Ortheze

Ortheze
Frantziako udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Frantzia
Frantziaren banaketa administratiboa	Metropolitar Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Barruti	Paueko barrutia
Kantonamendu	Orthezeko kantonamendua
Izen ofiziala	Orthez Ortès
Posta kodea	64300
Geografia
Koordenatuak	43°29′17″N 0°46′15″W
Azalera	45.86 km²
Altuera	60 m
Mugakideak	Balansun, Baigts-de-Béarn, Biron, Bonnut, Castétis, Laà-Mondrans, Lanneplaà, Ozenx-Montestrucq, Saint-Boès, Salles-Mongiscard eta Sallespisse
Demografia
Biztanleria	10.369 (2019ko urtarrilaren 1a) −146 (2018)
5.524 (%53,3)   (%47,5) 4.925
Dentsitatea	226,1 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1973ko urtarrilaren 1a
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Miranda do Douro
mairie-orthez.fr

Ortheze (frantsesez eta ofizialki Orthez, okzitanieraz Ortès) Pirinio Atlantikoak departamenduko eta Akitania Berria eskualdeko udalerria da.

Geografia

Paueko uhaitzak udalerria zeharkatzen du. Bertatik mendebalderantz jotzen du eta herrigunearen gehiena bere ezkerraldeko ertzean dago (baita Santa Susana antzinako udalerria eta egungo auzoa eta industrialdea ere). Lac de l'Y grec (I grekoaren aintzira) alde batetik artifiziala da.

Etxeak eta Auzoak

• Abiatze
• Argagnon
• Castétarbe
• Santa Susana
• les Soarns

Historia

Hiriko aztarnarik antzinakoenak XI. mendekoak dira eta egungo alde zaharrean dauden bi eliza erromanikoak dira. Huen inguruan bi burgu sortu ziren eta ibaia zeharkatzen zuen zubi gotortu bat eraiki ondoren 1260 inguruan batu eta egungo udalerria sortu zuten.

XII. mendean, Ortheze Bearnoko bizkonderriko hiriburua izan zen, Morlaàs eta gero baina Paue baino lehen. Biarnoko kondeek Akizeko bizkondeetatik eskuratu zuten eta XIII. mendean zehar bertan kokatu zuten bere egoitza nagusia. XIV. mendeko bigarren aldean, Jean Froissart kronikariak Gaston III.a Febusen agindupeko Orthezeko Gortearen ospea barreiatu zuen. 1385ean hiriak 436 su zituen.

Joana III.a Nafarroakoak unibertsitate kalbinista eratu zuen hirian, non Theodore Beza irakaslea izan zen. 1569an Karlos IX.a Frantziakoaren fede katolikoaren aldeko aginduak hiriaren setioa suposatu zuen (Orthezeko gudua), azkenean Gabriel I.a Montgommerykoa higanoten kapitainak hartu zuena. 1684an, Nicholas Foucaultek, Luis XIV.a Frantziakoaren ordezkoa zena, arrakasta gehiago izan zuen eta orthezetarrek, itxuraz behintzat, protestantismo uko egin zuten. Hala ere, oraindik protestante ugari daude hirian. Napoleondar Gerretan, 1814ko otsailaren 27an, hiriaren iparraldean dauden muinoetan Wellingtongo dukeak Soult mariskala menderatu zuen.

1957an Lacqen gas naturala topatu zutenean, bertoko instalazioak eraikitzeko jende ugari ailegatu zen Orthezera eta biztanleen kopurua 7.200dik 11.000ra pasa zen. 1973an Santa Susana antzinako udalerriarekin batu eta Orthez-Sainte-Suzanne izeneko udalerri berria eratu zuten, gero Ortheze bakarrik izango zena.

Demografia

Biztanleriaren bilakaera 1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851 3 679 6 738 6 987 6 802 7 121 7 857 7 021 7 184 6 948 1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896 6 694 6 724 6 627 6 526 6 624 6 556 6 743 6 210 6 314 1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954 6 365 6 254 6 247 5 850 5 952 6 219 6 175 6 450 6 713 1962 1968 1975 1982 1990 1999 - - - 8 413 10 002 10 855 10 922 10 159 10 121 - - -

Alkateak

Alkatea	Agintaldia	Alderdia
Hyppolite Blanc	1872-1881
Henri Vidal	1881-1882
Adrien Planté	1882-1896
Emmanuel Estaniol	1896-1900
Adrien Planté	1900-1910
Edouard Chassignet	1910-1912
Prosper Lacrouts	1912-1919
Joseph Casteignau	1919-1923
Jean Maillebiau	1923-1925
Georges Moutet	1925-1941	Alderdi Erradikal Sozialista
André Daverat	1941-1945
Adolphe Detchebarne	1945-1947
Henri Cazenave	1953-1959
Henri Cazenave	1959-1965
Jacques Moutet	1965-1971
Jacques Moutet	1971-1977
Jacques Destandau	1977-1983
Jacques Destandau	1983-1989
René Ricarrère	1989-1995	PS
René Ricarrère	1995-2001	PS
Thierry Issartel	2001-2008	DVD
Bernard Molères	2008-2014	PS

Ikustekoak

• San Petri eliza
• Santa Klararen monasterio frantziskotarra
• Tenplu protestantea, 1790ean eraikia.
• Montcada dorrea
• Zubi Zaharra, herriko irudi ezagunena dena.

Kirolak

Orthezeko kirol talderik nagusiena Pau-Orthez saskibaloi taldea da, 1984an Korać Kopa eta frantziar liga 9 aldiz irabazi dituena. Taldean NBAn ibilitako Boris Diaw, Gheorghe Muresan, Johan Petro, Mickaël Piétrus edo Antoine Rigaudeau jokalariak izan dira. Hala ere, 1989tik aurrera, pabilioia Pauen du.

Orthezetar ezagunak

• Gaston III.a Febus (1331-1391), Biarnoko kondea.
• Jacques Faget de Baure (1755-1817), politikari eta historialaria;
• Pierre-Charles Chesnelong (1820-1899), alkate eta senataria.
• Gaston Planté (1834-1889) fisikari eta asmatzailea.
• Francis Planté (1839-1934) piano-jotzailea.
• Paul Reclus (1847–1914) kirurgilaria.
• Georges Lakonbe (1879–1947) euskalaria.
• Alain Ducasse (1958) sukaldaria.
• Jean-Louis Curtis (1917-1995) idazlea.
• Corinne Touzet (1959) antzezlea.

Herri eta hiri senidetuak

Orthezek hurrengo udalerri senideak ditu :

• Tarazona (Espainia), 1993
• Miranda do Douro (Portugal), 1999
• Mirandela (Portugal), 1985

Kanpo estekak

• (Frantsesez) Udalaren webgune ofiziala

• Datuak: Q244248
• Multimedia: Orthez