Aranda de Duero

Aranda de Duero
	Espainiako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Gaztela eta Leon
Probintzia	Burgosko probintzia
Alkatea	Raquel González Benito (en)
Izen ofiziala	Aranda de Duero
Posta kodea	09400
INEk ezarritako kodea	09018
Herriburua	Aranda de Duero
Geografia
Koordenatuak	41°40′17″N 3°41′11″W / 41.671388888889°N 3.6863888888889°W41°40′17″N 3°41′11″W / 41.671388888889°N 3.6863888888889°W
Azalera	127.28 km²
Altuera	798 m
Mugakideak	Baños de Valdearados, Quemada, Zazuar, Vadocondes, Fresnillo de las Dueñas, Fuentespina, Campillo de Aranda, Castrillo de la Vega, Villalba de Duero, Gumiel de Mercado, Quintana del Pidio, Gumiel de Izán eta Villanueva de Gumiel
Demografia
Biztanleria	33.187 (2020); 331 (2019)
Dentsitatea	260,74 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Santa Cruz Tenerifekoa, Romorantin-Lanthenay eta Langen (Hessen)
Matrikula	BU
	arandadeduero.es

Aranda de Duero Burgosko probintziako hegoaldean dagoen udalerria da, hirugarren populatuena Burgos hiriburua eta Miranda Ebro ondoren.

2009ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera 32.928 biztanle zituen.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Duero ibaiak zeharkatzen du herria. Horrez gain, Arandilla, Bañuelos eta Nava ibaiadarrak udalerrian isurtzen dituzte bere urak.

Duero ibaiaren ohantze nagusiak paisaia laua sortzen du, haran disimetriko bat, iparraldeko isurialdea malkartsuagoa delarik, plataforma multzo batek mugatua. Beraz, malda handirik gabeko paisaia da, hareharri edo kareharriek, landazabaletako zoru hareatsuek eta ibai nagusiko ibarretako eta ibaiadarretako limo-buztintsuek osatua.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aranda de Duero hiria X. mendean jaio zen, Errekonkista osteko birpopulaketaren ondorioz. 1029an Antso Nagusiak Iruñeko Erresumari lotu zion eta, hau hiltzean, Gartzia III.aren eskuetara pasa zen. Hala ere, 1054ko Tamaróngo guduaren ondorioz, gaztelarren eskuetara pasa zen. XIII. mendean Erresumako hiribildu nagusienetariko bat izan zen. Erregalia asko lortu zituen eta XV. eta XVI. mendeetan, bere urrezko aroa bizi zen, noiz Santa Maria eliza eta hainbat jauregi eraiki zituzten.

XVIII. mendean, borboien erreinaldietan, Aranda de Duero errege-hiribilduren izaera sendotu zen. XIX. mendean, trenbidearen heltzearekin batera, bertoko ekonomia berpiztu eta bere ardoak ospetsu bilakatu ziren.

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herriak	Biztanleria (2000)	Biztanleria (2010)^[1]
Aranda de Duero	29.245	32.537
La Aguilera	271	254
La Calabaza	138	130
Monte Costaján	-	101
Sinovas	108	132

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bilakaera demografikoa
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1980	1990	2000	2010
5.549	5.760	6.592	7.977	9.455	10.420	13.632	18.828	27.849	29.814	29.942	33.154

Gastronomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gastronomia da herriko indarguneetako bat. Herriko gastronomiak lau zutabe garrantzitsu ditu:

Ribera del Duero JDB ardo beltza, mundu osoan ospetsua.
Egur-labean erretako esneko arkumea (Gaztela eta Leongo esneko arkumea) eta arkume-txuletak.
Arandako odolkia, Burgosko odolkiaren tokiko barietatea.
Torta de Aranda, hiriko ogi tradizionala.

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiria Gaztela eta Leongo 3. industrialdea da, sektorean 4872 langile dituena, 136 enpresatan, eta 1. hiria ehunekotan: biztanleria aktiboaren %32,9a (2007ko abenduko datua). Hirian Autonomia Erkidegoko enpresa handienetako batzuk daude: Leche Pascual (8.a), GlaxoSmithKline (15.a), Gerardo de la Calle - Artepref (167.a), baita Michelin taldeko lantegi handi bat ere, besteak beste.