Iruñeko tren geltokia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ez nahasi Iruñeko autobus geltokiarekin.
Iruña
Hurrengo trenak
Geltokiko ikuspegia
Map
Kokapena
HelbideaGeltoki plaza z/g; 31012
UdalerriaIruña,  Nafarroa Garaia
Geltokiaren datuak
Kodea80100
Irekiera1860eko irailaren 15a
Bidaiariak977 418 (2018)[1]
IrisgarriaGeltoki irisgarria 
Zerbitzuak  Pertsonaldun txarteldegia   Itxaron gela  Aparkalekua Kotxe alokairua 
AldageltokiaTrena Autobusa Taxi 
Nasak2
Trenbideak10
JabeaTrenbide Azpiegituren Administratzailea
EragileaRenfe Operadora
Garraio zerbitzuak
Eskualdeko
Hiri Garraioa		 3 ZM: Hirigunea ↔ Antsoain
7 Atarrabia ↔ Barañain
9 RENFE ↔ Biana / NUP
16 Aitzoain ↔ Noain / Beriain
17 Berriozar ↔ Mutiloa
21 ZE: Hirigunea ↔ Antsoain
N4 Sarasate ↔ Berriogoiti
N7 Sarasate ↔ Bexe Nafarroa

Iruña Euskal Herriko Nafarroa Garaiko tren geltoki bat da, Iruña udalerriko Sanduzelai auzoan kokatuta dagoena.

Geltokia 1860ko irailaren 15an ireki zen.

Izenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Geltokiak izen asko eta era askotakoak jasotzen ditu.

Iparreko geltokia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Norteko geltokia, Ipar geltokia edo Iparraldeko geltokia izena Ferrocarriles del Norte trenbide-konpainiatik dator. Hasiera batean, burdinbide honen jabea Zaragozatik Iruñerako Burdinbide Konpainia izan zen, ondoren Zaragozatik Iruñea eta Bartzelonarako Burdinbide Konpainia izatera pasa zena, Zaragozatik Bartzelonarako Burdinbide Konpainiarekin bat egitean. Ondoren, enpresaren emaitza ekonomiko txarrak zirela eta, Norteko konpainiak xurgatu zuen 1878an, burdinbidearen titulartasunarekin egiten da. Bera izan zen trenbidea Nafarroara ekartzeaz arduratu zena, baita Zaragoza-Altsasu burdinbidearen operadorea ere trenbidearen nazionalizazioraino, non RENFEk hartu zuen ardura hori. Izen hau, hirian zeuden beste geltoki batzuekin kontrajarrita erabiltzen zen, Iruña–Basotxoa, Iruña–Sarasate eta Iruña–Hiria kasu. Hala ere, gaur egun izen hori ez da erabiltzen, ez baita jada Nortekoa burdinbidearen titularra eta hiriko geltoki bakarra baita.

Pamplona/Iruña[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iruñerrian trenbide motzeko trenbideak itxi ondoren, geltoki hori baino ez zen geratu, eta logikoa zen haren izena sinplifikatzea, ez baitzen beharrezkoa Iruña izeneko hainbat geltoki bereiztea. Logikoena, beraz, bere izena eramatea zen, bai gaztelaniazko bertsioan (Pamplona), bai euskarazko bertsioan (Iruña).

ADIFen bertsioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

ADIF -ek, geltokia mantentzeko eta trenen ordutegiak antolatzeko arduraduna den aldetik, inskripzioak eta errotuluak ere jartzen ditu geltokietan. Horregatik, geltokiaren izen ofiziala Pamplona/Iruña dela uste du, nahiz eta errotuluetan Pamplona-Iruña jartzen duen. Nasetako errotuluetan, Pamplona Iruña bezala idatzita agertzen da, eta Iruña beltzez idatzita dago.[2]

RENFEren bertsioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Renfe Operadorak, trenen ustiapenaren arduraduna den aldetik, Alvia eta Distantzia Ertaina, izenak jartzen ditu lineen mapetan eta trenen barruan. Distantzia ertaineko mapetan, geltokia Pamplona bezala markatuta agertzen da, bakarrik. Hala ere, Renfe Operadorako bilatzailean Pamplona/Iruña bezala agertzen da, eta txarteletan Pamplona/Ir bezala ematen da. Horregatik, geltokiaren izen ofiziala Pamplona/Iruña dela uste du.[3][4]

Udalaren bertsioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iruñeko Udalak, besteak beste, hiriko bide-seinaleen eta mapen arduraduna den aldetik, mapa horietan eta seinaleetan jartzen ditu izenak. Horregatik, geltokiaren izen ofiziala Renferen tren-geltokia eta estación de Renfe dela uste du.[5]

Sanduzelaiko geltokia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Geltokia, sarri, Sanduzelaiko geltoki bezala izendatzen da, kokatuta dagoen auzoari erreferentzia eginez. Honek Iruñeko autobus geltokiaren eta honen arteko bereizketa ahalbidetzen du. Gainera, abiadura handiko Nafarroako korridorea eraikitzeko proiektuaren barruan, Etxabakoitz auzoan, Etxabakoitzeko geltokian, geltoki berri bat eraikitzea aurreikusten da, Nafarroako distantzia luzeko zerbitzu guztiak bilduko dituena. Horregatik, izendapen hori bultzatzen ari da bi geltokiak bereizteko.

Elkarguneko geltokia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iruña-Zangoza burdinbidea zegoenez, geltoki horretan lotzen ziren bi trenbideak. Horregatik, elkargune bezala ere aipatzen zen. Hori zen, hain zuzen ere, Zaragozatik Iruñea eta Bartzelonarako Burdinbide Konpainiaren nomenklatura, baina Iratiko trena itxi ondoren, izen hori ez zen erabiltzen.[6]

Egoera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Geltokia honako burdinbide hauen ibilbidearen zati da:[7]

Sarbideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Arrapala bidezko sarbidea Autobusa Taxi Sarbide irisgarria Geltoki plaza

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pamplonako geltokia[oh 1] 1860ko ekainaren 22an ireki zen, Aragoi eta Nafarroa lotu nahi zituen trenbidearen Murelu Konde-Iruña zatia ireki zuenean, Zaragozatik Iruñerako Burdinbide Konpainia delakoak, Zaragoza-Altsasu burdinbidea. Azken horrek Zaragozatik Bartzelonarako Burdinbide Konpainia bat egin zuen, eta ondorioz, Zaragozatik Iruñea eta Bartzelonarako Burdinbide Konpainia sortu zen.[8]

1864ko urtarrilaren 9, Zaragoza-Altsasu burdinbidea handitu zen, Iruñetik Irurtzunra.[9]

1878ko apirilaren 1ean, bere egoera ekonomiko txarrak Norterekin bat egitera behartu zuen, Altsasutik haratagoko trenbideen jabea zena eta burdinbidea Gasteiz, Donostia, Bilbo edo Burgosekin lotuz.

1911ko apirilaren 23an, Iruñea—Zangoza burdinbidea ireki zuen, Iratiko trena izenez ezaguna, geltoki honetan geltokia duena. Orduan, geltokiaren izena zaharkituta geratu zen, lau geltoki berri baitzeuden Iruñean. Horregatik, eta bi konpainia ezberdinek operatutako lineekin lotuta zegoenez, bi izen ezberdin eman zitzaizkion. Norteko konpainiak Pamplona–Norte aukeratu zuen bi arrazoirengatik. Lehena da geltokiaren kokapena islatzen duela, udalerriaren iparraldean, eta bigarrena, zeharka, konpainiaren izena islatzen duela, gaztelaniaz iparralde terminoarekin bat datorrena. Hala ere, Iratiko konpainiak Pamplona–Empalme izena aukeratu zuen, bi lineen arteko loturari erreferentzia eginez.[6]

1941ean, Espainiako trenbidearen nazionalizazioak Norte sortu berrian integratzea ekarri zuen, RENFE enpresa publikoa sortu zen. Hala ere, Iratiko trena ez zen enpresa horren esku geratu, trenbide motzekoa baitzen, Zaragoza-Altsasu burdinbidea ez bezala.[10]

1955eko abenduaren 15ean, Iratiko sozietate kontzesionarioak iragarri zuen abenduaren 31n izango zela Iratiren azken bidaia, eta berehala, 1956ko urtarrilaren 2tik, trenbidea desegiteko lanak hasi ziren, trena berreskuratzeko itxaropen guztia itotzen zutenak, eta, ondorioz, tirabirak sortu ziren lehengo erabiltzaileekin eta kaltetutako herriekin. Horren ondorioz, RENFEk bakarrik egin zuen berriro geltokia, eta hiriko geltoki bakarra izan zen. Horrek beste izen aldaketa bat ekarri zuen, oraingoan sinplifikaziorantz. RENFEk Pamplona[oh 1] deitu zion, ez baitzen beharrezkoa beste geltoki batzuk bereiztea.[11]

2004ko abenduaren 31tik Renfe Operadorak linea ustiatzen du, Adif trenbide-instalazioen titularra den bitartean.[12]

2013ko otsailean, ADIF enpresak geltokia mugikortasun urriko pertsonentzat egokitu zuen, geltokiko bi nasak komunikatzen dituen azpiko pasabidea egokituz eta lurpeko pasabide horrekin lotzen duten bi igogailu sortuz, bat nasa bakoitzean. Bestalde, nasak 250 metro eta 60 zentimetroko altueran luzatu eta handitu ziren, trenen sarbidea hobetzeko, segurtasuna bermatzeko beharrezko elementuekin.[13]

Geltokia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Geltokia Iruñeko udalerriaren iparraldean dago, Lauhaize izeneko eremuan, Arrotxapea, Sanduzelai eta Buztintxuri auzoen artean. Trenbideek Sanduzelai eta Buztintxuri auzoak banatzen dituzte, baina, teknikoki, geltokia Sanduzelai auzoarena da, bertan baitago eraikina eta sarrera. Geltoki plazan dago, AMKAren aparkaleku baten ondoan. Gainera, atean Taxi Iruñerria eta Eskualdeko Hiri Garraioa geldialdiak daude. Geldialdi horretan karga azkarreko kargagailu bat dago 9 lineko billabesatarako, % 100 elektrikoak baitira.

Eraikinak angeluzuzen formako egitura du, hegoaldeko nasaren edo 1. nasaren gainean luzatuz. Sartzean, leihatiladun hall-txiki bat eta itxarongela bat daude. Gainera, billeteak saltzeko hainbat makina daude. Ekialdeko nabean komunak, geltokiko kafetegia eta liburu-denda daude. Mendebaldeko nabean, publiko orokorrerako sarbidea mugatuta dago, eta Renfe Atendo zerbitzua dago, mugikortasun urriko pertsonei joan-etorriak errazteaz arduratzen dena. Eraikina horia da, ukitu laranjekin, konpainiako eraikinen estiloan, baina kolore ez hain deigarriak eta zurbilagoak ditu. Goiko solairuan Administrador de Infraestructuras Ferroviarias enpresaen Nafarroako bulego teknikoak daude.

Geltokiko halletik sartzen da trenbide-patiora. Lehen, kupula handi batek babesten zituen bidaiariak euritik eta beste prezipitazio batzuetatik, baina horren ordez, beste kupula txikiago eta funtzionalago bat jarri da, bidaiariak dauden eremua soilik hartzen duena, eta ez gainerako bideak. Garai batean bigarren eraikin bat ere bazegoen kupularen beste aldean, baina gaur egun desagertuta dago eta beste zerbitzu-bide batzuek hartzen dute haren lekua. Lehenengo nasaren eraikinaren aldean hainbat makina eta bidaiarien itxaronaldia girotzeko hainbat banku daude. Nasetara ematen duen eraikinaren horman, Pamplona hitza duen errotulu handi bat dago, baita Iruñeko erraldoien erliebezko zenbait grabatu ere.

Lehenengo nasak edo hegoaldekoak 1. trenbidearekin bat egiten du, Altsasu helmuga duten trenak gelditzen diren trenarekin. Bigarren nasara edo iparraldera iristeko, lurpeko pasabide bat erabili behar da. Bertara, nasa bakoitzean dauden bi igogailuren edo eskailera batzuen bidez iristen da. Bigarren nasa, uharte formakoa, 3. eta 7. bideek zerbitzatzen dute, eta 5. bidea nasa horrek ordezkatzen du. Hemen 3. trenbidean gelditzen dira Tuterara doazen trenak. 7. trenbideak normalean ez du trenik hartzen, baina norabide bereko bi tren edo gehiago geltokian badaude, orduan bai.

Zerbitzuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Distantzia luzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

 Renfe Operadora
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
Alvia  Madril
Atochako Atea		 Guadalajara–Yebes • Calatayud • Tutera • Castejon • Tafalla Iruña⁠
Alvia  Bartzelona
Sants		 Camp de Tarragona • Lleida–Pirineus • Zaragoza–Delicias • Tutera • Castejon • Tafalla • Iruña • Altsasu • Zumarraga • Donostia Irun⁠
Alvia  Bartzelona
Sants		 Camp de Tarragona • Lleida–Pirineus • Zaragoza–Delicias • Tutera • Castejon • Tafalla • Iruña • Gasteiz • Miranda Ebro • Burgos–Rosa Manzano • Palentzia • Leon • la Pola de Ḷḷena • Mieres–Ponte • Oviedo/Uviéu Gijón/Xixón⁠
Alvia  Bartzelona
Sants		 Camp de Tarragona • Lleida–Pirineus • Zaragoza–Delicias • Tutera • Castejon • Tafalla • Iruña • Gasteiz • Miranda Ebro • Burgos–Rosa Manzano • Palentzia • Leon • Estorga • Ponferrada • O Barco de Valdeorras • A Rua–Petin • San Clodio–Quiroga • Monforte de Lemos • Ourense–Elkargunea • Santiago de Compostela Coruña⁠
Alvia  Bartzelona
Sants		 Camp de Tarragona • Lleida–Pirineus • Zaragoza–Delicias • Tutera • Castejon • Tafalla • Iruña • Gasteiz • Miranda Ebro • Burgos–Rosa Manzano • Palentzia • Leon • Estorga • Ponferrada • O Barco de Valdeorras • A Rua–Petin • San Clodio–Quiroga • Monforte de Lemos • Ourense–Elkargunea • O Porriño • Redondela Vigo
Guixar

Distantzia ertaina[aldatu | aldatu iturburu kodea]

 Renfe Operadora
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
26 Gasteiz Estibalitz–Oreitia • Dulantzi • Agurain • Araia • Altsasu–Herria • Etxarri Aranatz • Uharte Arakil • Iruña • Tafalla • Erriberri • Martzilla • Alesbes • Castejon • Tutera • Ribaforada • Cortes • Gallur • Luzeni • Pedrola • Cabañas de Ebro • Alagon • Casetas • Utebo • Zaragoza–Delicias • Zaragoza–Portillo • Zaragoza–Goya Zaragoza
Miraflores

Eskualdeko Hiri Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Geltokiaren inguruan Eskualdeko Hiri Garraioa zerbitzuak hornitzen dituzten sei autobus geraleku daude. Hurrengo lineak geralekuetatik pasatzen dira:

  232 RENFE geltokia

  212 Sanduzelai etorbidea (10aren parean)

  85 Marcelo Zelaieta etorbidea (4aren parean)

  60 Marcelo Zelaieta etorbidea, 8

  320 Gipuzkoa etorbidea (Lauhaizeko biribilgunea)

  304 Gipuzkoa etorbidea (Lauhaizeko biribilgunea, 10)

Etorkizuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Abiadura handiko trena Iruñerrira iristearekin batera, Iruñerriko trenbide saihesbidea kentzea aurreikusi dute. Horri esker, Nafarroako azken bi trenbide-pasabideak kendu ahal izango dira: Berriozarkoa eta Ezkirotzekoa. Horretarako, Landaben eta Zuasti arteko bide zati berri bat sortuko dute. Hala ere, horrek Iruñeko egungo geltokia, Sanduzelaikoa, kentzea dakar. Horretarako, Etxabakoitzen tren geltoki berri bat eraikitzea aurreikusi dute.

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b Geltokia Pamplona izenarekin ezagutzen zen, orduan euskara ez baitzen ofizialki ezagutzen.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ ADIF. «Iruñeko geltokia» www.adif.es (Noiz kontsultatua: 2021-04-02).
  2. ↑ «Adif - Información de la estación - Pamplona - Iruña» www.adif.es (Noiz kontsultatua: 2020-06-14).
  3. ↑ «Renfe - Mapa Media Distancia - Norte» www.renfe.com (Noiz kontsultatua: 2020-06-14).
  4. ↑ «Renfe - Bidaiariak - Ordutegiak» www.renfe.com (Noiz kontsultatua: 2020-06-14).
  5. ↑ «Renferen tren-geltokia» Ayuntamiento de Pamplona (Noiz kontsultatua: 2020-06-14).
  6. ↑ a b (Gaztelaniaz) Hualde, Fernando. (2013). Ferrocarril "El Irati" - Historia y Documentos. Lamiñarra, 47 or. ISBN 978-84-616-4775-0..
  7. ↑ EuroFerroviarios. «Iruña (geltokia)» www.euroferroviarios.net (Noiz kontsultatua: 2020-06-13).
  8. ↑ «Zaragozatik Iruñera eta Altsasura» web.archive.org 2011-01-15 (Noiz kontsultatua: 2020-06-13).
  9. ↑ ROP, 1896, nº 13, 262/265 orr.
  10. ↑ Herri Lanen Memoria 1884
  11. ↑ (Gaztelaniaz) Hualde, Fernando. (2013). Ferrocarril "El Irati" - Historia y Documentos. Lamiñarra, 420-421 or. ISBN 978-84-616-4775-0..
  12. ↑ Iberiar Penintsulako Iparraldeko burdinbideak
  13. ↑ (Gaztelaniaz) IRUÑA, EFE. (2013-02-08). «ADIFek milioi bat euro bideratu ditu Iruñeko geltokirako sarbidea hobetzeko» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-06-14).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zuasti Iruña Ladaben
Altsasu Zaragoza–Delicias
Iruña–Iparralde Aitzoain
Iruña–Hiria Amara–Donostia
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Iruñeko_tren_geltokia&oldid=8890925"(e)tik eskuratuta