, eta herri hauek osatzen zuten:

• Boiates (Buch)
• Aquensium (Akize)
• Tarusates (Aire)
• Elusatium (Eauze)
• Ausciorum (Auski)
• Bigorra (Aturbe)
• Convenarum (Saint-Bertrand-de-Comminges)
• Consoranorum (Saint-Lizier)
• Iloronensium (Oloroe)

Beste ikerlari batzuek, Manex Goienetxe barne, hiru gehitzen dituzte hamabi direla esateko: Vasatica (Bazas), Lactoratium (Lectoure) eta Benearnensium (Leskarre).

Hazparneko erromatar aldarea edo estela

Hazparneko elizako aldare nagusiaren oinarrian III. mendeko estela erromatarra aurkitu zuten XVII. mendean, Hazparneko aldarea izena eman zaiona Novenpopulania Akitania erromatar probintziaren sorrera markatzen duena, idazkunean Verus delako batek eskerrak ematen baitizkio bertako jainko bati lurraldea Galiatik bereizi zelako. Hazparneko eliza erromatarra tenplu baten gainean eraiki zen eta idazkuna 1665. urtean aurkitu zuten, elizan konponketak egiten ari zirenean. Harria, "Hazparneko aldarea" izenaz ezaguna da.

Administratiboki, Akitania Novempopulana hamabi "civitate"tan banatuta zegoen:

• Civitas Ausciorum, egungo Auski (Auch) aldean (Gers departamenduan), "metropolia" zen, hiriburua.
• Civitas Aquensium itsasaldean, egungo Akize ondoan (Landetan).
• Civitas Lactoratium, egungo Lectoure aldean (Gers iparraldean).
• Civitas Convenarum, egungo Saint-Bertrand de Comminges herrialdea, Garona Garaiko departamenduan.
• Civitas Consoranum, gero Couserans herrialdea, Ariege departamenduko mendebaldean.
• Civitas Boatium, Landetako ipar-mendebaldean eta Girondako hego-mendebaldean.
• Civitas Benarnensium, gero Bearno izanen zena.
• Civitas Aturensium Aturri ibaiaren ertzetan, Aire-sur-l'Adour eskualdean.
• Civitas Vasatica, egungo Bazas aldean (Girondako hegoaldean).
• Civitas Turba, egungo Aturbe (Tarbes) Pirinio Garaietan.
• Civitas Iluronensium, egungo Oloroe aldean (Bearnon).
• Civitas Elusatium edo Elusa (Eauze) (Gers departamenduan)

Germaniarren inbasioak

Rhin ibaia igaro ostean sueboak, alanoak eta bandaloak Galia, Akitania eta Baskonia-Novempopulania zeharkatuta Hispanian sartu ziren. Honorio erromatarrak bisigodoen esku utzi zuen Akitania Bigarrena (418) eta Waliak erresuma hori antolatu zuen Tolosan.

Frankoek Bordele eraso zuten 498an eta Suatrio kondea preso hartu. Klovis I.a errege frankoak Alariko II.a bisigodoa garaitu eta hil egin zuen Vouilléko guduan (507), Klovisek Regnum Francorum izena asmatu eta Akitania bigarrena atxiki zuen. Godoak Hispaniako Toledora erretiratu ziren. Akitania-Baskonia, ordea, erromatar probintzia zen eta aldi berean erasotzen zuten Leovigildok hegoaldetik, Araba hartu eta Victoriacum fundatu zuenak (581), eta Txilperikok iparraldetik. Baskoien aurkako borroka Errioxako Kantabria, Orba (Ejea) eta Okzitaniarren Tolosa arteko lurretan jokatu zen (590). Austrasiako Teodoberto I.a eta Burgundiako Teodorico erregeek hartu zuten Akitania 601ean. Novempopulanian bizi ziren baskoiak menpean jarri zituzten. Urte berean Novenpopulania beste Akitaniakoengandik bereizi eta Baskonia-Akitaniako dukerria sortu zuten, Genial galo-erromatarra izan zen lehen dukea (602 - 627).

Erdi Aroa eta Aro Modernoa

781ean erreinu bihurtu zuen Karlomagnok, eta IX. mendearen bukaeran dukerri egin zuten berriro. Poitiersko dinastiaren mendean egon ondoren burujabetasuna galdu eta Frantziako koroaren mende gelditu zen, Akitaniako Leonor Frantziako Luis VII.arekin ezkondu zenean. 1154an Henrike II.a Plantagenetekin (geroago Henrike II.a Ingalaterrakoa) ezkondu zen Leonor, bigarrenez, eta hala, Ingalaterrako koroaren mende gelditu zen Akitaniako lurraldea. Harrezkero gorabehera asko izan ziren Ingalaterrako eta Frantziako koroen artean; Karlos VII.ak konkistatu zuen Frantziarentzat 1453an.

Ikus, gainera

• Akitaniar (antzinako herria)
• Akitaniera
• Galia Akitania

Kanpo estekak

• Felipe Arteaga: Antzinaroko Akitaniako herriak Novempopulania, euskaldunen beste seaska 2016-03-206

• Philippe Lartigue: Antzineko Akitaniatik, gaur egungo Gaskoniara. Hun Herri UNibertsitatea [Youtuben]

• Datuak: Q1552899