Xawarma

Wikipedia, Entziklopedia askea
Xawarma
stuffed flatbread (en) Itzuli eta wrap (en) Itzuli
Materialakharagia
pita (en) Itzuli
barazkia
saltsa
lavash (en) Itzuli
Osagaiaklavash (en) Itzuli, haragia, saltsa, barazkia, pita (en) Itzuli eta taboon bread (en) Itzuli
Historia
JatorriaLevante
AntzekoakDöner kebab

Xawarma (ʃəˈwɑːrmə ahoskatua; arabieraz: شاورما‎, xawarma) Ekialde Hurbileko sukaldaritzaren prestakin bat da, arabiar munduko Sortaldeko eskualdean sortua, Otomandar Inperioaren garaian. Xerra meheetan ebakitako haragia da, kono alderantzikatu batean pilatua, eta gresilla bertikal batean errea, su arinean eta astiro-astiro. Arkume haragiz edo ardikiz egin ohi da, baina oilasko haragiz edo behikiz ere egiten da maiz. Erretzen doan gainazaletik xerra finak mozten dira konoaren alde guztietatik pixkanaka, pieza behin eta berriz biraka dabilen bitartean. Xawarma kaleko janari oso popularra da Ekialde Hurbilean eta arabiar mundu osoan.

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Xawarma otomandar turkierazko çevirme (چيويرمى) ([tʃeviɾˈme], "biratzea") hitzaren arabierazko irakurketa da[1].

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haragi zatikiak edo xerrak horizontalean erretzea oso aspaldikoa da, baina xawarmaren teknika —hau da, haragi xerren pila bertikal bat erretzea eta zatikiak ebakitzea, jateko prest dauden heinean— XIX. mendeko Otomandar Inperioan agertu zen lehenengoz, döner kebab gisa;[2][3][4] handik sortu ziren grekoen gyros eta xawarma bera.[5][2][6] Bestalde, xawarmaren eraginez sortu ziren, XX. mendearen hasieran, Mexikoko tacos al pastor prestakin ezaguna, Libanotik iritsitako etorkinen eskutik.[7]

Prestakinak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sarritan espeziak gehitzen zaizkio xawarma haragiari, hala nola, kuminoa, kardamomoa, kanela, kurkuma edo piperrautsa; zenbait lekutan, baharat izeneko espezia nahasketa erabiltzen da.[7][8] Xawarma ogitarteko gisa zerbitzatzen da gehienetan, ogi zapal edo laffa baten barruki gisa.[9][10] Ekialde Hurbilean, oilasko xawarma zerbitzatzen dute baratxuri saltsarekin, patata frijituekin eta ozpin luzokerrekin. Baratxuri saltsa haragiaren araberakoa izan ohi da. Adibidez, toum edo toumiya alioli moduko bat da, baratxuriz, olioz, limoiz eta arrautza zuringoz prestatzen dena, oilasko xawarmari gehitzeko. Tarator saltsa baratxuriz, tahini saltsaz, limoiz eta urez egiten da, eta haragi xawarmarekin zerbitzatzen da.

Israelen, xawarma gehienak haragi iluneko indioilarraz egiten dira, tahini saltsarekin zerbitzatuta.[7] Askotan, tomate zatiak, luzokerra, tipula, barazki eskabetxatuak, hummus, tahini saltsa, zumake edo mango eskabetxatuaz egindako anba ongailua gehitzen zaizkio xawarmari. Jatetxe batzuetan osagai gehigarriak eskaintzen dituzte, hala nola piper eta alberjinia erreak, edo patata frijituak.[11]

Armenian eta Georgian, xawarma haragi marinatuzko xerra finekin egiten da; gau batez lagatzen dute haragia marinatzen, zenbait espezia gehituta, hala nola martorria, kuminoa, kardamomoa, piperrautsa, baratxuria, limoia eta oliba olioa.[12]

Irudi galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Shawarma in pita
    Xawarma ogi zapal batean
  • Shawarma on lavash
    Xawarma lavash ogitan
  • Shawarma in "cheese" (top) and "regular" (bottom) lavash
    Xawarma gaztarekin (goien) eta ohikoa (behean)
  • Xawarma arrozarekin eta tomatearekin
    Xawarma arrozarekin eta tomatearekin
  • Ebaketa eta prestaketa
    Ebaketa eta prestaketa

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) Al Khan, Mohammed N. «Shawarma: the Arabic fast food» Gulf News 2009-07-31 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2018-03-04) (Noiz kontsultatua: 2023-11-03).
  2. ↑ a b (Ingelesez) Marks, Gil. (2010-11-17). Encyclopedia of Jewish Food. HMH ISBN 978-0-544-18631-6. OCLC .849738985 (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).
  3. ↑ (Alemanez) Seidel-Pielen, Eberhard. (1996-05-10). «Döner-Fieber sogar in Hoyerswerda» Zeit Online (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-11-27)
    Aipua: «Ez Erdi Aroko arabiar prestakizunetan, ez XIX. mende hasierako turkiar sukaldaritzako liburuetan ez dago halako adibiderik. Berlinen bizi den Rennan Yaman turkiar sukaldariak egindako ikerketa baten arabera, doner kebab otomandar sukaldaritzaren sorkari harrigarri bat besterik ez da. (alemanetik itzulia)»    .
  4. ↑ (Ingelesez) Kiple, Kenneth F.; Ornelas, Kriemhild Coneè. (2000). The Cambridge World History of Food. Cambridge University Press (web.archive.org) ISBN 978-0521402156. (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).
  5. ↑ (Ingelesez) Prichep, Deena; Estrin, Daniel. (2015-05-08). «Thank the Ottoman Empire for that taco you're eating | Public Radio International» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).
  6. ↑ (Ingelesez) Hosking, Richard. (2010). Food and Language: Proceedings of the Oxford Symposium on Food and Cooking 2009. Oxford Symposium (web.archive.org) ISBN 978-1903018798. OCLC .624419365 (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).
  7. ↑ a b c (Ingelesez) Guttman, Vered. (2017-05-01). «How to make shawarma like an Israeli» Haaretz (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).
  8. ↑ (Ingelesez) Salloum, Habeeb. (2012-02-28). The Arabian Nights Cookbook: From Lamb Kebabs to Baba Ghanouj, Delicious Homestyle Arabian Cooking. Tuttle Publishing ISBN 978-1-4629-0524-9. OCLC .782879761 (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).
  9. ↑ (Ingelesez) Marks, Gil. (2010-11-17). Encyclopedia of Jewish Food. HMH ISBN 978-0-544-18631-6. OCLC .849738985 (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).
  10. ↑ (Ingelesez) Al-Masri, Mohammad. (2018). Colloquial Arabic (Levantine). The Complete Course for Beginners. Routledge ISBN 978-1317306870. OCLC .1289809307.
  11. ↑ (Ingelesez) Laor, Eran. (2019-01-10). «Shawarma, the iconic Israeli street food, is slowly making a comeback in Tel Aviv» Haaretz (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-11-28).
  12. ↑ (Ingelesez) «Tasty Yerevan» Eat the World (web.archive.org) 2023-06-15 (Noiz kontsultatua: 2023-11-28).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Xawarma&oldid=9540325"(e)tik eskuratuta