Ikur

Ikurra edo sinboloa (Antzinako grezieratik σύμβoλoν 'símbolon') zerbaiten adierazgarri den irudizko zeinua da, izaki biziduna edo gauza. Ikurrak sentimena ere adieraz dezake. Ikurrarekin loturik dagoena sinbolikoa dela esaten da. Ikurren ikerketaz arduratzen den zientzia semiotika da, erlijioan, psikologian, artean eta beste hainbat esparrutan adierazten dena.

Ikurrak mota askotakok izan daitezke: materiazkoak (gurutzea Kristautasunaren ikurra da), ikustekoak (gorri kolorea higikunde komunistaren ikurra da), ahozkoak (hitz guztiak ikurrak dira), zenbakizkoak, soinuak...

Etimologia

Sinbolo eta sinbologia hitza latineko symbŏlum hitzetik datoz, eta hau grezierako σύμβoλoν hitzetik. Sinboloa pentsamendu edo ideia bat kanporatzeko erabiltzen den forma da. Ikurrari esanahi bat egozten zaio, duen antzekotasun erreal edo imaginarioaren ondorioz. Aristotelesek zioen ezin dela pentsatu irudirik gabe, eta zientzia sinbolikoa dela bere baitan. Ikurrak eta irudiak erabiltzea adimenaren manifestaziorik argienak dira.

Ikurrak eta semiotika

Sakontzeko, irakurri: «Semiotika»

Semiotika ikurrak, sinboloak eta komunikazio-portaera gisa duen esanahia aztertzea da. Azterketa semiotikoak adierazlearen eta esanahiaren arteko erlazioan oinarritzen dira, ikusizko seinaleen interpretazioa, gorputz-hizkuntza, soinua eta testuinguruko beste pista batzuk ere kontuan hartuta. Semiotika hizkuntzalaritzarekin eta psikologiarekin lotuta dago. Semiotikoek ikurra zer den ikertzeaz gain, esanahia nola lortu zuen eta gizartean zentzua emateko nola funtzionatzen duen ere aztertzen dute. Sinboloek aukera ematen diote giza garunari zentzumen-informaziotik etengabe esanahi bat sortzeko eta sinboloak denotazioaren eta konnotazioaren bidez deskodetzeko^[1]. Umberto Eco idazle eta semiotikoak defendatzen du edozein fenomeno kultural iker daitekeela bere komunikazioaren ikuspuntutik^[2].

Zientzia eta teknologia ikurrak

Artikulu nagusia: «Notazio matematiko»

Zientzia eta teknologian, ikurra letra, letra-multzo edo zeinu grafiko bat da, kontzeptuak, magnitudeak, unitateak, etab. adierazteko erabiltzen dena (laburdurak ez bezala, bukaeran punturik gabe idazten dira). Esaterako, ikur kimikoak (adibidez, Fe burdinaren elementua, C karbonoa, O oxigenoa, H₂0 ura, C₄H₁₀ butanoa), ikur matematikoak (ad. $\nabla ,\partial ,\int _{a}^{b},f(x)$ ), unitateak (ad. m, kg, cd), informatikan, mihiztatzaileak, iturburu kodean agertzen diren ikur guztiak eta haietako bakoitzak memorian duen helbidea gordetzeko eraikitzen duen taula; puntu kardinalak (ad. N, O), diruaren ikurrak (ad. $, €). Ikurren helburu, batez ere, idazkera erraztea da ideiak eta ezagutza helarazteko.

Nazio ikurrak

Sakontzeko, irakurri: «Heraldika», «Numismatika» eta «Bexilologia»

Nazio-ikurrak munduaren aurrean komunitate nazionaltzat hartzen eta agertzen den edozein erakunderen sinboloa da: Estatu subiranoak, baina baita dependentzia kolonialeko edo bestelako egoeran dauden nazioak eta herrialdeak ere, integrazio federala, edo baita "nazionalitatetzat" hartzen den komunitate etnokulturala ere, autonomia politikorik ez izan arren.

Sinbolo nazionalek jendea batu nahi dute, herriaren, balioen, helburuen edo historia nazionalaren irudikapen bisualak, ahozkoak edo ikonikoak sortuz. Sinbolo horiek abertzaletasun-ospakizunen edo nazionalismo-asmoen zati gisa erabiltzen dira (hala nola independentzia-, autonomia- edo banantze-mugimenduak), eta komunitate nazionaleko pertsona guztien ordezkari izateko diseinatuta daude.

Ikur horiek izan daitezke bandera bat, armarri bat (maiz agintean dagoen leinuarena), monarka baten irudia, herrialdearen leloa, edo herrialdearen kolorea. Batzuetan, ikur abstraktuak ere izan daitezke ikur, edo animalia, landare edo abesti bat. Ereserkiek ere nazio-ikurraren papera hartzen dute.

Erlijio ikurrak

Antzineko gizartean, ikurrak erlijio sinesteen oinarrizko bertuteak adierazteko erabili ziren. Historian zehar, erlijioa egon da lotuta hainbat ikur adierazgarriri.

Ikurrak kartografian

AEBko Parkeen Zerbitzuak ematen dituen piktogramak.

Ikurrak kartografian erabiltzen dira informazio geografikoa komunikatzeko (oro har, puntuaren, lerroaren edo eremuaren ezaugarri gisa)^[3]. Beste sinbolo batzuekin gertatzen den bezala, ikusizko aldagaiek, hala nola tamainak, formak, orientazioak, testurak eta patroiak, esanahia ematen diote sinboloari^[4]. Semiotikaren arabera, mapetako erabiltzaileek sinbolo kartografikoak "irakurtzen" dituzte maparen marka grafikoaren (zeinuaren), kontzeptu orokor baten (interpretatzailearen) eta mundu errealaren (erreferentearen) ezaugarri zehatz baten arteko lotura bat ezartzen dutenean. Sinbolo kartografikoak lotura hori iradokitzeko moduaren arabera sailka daitezke^[5]:

Ikur piktorikoak ("irudia", "Ikonikoa" edo "erreplikatiboa") mundu errealaren ezaugarri gisa agertzen dira, nahiz eta askotan orokorrean agertu; adibidez, baso bat irudikatzeko zuhaitz baten ikonoa edo landaretza adierazten duen berdea.
Sinbolo funtzionalek ("adierazgarriak" ere bai) zuzenean adierazten dute irudikatutako elementuan gertatzen den jarduera; adibidez, eskiatzaile baten irudia, eski-estazio bat edo kanpin bat irudikatzeko kanpin-denda bat irudikatzeko.
Kontzeptu-sinboloek zuzenean adierazten dute irudikatutako elementuarekin lotutako kontzeptu bat; adibidez, dolar-zeinu bat kutxazain automatiko bat irudikatzeko, edo Daviden izar bat sinagoga judu bat irudikatzeko.
Sinbolo konbentzionalek (baita "asoziatiboek" ere) ez dute inolako harreman intuitiborik, baina hain maiz erabiltzen dira, ezen mapa-irakurgailuek azkenean ezagutzen ikasten baitute; adibidez, marra gorri bat errepide bat irudikatzeko, edo gurutze bat ospitale bat irudikatzeko.
Sinbolo abstraktu/geometrikoak, kartografoak ezaugarri jakin bat irudikatzeko aukeratutako forma arbitrarioak dira.

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) Campbell, Cary; Olteanu, Alin; Kull, Kalevi. (2019-12-31). «Learning and knowing as semiosis: Extending the conceptual apparatus of semiotics» Sign Systems Studies 47 (3/4): 352–381–352–381. doi:10.12697/SSS.2019.47.3-4.01. ISSN 1736-7409. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
↑ Caesar, Michael. (1999). Umberto Eco : philosophy, semiotics, and the work of fiction. Polity Press ISBN 0-7456-0849-3. PMC 40805449. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
↑ Tyner, Judith A.. (2010). Principles of map design. Guilford Press ISBN 978-1-60623-544-7. PMC 437300476. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
↑ Dent, Borden D.. (2009). Cartography : thematic map design. (Sixth edition. argitaraldia) ISBN 978-0-07-294382-5. PMC 184827987. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
↑ Dent, Borden D.. (1999). Cartography : thematic map design. (5th ed. argitaraldia) WCB/McGraw-Hill ISBN 0-697-38495-0. PMC 39257175. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).

Kanpo estekak

Ikurren entziklopedia

Datuak: Q80071
Multimedia: Symbols / Q80071

[1] (Ingelesez) Campbell, Cary; Olteanu, Alin; Kull, Kalevi. (2019-12-31). «Learning and knowing as semiosis: Extending the conceptual apparatus of semiotics» Sign Systems Studies 47 (3/4): 352–381–352–381. doi:10.12697/SSS.2019.47.3-4.01. ISSN 1736-7409. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).

[2] Caesar, Michael. (1999). Umberto Eco : philosophy, semiotics, and the work of fiction. Polity Press ISBN 0-7456-0849-3. PMC 40805449. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).

[3] Tyner, Judith A.. (2010). Principles of map design. Guilford Press ISBN 978-1-60623-544-7. PMC 437300476. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).

[4] Dent, Borden D.. (2009). Cartography : thematic map design. (Sixth edition. argitaraldia) ISBN 978-0-07-294382-5. PMC 184827987. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).

[5] Dent, Borden D.. (1999). Cartography : thematic map design. (5th ed. argitaraldia) WCB/McGraw-Hill ISBN 0-697-38495-0. PMC 39257175. (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]