Arre

Arre
	Euskal Herria
	Trinitateko zubia, Ultzama ibaia eta Trinitatearen basilika, Arre eta Atarrabiako mugan.
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa
Udalerria	Ezkabarte
Administrazioa
Posta kodea	31194
Herritarra	arretar
Geografia
Koordenatuak	42°50′31″N 1°36′45″W / 42.8419538°N 1.6124387°W
Demografia
Biztanleria	1.071 (2020: −6)

Artikulu hau Ezkabarteko herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Arre (argipena)».

Arre Nafarroa Garaiko kontzejua da, Ezkabarte udalerrikoa. Iruñetik 5 kilometrora dago, Ezkaba mendiaren iparraldean. 1.084 biztanle zituen 2020an.^[1]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere lurraldean brontzezko bi lamina aurkitu ziren, bertan abegirako bi kontratu agertzen dira, 57. eta 185. urtekoak eta inskripzio bat, erromatar garaikoa ere bai. Hiru lamina horiek non dauden ezezaguna da, hala ere, latinezko inskripzioak biltzen dituen “corpus inscriptionum latinarum”-ean jasota daude.

Antzinako jaberik gabeko jaurerria, Antso VII.a Indartsuak Bidaurreko Jan y Gil-i emandakoa (1218), Orreagako Santa Mariarena izan zen gero, Karlos III.ari eman ziona (1406) Luzaide-ren truke. Urte berean Nicolas Blanc-ek enkante publiko batean hartu zuen 2000 libra ordainduta. 1427an herriko errentak Juan de Ezpeleta-k hartzen zituen; errenta horiek garizko 10 kahizetan ziren, garagarrezko horrenbeste eta 62 soldata. San Juan de Jerusaleneko Abegitsuek landak eskuratu zituzten (1272). Kontzejuak herriko eliza baztertu zuen (1297) Orreagako Santa Mariaren alde. XV. mendean, jada, erromesentzako ospitalea bazegoen.

Erregeak, 1665ean, behe eta erdi-jurisdikzioa eman zion José Antonio Camargori, Antsoaineko jauregien jabea, Arre bera, Ezpeleta, Orikain eta Celigüeta, 6.000 dukerrien truke; jaurerri gisa mantendu zen jurisdikzio mota hori k XIX. mendearen lehenengo herenean kendu zen arte. Hau guztiarekin, 1802an jurisdikzio zibila eta ekonomikoaz gozatzen zuen, haraneko diputatuak eta herriaren bidez hautatutako agintariek jarduten zutelarik (jaurerrietan ohikoa zenaren aurka, bere autoritateak jaunaren bidez hautatuak zirelarik), bitartean Villarreako kondeak –herria izen honekin ere ezagutzen zen- jurisdikzio kriminala hartzen zuen eta, beraz, alkatea izentzen zen. Oraindik erromesentzako ospitalea mantentzen zuen, bere elizarekin, kapilauarekin, abegitsuarekin eta demandantearekin.

Ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arreko lursailen hegoaldean eta Atarrabiako mugan Ultzama ibaia zeharkatzen duen Trinitateko zubia dago, eta haren alboan Trinitatearen basilika. Herriko kaskoan badira beste zubi bat eta beste eliza bat. Ultzama ibaiaren parean dagoen Txandilapea iturria bazen ezaguna erromatarren garaian.