Jean Isidore Harizpe

Jean Isidore Harizpe
	; Irudi gehiago
Bigarren Inperioko senataria
Frantziako par
Member of the Chamber of Deputies (en)
Member of the Chamber of Deputies (en)
Bizitza
Jaiotza	Baigorri, 1768ko abenduaren 7a
Herrialdea	Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Lehen hizkuntza	euskara
Heriotza	Lakarra, 1855eko maiatzaren 26a (86 urte)
Familia
Familia	ikusi Xarles Harizpe (iloba);
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara; frantsesa
Jarduerak
Jarduerak	politikaria eta ofizierra
Lantokia(k)	Paris
Jasotako sariak	ikusi Ohorezko Legioko gurutze handia ; San Luisen Errege Ordena Militarreko zalduna ; Frantziako mariskal ; Garaipen Arkuaren pean irarritako izenak ; Knight Grand Cross of the Order of the Reunion ;
Zerbitzu militarra
Adar militarra	Frantziako Indar Armatuak
Gradua	dibisio-jeneral
Parte hartutako gatazkak	Napoleondar Gerrak; Konbentzioaren Gerra

Jean Isidore Harizpe (Baigorri, Nafarroa Beherea, 1768ko abenduaren 7a - Lakarra, Nafarroa Beherea, 1855eko maiatzaren 26a), lehenbiziko Harizpeko kondea, militarra izan zen, Frantziako Armadan aritu zena; 1851n, Frantziako marexal izendatu zuten.

Hasierako urteak

Jean Isidore Harizpe 1768ko abenduaren 7an jaio zen, Baigorriko Gaineko karrikan. Etxalde handikoa zen, eta aitak apaiz batengana bidali zuen eskolatzera.^[1] 1792an boluntario sartu zen Pirinioetako mugak babesteko sortu ziren Euskal Herriko Ehiztariak izeneko lau konpainietako batean. 1793an, Espainiaren aurkako Konbentzio Gerra hasi zelarik, Euskal Herriko Ehiztarien konpainia bateko kapitain izendatu zuten. Baigorri inguruan borrokatu zen Espainiako armadaren aurka; Arrola,^[2] Izpegi eta Berderizko guduetan bereziki nabarmendu zen, eta koronel maila erdietsi zuen.^[3]

Konbentzio Gerra 1795ean amaitu zen, Basileako Bakea izenpetu zenean. Horren ostean, Harizpe Bordelera igorri zuten, eta Garona Garaiko matxinatuen aurka borrokatu zen. 1799an, Grisons Kantonamenduko kanpainian jardun zuen, MacDonalden agindupean. Italiako kanpainian Moncey eta Bruneren agindupean ibili ondoren, Angulemako Euskal Herriko Ehiztarien brigada-erdiko buruzagi izendatu zuten 1802ko maiatzean.

Napoleondar Gerrak

1804. urtean, Frantziako Inperioa aldarrikatu zenean, Napoleonen konkista asmoen alde agertu zen Harizpe. 1805 eta 1806an Jacques Desjardinen dibisioan borrokatu zen. Alemaniako Jenako guduan zauritu zuten 1807ko urtarrilean, eta brigadako jeneral izendatu zuten ondoren. Soult marexalaren agindupean, Gludstadt, Heilsberg eta Friedlandgo batailetan parte hartu zuen, eta berriro zauritua izan zen.

Iberiar penintsulara jo zuen 1808an, Moncey marexalarekin, eta bost urtez borrokatu zen Espainiako gudarostearen aurka. Lannes marexalaren agindupean parte hartu zuen Tuterako guduan eta Zaragozako setioan. Lannes Frantziara itzuli zelarik, Suchet jeneralaren estatu nagusi-buru bilakatu zen. Belchite, Tarragona, Lleida eta Valentzian borrokatu ondoan, Ohorezko Legioa jaso zuen eta konde izendatu zuten. 1814an Ipar Euskal Herrira jo zuen, Soult marexalak deituta; Orthezen eta Tarben borrokatu ostean, erretreta jo behar izan zuen Okzitaniako Tolosaraino, ingeles osteei ezin eutsirik.

Azken urteak

Borboi errege-erreginen berrezarpenean, San Luisen zaldun bihurtu zen. Napoleonen ondoan jarraitu zuen, hala ere, Ehun Egunetan (1815), Pirinioetako mugetako zaindari gisa, eta kargu guztiak kendu zizkion Luis XVIII.a Frantziako erregeak. Pirinioetako departamenduetako Komandante Nagusi izendatu zuten 1830. urtean eta Frantziako pare bost urte geroago. Bere barrutiko diputatua izan zen 1831 eta 1834an. Marexal titulua, ordea, Napoleon III.aren eskutik jaso zuen 1851. urtean. Bigarren Inperioko senatari izendatu zuten 1852an. Lakarrako bere gazteluan hil zen 1855ean, 87 urte zituela, eta bertako hilerrian dago hobiratua. Haren izena Parisko Garaipen Arkuan dago idatzia, mendebaldeko aldean.

Harizperen balorazioa

Frantziar estatuarentzat euskal herritar guztiz eredugarria den bitartean, euskaltzale eta abertzaleen ikuspuntua ezin ezberdinagoa da. Adibidez, hauxe idatzi zuen Piarres Xarritonek 1991n:^[4]

«

Harispe marexalari pastoral bat eskaintzen ziotela Muskildiarrek jakiteak ez zidala atseginik eman aitortu behar dut. Bainan ez baitut oraino ikusi delako pastorala gerta liteke gure ziberotar euskaltzaleak aski trebeak izaitea Baigorriko frantses militarraren berreskuratzeko. Agian bai! [...] Arrotzen alde odola ixuri duten euskaldun militar ospetsuen historiaz dihardugunaz geroz, Loiolaren mendeurrena gogoratzen zait [...] egia erran, beren alde borrokatu zen gipuzkoarraren berreskuratu nahiak Espainolen aldetik ez nau harritzen: handiagorik ikusi dugu, hala nola Xabierko seme ezaguna, espainoldu nahi digutelarik zenbaitzuek [...].

»

1991an Muskildi herriak, Pier Paul Berzaitzek idatzitako Harizpe pastorala taularatu zuen eta hortik dator kritika.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2018-10-27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Mullié, C.. Biographie des célébrités militaires des armées de terre et de mer de 1789 à 1850. fr.wikisource.org (Noiz kontsultatua: 2018-10-27).
↑ Mixel Oronoz: Oilandoiko ermita, 2001, Elkarlanean).
↑ Harispe, Jean Isidore (1985ko bertsioa). Auñamendi Eusko Entziklopedia, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-27).
↑ «Harispe eta Loiola», Euskaldunon Egunkaria, 1991-VII-20.

Ikus, gainera

Harizpe (pastorala)

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Jean Isidore Harizpe

Datuak: Q128807
Multimedia: Jean Isidore Harispe / Q128807

[1] Mullié, C.. Biographie des célébrités militaires des armées de terre et de mer de 1789 à 1850. fr.wikisource.org (Noiz kontsultatua: 2018-10-27).

[2] Mixel Oronoz: Oilandoiko ermita, 2001, Elkarlanean).

[3] Harispe, Jean Isidore (1985ko bertsioa). Auñamendi Eusko Entziklopedia, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-27).

[4] «Harispe eta Loiola», Euskaldunon Egunkaria, 1991-VII-20.

[1]

[2]

[3]

[4]