Gartzia II.a Santxitz: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
tNo edit summary
No edit summary
1. lerroa: 1. lerroa:
{{Agintari infotaula
⚫
'''Gartzea I.a Santxez'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] erregea ([[925]] - [[970]]) eta [[Aragoi]]ko kondea ([[943]]-[[970]]) izan zen.
| izena = Gartzea I.a Santxez
| irudia = Relieve de un rey en Luesia 970.jpg
| tamaina =
| irudioina = [[Luesia]]ko erliebe prerromanikoa, c. 970
| armarria =
| hasiera = [[925]]
| bukaera = [[970]]
| kargua = [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko erregea]]
| aurrekoa = [[Antso I.a Gartzez]]
| ondorengoa = [[Antso II.a Gartzez Abarka|Antso II.a Gartzez]]
| jaiodata = c. [[919]]
| jaiolekua = [[?]]
| hildata = {{data|970|2|22}}<ref>{{erreferentzia|izena= Peter |abizena= Truhart |izenburua= Regents of Nations |argitaletxea= K. G Saur |lekua= Münich |urtea= 1984-1988| isbn= 359810491X |liburukia= Europe/Southern Europe Europa/Südeuropa |orrialdea= 3170}}</ref>
| hillekua = [[?]]
| ezkontidea = [[Andregoto Galindez]]<br>[[Leongo Teresa|Teresa Ramirez]]
| senideak =
| semeak =
| egoitza =
| sinadura =
| erlijioa = [[Kristautasuna|Kristaua]]
}}
⚫
'''Gartzea I.a Santxez'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> ([[circa|c.]] [[919]]-{{data|970|2|22}}<ref name= "can">{{erreferentzia| abizena = Cañada Juste| izena = Alberto | izenburua = Un milenario navarro: Ramiro Garcés, rey de Viguera| urtea = 1981| aldizkaria = Príncipe de Viana| url = http://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/15668.pdf | liburukia = 42 |alea= 162|orrialdea= 21-37|issn = 0032-8472}}</ref>) [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko erregea]] ([[925]] - [[970]]) eta [[Aragoiko konderria|Aragoiko kondea]] ([[943]]-[[970]]) izan zen.


== Bizitza ==
== Biografia ==
[[Antso I.a Gartzez]] [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko erregearen]] eta [[Tota Aznar|Tota]] erreginaren semea, ama [[Fortun I.a Gartzea Nafarroakoa|Fortun Gartzea]] erregearen iloba zuen.
[[Antso I.a Gartzez]] [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko erregearen]] eta [[Tota Aznar|Tota]] erreginaren semea, ama [[Fortun I.a Gartzea Nafarroakoa|Fortun Gartzea]] erregearen iloba zuen.<ref>{{erreferentzia | abizena = Salas Merino | izena = Vicente | izenburua = La Genealogía de Los Reyes de España | url = http://books.google.com/books?id=s-YxL2tIbEgC&pg=PA216 | edizioa = 4 | urtea = 2008 | argitaletxea = Visión Libros | lekua = Madril | isbn = 978-84-9821-767-4 | orrialdea = 216–218}}</ref>


[[Antso I.a Gartzez]] hil zenean, [[925]]ko [[abenduaren 10]]ean, Gartzea Santxezek sei urte baino ez zituen. Horrexegatik, [[Semeno Gartzez]] osaba erregeorde bihurtu zen. Osaba hil zenean, tutoretza krisi larrian egon zen eta baita erresuma ere. Ama [[Tota Nafarroakoa|Totari]] esker ([[Abderraman III.a]]rekin batera) egoera bere onera itzuli zen.
[[Antso I.a Gartzez]] hil zenean, [[925]]ko [[abenduaren 10]]ean, Gartzea Santxezek sei urte baino ez zituen. Horrexegatik, [[Semeno Gartzez]] osaba erregeorde bihurtu zen. Osaba hil zenean, tutoretza krisi larrian egon zen eta baita erresuma ere. Ama Totari esker ([[Abderraman III.a]] bere lehengusuarekin batera) egoera bere onera itzuli zen.


Harrezkero, nahiz eta Gartzea Santxez adin nagusikoa izan, amaren itzalari esker [[Nafarroa]]k nagusitasuna lortu zuen beste erresuma kristauen artean.
Harrezkero, nahiz eta Gartzea Santxez adin nagusikoa izan, amaren itzalari esker Iruñekoak nagusitasuna lortu zuen beste erresuma kristauen artean. 933an adinagusi bilakatu zenean, Gartzeak [[Andregoto Galindez]] bere emaztegaiaren tutoretza lortu zuen eta, era berean, Aragoiko konderriaren agintaritza ere.<ref name= "mar"/> Egoera 943ra arte iraun zuen, lehenengo ezkontza indargabetu eta jada agirietan Teresa Ramirez bigarren emazteekin batera agertu zenean<ref name= "can"/>


Gartzea Santxezen hiru arrebek [[Leongo erresuma]]ko erregeak ezkondu zituen: Urrakak [[Ramiro II.a Leongoa|Ramiro II.a]], Antsak [[Ordoño II.a Leongoa|Ordoño II.a]] eta Onnekak [[Alfontso IV.a Leongoa|Alfontso IV.a]]. Hori zela eta, nafarrek Leongo Erresumako gerra zibiletan parte hartu zuten: [[Ramiro II.a Leongoa|Ramiro II.a]] hil zenean, nafarrek [[Tota Aznar|Tota]] erregina burua zena, Antso iloba Leongo erregea izateko lagundu zuten. Ordoño "Gaiztoa"k, hura ere Totaren iloba, Antso kaleratu zuenean, Totak Abderramanen laguntza eskatu zuen Antsok tronua berreskuratu dezan.
Gartzea Santxezen hiru arrebek [[Leongo Erresuma]]ko erregeak ezkondu zituen<ref name= "can"/>: Urrakak [[Ramiro II.a Leongoa|Ramiro II.a]], Antsak [[Ordoño II.a Leongoa|Ordoño II.a]] eta Onekak [[Alfontso IV.a Leongoa|Alfontso IV.a]]. Hori zela eta, nafarrek Leongo Erresumako gerra zibiletan parte hartu zuten: [[Ramiro II.a Leongoa|Ramiro II.a]] hil zenean, nafarrek Tota erregina burua zena, Antso iloba Leongo erregea izateko lagundu zuten. Ordoño "Gaiztoa"k, hura ere Totaren iloba, Antso kaleratu zuenean, Totak Abderramanen laguntza eskatu zuen Antsok tronua berreskuratu dezan.


937an, [[Ramiro II.a Leongoa]]rekin eta Zaragozako ''[[wali]]''a zen Muhammad ibn Hashimekin bat egin zuen. Honen aurka, Abderraman III.ak Gartzearen lurraldeetara eraman zuen urte hartako bere espedizioa [[Calatayud]] eta [[Zaragoza]]tik pasa ondoren.<ref>{{erreferentzia|egilea=[[Encyclopedia Britannica]]|izenburua='Abd ar-Rahman III |edizioa=15 |urtea=2010| liburukia=I: A-Ak - Bayes|lekua= Chicago, IL|isbn=978-1-59339-837-8|orrialdea=17–18}}</ref>
⚫
[[939]] urtean, Gartzea Santxezek [[Ramiro II.a Leongoa]], Gaztelako [[Fernan Gonzalez]] eta Asturiasko eta Galiziako gudataldeekin batera [[Abderraman III.a]] mendean hartu zuen [[Simancasko gudua]]n.


⚫
939. urtean, Gartzea Santxezek Ramiro II.a Leongoa, Gaztelako [[Fernan Gonzalez]] eta Asturiasko eta Galiziako gudataldeekin batera Abderraman III.a mendean hartu zuen [[Simancasko gudua]]n.<ref name= "mar">{{erreferentzia| abizena = Martínez Díez|izena= Gonzalo|izenburua = Sancho III el Mayor Rey de Pamplona, Rex Ibericus | urtea = 2007| lekua = Madril| argitaletxea= Marcial Pons Historia| isbn = 978-84-96467-47-7|orrialdea = 29}}</ref>
⚫
[[961]]an [[Gaztela]]ko konderria eta [[Leon]]go Erresumaren arteko liskarretan parte hartu zuen, [[Fernan Gonzalez]], [[Gaztela]]ko kondea, harrapatuz, baino ez zien [[musulman]]ei entregatu.


942an, Muhammad ibn Hashim al-Tugibík zuzendutako armada musulmanak iruindar armada mendean hartu zuen, Sen eta Men haitzak berreskuratuz. Berriro, Fernan Gonzalezen gaztelar armadaren laguntza zutelarik ere, apirilaren 5ean Tuterako guduan menderatuak izan ziren.<ref>{{erreferentzia |abizena=Martínez Díez |izena=Gonzalo |izenburua=El condado de Castilla (711-1038): la historia frente a la leyenda |url=http://books.google.cat/books?id=KgiDVZfBipwC&pg=PA372&dq=barbastro+942&hl=ca&ei=RRJaToqIGIrtObjenYkM&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CDsQ6AEwBA#v=onepage&q=barbastro%20942&f=false |argitaletxea=Marcial Pons Historia |urtea=2005 |orrialdea= 372-373 |isbn=8495379945 }}</ref>
[[963]]an [[Kordoba]]ko [[Alhaken II.a]]ren aurka beste kristauen arteko elkartasuna osatu zuen baina [[musulman]]ek garaipena lortu zuten.


953an Tota bere amarekin batera [[San Martin Albeldakoaren monasterioa]]ri Bagibel hiribildua eman zion.
⚫
[[970]]ko [[otsailaren 22]]an hil zen. Doneztebeko eliza txikiaren portikoan hilobiratu zuten, [[Deioko gaztelua]]n.


⚫
961ean [[Gaztelako konderria]] eta Leongo Erresumaren arteko liskarretan parte hartu zuen, Fernan Gonzalez, Gaztelako kondea, harrapatuz, baino ez zien musulmanei entregatu.
== Ezkontzak ==
* [[Andregoto Galindez]], [[Galindo Aznarez II.a]] [[Aragoi]]ko kondearen alaba. Semea [[Antso II.a Nafarroakoa|Antso II.a]] zuten. Ezkontza honen ondorioz Erresuma biak batu ziren..
* [[Leongo Teresa|Teresa]], [[Ramiro II.a Leongoa]]ren alaba. Semea [[Ramiro Gartzea Viguerakoa|Ramiro Gartzea]] erregea zuten eta alaba [[Urraka Gartzea]], [[Fernan Gonzalez]] [[Gaztela]]ko kondea eta [[Gilen Antso Gaskoniakoa|Gilen Gaskoniakoa]] ezkondu zituena.


963an [[Kordobako Kaliferria|Kordobako]] [[Al Hakan II.a]] kalifaren aurka beste kristauen arteko elkartasuna osatu zuen baina omeiatarrek garaipena lortu zuten.<ref>{{erreferentzia|egilea=Biografías y Vidas|izenburua=García Sánchez I|url=http://www.biografiasyvidas.com/biografia/g/garcia_ii_sanchez_i_2.htm}}</ref>
== Seme-alabak ==
⚫
* [[Nafarroako Antso II.a|Antso II.a]] "Abarka", [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] erregea eta [[Aragoi]]ko kondea.
⚫
* [[Ramiro Gartzea Viguerakoa|Ramiro Gartzea]], [[Viguerako Erresuma|Viguerako lehen erregea]]. [[991]]an hil zen.
* [[Urraka Gartzea]], [[Fernan Gonzalez]] [[Gaztela]]ko kondea eta [[Gilen Antso Gaskoniakoa|Gilen Gaskoniakoa]] ezkondu zituena.
* Semeno kondea.


⚫
970eko otsailaren 22an hil zen. Doneztebeko eliza txikiaren portikoan hilobiratu zuten, [[Deioko gaztelua]]n.
⚫
== Erreferentziak ==
⚫
{{erreferentzia_zerrenda}}


== Ikus, gainera ==
== Ezkontzak eta seme-alabak ==
Lehendabizikoz, [[Andregoto Galindez]], [[Galindo Aznarez II.a]] Aragoiko kondearen eta Antsa Gartzezen alaba. Semea [[Antso II.a Nafarroakoa|Antso II.a]] zuten. Ezkontza honen ondorioz Erresuma biak batu ziren. Gartzeak Andregoto arbuiatu zuen 943 baino lehen eta hau [[Oibar]]ren zituen lurraldeetara joan zen non 971tik aurrera hil zen.<ref>Siresako kartulariaoren arabera, 971ko ekainaren 29an, Andregoto Galíndezek, Antso Gartxez bere semeak eta Urraka erreginak monasterioari ''Javierre de Martes'' hiribildua bere ondasun guztiekin batera eman zioten</ref><ref>{{erreferentzia|abizena=Ubieto Arteta|izena=Antonio|izenburua = Cartulario de Siresa| urtea = 1986| argitaletxea = Textos Medievales| isbn = 84-7013-217-2}}</ref> Hiru seme-alaba izan zituzten:
* [[Nafarroako erregeen zerrenda]]

⚫
* [[Antso II.a Gartzez Abarka|Antso II.a Gartzez]] "Abarka", Iruñeko erregea eta Aragoiko kondea.
* Tota Gartzez<ref>991ko otsailaren 15ean, [[Leire]]n, Antso Gartzez "Abarka" erregeak eta Tota bere arrebak Ibargoitin zegoen Baiakoako monasterioa eta mahatsondo bat Arzangin eman zizkioten</ref><ref>{{erreferentzia|abizena= Martín Duque|izena= Ángel J.| izenburua = Documentación medieval de Leire (siglos IX a XII)| urtea = 1983|argitaletxea = Vianako Printzearen Erakundea| issn = 235-0625-8}}</ref>
* [[Urraka Gartzia (X. mendea)|Urraka Gartzez]],<ref name= "can"/> lehendabizikoz [[Fernan Gonzalez]] Gaztelako kondea ezkondu zuen. 970ean alargun bilakatu zenean, Urraka Iruñera itzuli zen. 972ko uztailean, bigarrenez, [[Gilen Antso Gaskoniakoa|Gilen Gaskoniakoa]] ezkondu zuen.<ref name= "mar"/> 1008an Urraka jada hilda zegoen, [[Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoa]] bere semeak hala esan baitzuen.<ref>{{erreferentzia|abizena = Salazar y Acha|izena= Jaime de|izenburua = Urraca. Un nombre egregio en la onomástica altomedieval|urtea = 2006|aldizkaria = En la España medieval| alea = 1|orrialdea = 37|issn= 0214-3038| url = http://revistas.ucm.es/index.php/ELEM/article/view/ELEM0606220029A/21565|ref=CITAREFSalazar y Acha2006}}</ref>

943 baino lehen, bigarrenez, [[Leongo Teresa|Teresa Ramirez]], [[Ramiro II.a Leongoa]]ren alaba ezkondu zuen. Bi seme izan zituzten:
⚫
* [[Ramiro Gartzia Viguerakoa|Ramiro Gartzez]], [[Viguerako Erresuma|Viguerako lehen erregea]].<ref name= "mar"/> 981eko uztailaren 9an hil zen [[Almanzor]] borrokatzen ari zela.<ref name= "can"/>
* Semeno Gartzez kondea. Kordoban izan zuten gatibu. 978an anaiekin batera joan zen, [[García Fernández]] kondeak hala eskatuta, Covarrubiasera.<ref>Siresako kartularioaren arabera, 978ko abenduaren 15ean, {{lang|la|''Sancius rex et Urraka regina, una cum germanis nostris Ranimiro et Eximino memmores sumus quod genitor noster Garsea rex''}}</ref>

⚫
== Erreferentziak ==
⚫
{{erreferentzia_zerrenda|2}}


{{Nafarroako errege-erreginen aurkibidea}}
{{Nafarroako errege-erreginen aurkibidea}}


{{bizialdia|919ko|970eko|Gartzea 1}}
[[Kategoria:970eko heriotzak]]
⚫
[[Kategoria:Nafarroako errege-erreginak]]
[[Kategoria:Semeno leinua]]
[[Kategoria:Semeno leinua]]
⚫
[[Kategoria:Nafarroako errege-erreginak]]
[[Kategoria:Aragoiko kondeak]]
[[Kategoria:Aragoiko kondeak]]

19:19, 20 abendua 2013ko berrikusketa

Txantiloi:Agintari infotaula Gartzea I.a Santxez[1] (c. 919-970eko otsailaren 22a[2]) Iruñeko erregea (925 - 970) eta Aragoiko kondea (943-970) izan zen.

Biografia

Antso I.a Gartzez Iruñeko erregearen eta Tota erreginaren semea, ama Fortun Gartzea erregearen iloba zuen.[3]

Antso I.a Gartzez hil zenean, 925ko abenduaren 10ean, Gartzea Santxezek sei urte baino ez zituen. Horrexegatik, Semeno Gartzez osaba erregeorde bihurtu zen. Osaba hil zenean, tutoretza krisi larrian egon zen eta baita erresuma ere. Ama Totari esker (Abderraman III.a bere lehengusuarekin batera) egoera bere onera itzuli zen.

Harrezkero, nahiz eta Gartzea Santxez adin nagusikoa izan, amaren itzalari esker Iruñekoak nagusitasuna lortu zuen beste erresuma kristauen artean. 933an adinagusi bilakatu zenean, Gartzeak Andregoto Galindez bere emaztegaiaren tutoretza lortu zuen eta, era berean, Aragoiko konderriaren agintaritza ere.[4] Egoera 943ra arte iraun zuen, lehenengo ezkontza indargabetu eta jada agirietan Teresa Ramirez bigarren emazteekin batera agertu zenean[2]

Gartzea Santxezen hiru arrebek Leongo Erresumako erregeak ezkondu zituen[2]: Urrakak Ramiro II.a, Antsak Ordoño II.a eta Onekak Alfontso IV.a. Hori zela eta, nafarrek Leongo Erresumako gerra zibiletan parte hartu zuten: Ramiro II.a hil zenean, nafarrek Tota erregina burua zena, Antso iloba Leongo erregea izateko lagundu zuten. Ordoño "Gaiztoa"k, hura ere Totaren iloba, Antso kaleratu zuenean, Totak Abderramanen laguntza eskatu zuen Antsok tronua berreskuratu dezan.

937an, Ramiro II.a Leongoarekin eta Zaragozako walia zen Muhammad ibn Hashimekin bat egin zuen. Honen aurka, Abderraman III.ak Gartzearen lurraldeetara eraman zuen urte hartako bere espedizioa Calatayud eta Zaragozatik pasa ondoren.[5]

939. urtean, Gartzea Santxezek Ramiro II.a Leongoa, Gaztelako Fernan Gonzalez eta Asturiasko eta Galiziako gudataldeekin batera Abderraman III.a mendean hartu zuen Simancasko guduan.[4]

942an, Muhammad ibn Hashim al-Tugibík zuzendutako armada musulmanak iruindar armada mendean hartu zuen, Sen eta Men haitzak berreskuratuz. Berriro, Fernan Gonzalezen gaztelar armadaren laguntza zutelarik ere, apirilaren 5ean Tuterako guduan menderatuak izan ziren.[6]

953an Tota bere amarekin batera San Martin Albeldakoaren monasterioari Bagibel hiribildua eman zion.

961ean Gaztelako konderria eta Leongo Erresumaren arteko liskarretan parte hartu zuen, Fernan Gonzalez, Gaztelako kondea, harrapatuz, baino ez zien musulmanei entregatu.

963an Kordobako Al Hakan II.a kalifaren aurka beste kristauen arteko elkartasuna osatu zuen baina omeiatarrek garaipena lortu zuten.[7]

970eko otsailaren 22an hil zen. Doneztebeko eliza txikiaren portikoan hilobiratu zuten, Deioko gazteluan.

Ezkontzak eta seme-alabak

Lehendabizikoz, Andregoto Galindez, Galindo Aznarez II.a Aragoiko kondearen eta Antsa Gartzezen alaba. Semea Antso II.a zuten. Ezkontza honen ondorioz Erresuma biak batu ziren. Gartzeak Andregoto arbuiatu zuen 943 baino lehen eta hau Oibarren zituen lurraldeetara joan zen non 971tik aurrera hil zen.[8][9] Hiru seme-alaba izan zituzten:

943 baino lehen, bigarrenez, Teresa Ramirez, Ramiro II.a Leongoaren alaba ezkondu zuen. Bi seme izan zituzten:

Erreferentziak

  1. ↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak.
  2. ↑ a b c d e Cañada Juste, Alberto. (1981). «Un milenario navarro: Ramiro Garcés, rey de Viguera» Príncipe de Viana 42 (162): 21-37. ISSN 0032-8472..
  3. ↑ Salas Merino, Vicente. (2008). La Genealogía de Los Reyes de España. (4. argitaraldia) Madril: Visión Libros, 216–218 or. ISBN 978-84-9821-767-4..
  4. ↑ a b c d Martínez Díez, Gonzalo. (2007). Sancho III el Mayor Rey de Pamplona, Rex Ibericus. Madril: Marcial Pons Historia, 29 or. ISBN 978-84-96467-47-7..
  5. ↑ Encyclopedia Britannica. (2010). 'Abd ar-Rahman III. I: A-Ak - Bayes (15. argitaraldia) Chicago, IL, 17–18 or. ISBN 978-1-59339-837-8..
  6. ↑ Martínez Díez, Gonzalo. (2005). El condado de Castilla (711-1038): la historia frente a la leyenda. Marcial Pons Historia, 372-373 or. ISBN 8495379945..
  7. ↑ Biografías y Vidas. García Sánchez I. .
  8. ↑ Siresako kartulariaoren arabera, 971ko ekainaren 29an, Andregoto Galíndezek, Antso Gartxez bere semeak eta Urraka erreginak monasterioari Javierre de Martes hiribildua bere ondasun guztiekin batera eman zioten
  9. ↑ Ubieto Arteta, Antonio. (1986). Cartulario de Siresa. Textos Medievales ISBN 84-7013-217-2..
  10. ↑ 991ko otsailaren 15ean, Leiren, Antso Gartzez "Abarka" erregeak eta Tota bere arrebak Ibargoitin zegoen Baiakoako monasterioa eta mahatsondo bat Arzangin eman zizkioten
  11. ↑ Martín Duque, Ángel J.. (1983). Documentación medieval de Leire (siglos IX a XII). Vianako Printzearen Erakundea ISSN 235-0625-8..
  12. ↑ Salazar y Acha, Jaime de. (2006). «Urraca. Un nombre egregio en la onomástica altomedieval» En la España medieval (1): 37. ISSN 0214-3038..
  13. ↑ Siresako kartularioaren arabera, 978ko abenduaren 15ean, Sancius rex et Urraka regina, una cum germanis nostris Ranimiro et Eximino memmores sumus quod genitor noster Garsea rex
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gartzia_II.a_Santxitz&oldid=4093465"(e)tik eskuratuta