Lankide:Ekaitzmintiaga

Tigre eltxoa (Aedes albopictus), Asiako ipar-ekialdean bizi den intsektu mota bat da. Hala ere, azken hamarkadetan, beste herrialdeetara zabaldu egin da. Oso intsektu txikia da, marra zuri-beltzak ditu gorputz eta hanketan zehar. Horregatik, bere izena, marra horiek tigrearen antzekoak dira. Eltxo hau arazo asko eman ditu hainbat lekuetan, izurrite nabarmen bat bilakatu delakoz eta gizakiontzako gaixotasun infekziosoen bektorea delako, hala nola, Dengea eta Zika birusak.

Sailkapen taxonomikoa

Tigre eltxoa (Aedes albopictus)

ERREINUA	Animalia
FILUMA	Arthropoda
KLASEA	Insecta
ORDENA	Diptera
FAMILIA	Culicidae
LEINUA	Aedini
GENEROA	Aedes
ESPEZIEA	Aedes albopictus

Bizitza zikloa

Tigre eltxoak, bere biziko zati bat, uretan bizi den larba gisa ematen du. Metamorfosiaren ondorioz, hegan egiteko gaitasuna hartzen du heldua denean. Bakarrik emeak zizta egiten du odola eskatzeko, arrautzak egiteko asmoz.

Emeak, zizta egin eta gero, arrautzak jartzen dituzte. Arrautza horiek, leku hezeetan kokatzen dira, urarekin irekitzen direlako. Behin busti egiten direla, denbora asko egoten ahal dira itxita, berriz busti arte. Arrautzetatik larbak ateratzen dira eta hauek bakterioetatik elikatzen dira. Tenperatura egokia dagoen heinean ( 29º-30º), larbak 7 egunetan gutxi gora behera eltxo bilakatzen dira.

Tigre eltxoaren larba

Tigre eltxoak, oso altura baxuan hegan egiten dute, horregatik gizakien hanketan egiten dituzte zizta gehienetan. Umeei aldiz, gorputzaren alde guztietan zizta egiten dute. Normalean, egunez egiten dute zizta, baina eguerdian tenperatura oso altuak badira, goizez goiz edo ia ilunpean nahiago dute zizta egitea. Hotza ailegatzen denean, espezie hau arrautza bezala eutsi egiten du.

Espezie hau, 25ºetan, 20-30 egun bizitzen da, tenperatura baxuetan aldiz 50 egun bizitzen ahal du.

Zer jaten du?

Tigre eltxoa, intsektu asko bezala, substantzia azukredunez eta nektarrez elikatu egiten da. Jakinen duzuen bezala, tigre eltxoak gizakiei zizta egiten diete baina Asiako baso batetik etortzen dira eta hor beste espezie batzuk dira ugariagoak.

Laburbilduz, espezie hau gizakiaren odola nahiago du baina beste espezien odola ere hartu egiten du. Odolaren % 60a gizakiengandik hartzen du, % 30a beste ugaztunen odolarengatik, % 7a hegaztiengandik eta falta den % 3a narrastiengandik hartzen du.

Bitxikeri bezala, horrela gauzatzen dira pandemiak. Pandemia gehienen birusak, animalietan dute jatorria, eta intsektu hauen bidez gizakiengana transmititu egiten dira. Animaliei zizta egin eta gero, gizakiei egiten diete zizta eta horrela odol ¨transfusio¨ mota bat ematen da, birus horiek gizakietara ekarriz.

Non bizi da?

Tigre-eltxoa, Asiako hego-ekialdean du jatorria. Hala ere, arrakastaz hedatu da urteetan zehar, eta orain mundu osoan dago, bereziki eskualde tropikal eta subtropikaletan. Europa, Ipar Amerika, Hego Amerika, Afrika eta Ozeaniara zabaldu egin da azken urteetan, giza jarduera posible baten ondorioz.

Tigre eltxoaren mundu-banaketa

Europan, tigre-eltxoa Italian, Espainian, Frantzian, Grezian eta Kroazian agertu da. Ipar Amerikan, Estatu Batuetako zenbait zonaldetan agertzen da, bereziki hego-ekialdean, eta Mexikoko zonaldeetan. Hego Amerikan ere Brasilen eta Argentinan izan da. Afrikan, birusa hainbat herrialdetan atzeman dute, Kenyan eta Kamerunen barne. Ozeanian dagoeneko finkatu da Australia bezalako lekuetan.

Nolakoa da bere bizilekua?

"Zuhaitz-eltxo" bat da, nolabait esateko, eta landaretza ugariko eremuetan aurkitu daiteke.

Pagadi basoa

Espezie hau, landa eremuetako inguru hezeetan kokatu egiten da. Hori bai, beste zonaldeetara egokitzeko gaitasuna dauka, espezie inbaditzaile bat da eta. Horregatik, gizakiak bizi diren eremuetan aurkitzen ahal dugu.

Habitatera egokitzeko estrategiak

Hona hemen tigre-eltxoa habitatera egokitzeko erabili duen estrategia batzuk:

• Ugalketa-aniztasuna: Tigre-eltxoak ura duten askotariko ontzietan ugaldu daitezke, hala nola loreontzietan, zabor-poteetan eta aldi baterako putzuetan. Moldagarritasun horri esker, askotariko hiri-inguruneetara egokitu daiteke.
• Baldintza kaltegarriekiko erresistentea: Hainbat ingurumen-baldintza jasan ditzake, hala nola tenperatura- eta hezetasun-aldaketak, eta, horri esker, hainbat klimatan biziraun dezake, zona tropikaletatik hasi eta epeletaraino.
• Elikadura-ohiturak: Tigre-eltxoak egunean zehar eta iluntzean zizta egin dezake, eta horrek areagotu egiten ditu elikagaiak aurkitzeko eta ugaltzeko aukerak.
• Mugikortasuna: Tigre eltxoak hegalari arinak dira eta distantzia luzeak bidaia ditzakete, batez ere giza ibilgailuek, automobilek eta hegazkinek, besteak beste, garraiatzen dituztenean. Horrek erraztu egin zuen eskualde eta kontinente berrietara hedatzea.

Ezaugarri bereziak

   Ba al dakizu   

• 
  Tigre-eltxoak tigreak bezalako marrak dituzte haien gorputzean

Hona hemen tigre-eltxoaren ezaugarri berezi batzuk:

• Marra bereizgarriak: Ba al dakizu tigre-eltxoa erraz ezagutzen dela bere gorputzeko eta hanketako marra zuri eta beltzengatik, tigre-itxura ematen baitiote, eta hortik datorkio izena.
• Eguneko eta ilunabarreko ohiturak: Beste eltxo asko ez bezala (gehienak gauekoak), ba al dakizu tigre-eltxoak aktibo egoten direla egunez eta gauez, eta horrek areagotu egiten dituela gizakiekin harremanetan jartzeko aukerak.

Tigre eltxoa zizta egiten

• Bektore gisa duen garrantzia: Tigre-eltxoaren ezaugarri bereizgarri bat da eltxoek transmititutako gaixotasunen bektore gisa duen eginkizuna, hala nola dengea, Zika, chikungunya eta sukar horia. Gaixotasun horiek hedatzeko duen gaitasunak mehatxu bihurtzen du munduko leku askotan osasun publikoarentzat.

Zein faktorek eragiten dute eltxo tigreen populazioak handitzea?

• Klima-aldaketa: Klima-aldaketak tenperatura eta prezipitazioak alda ditzake, eta horrek tigre-eltxoen banaketari eta jarduerari eragin diezaieke. Adibidez, tenperaturak gora egiten badu, baliteke eltxoak eremu berrietan bizitzea, Europa, kasu.
• Paisaia- eta urbanizazio-aldaketa: Hiri-hedapenak eta paisaia-aldaketak tigre-eltxoaren habitat naturala alda dezakete. Horrek bultza dezake beste eremuetara mugitzea.

Nola kontrolatu eta babestu gaitezke tigre eltxoarengandik?

• Bektoreen kontrola: Kaltetutako eremuetan bektoreak kontrolatzeko programa bat ezartzen dira. Hauek intsektizidak aplikatzea barne hartzen ditu tigre-eltxoaren populazioak murrizteko.
• Giza esku-hartzea: Giza jarduerek, hala nola presak eraikitzeak eta drainatze-sistemak aldatzeak, uretako habitatak alda ditzakete eta tigre-eltxoentzako ugalketa-lekuen erabilgarritasunari eragin.
• Beste eltxo-espezie batzuekiko lehia: Zenbait eremutan, tigre-eltxoak beste eltxo-espezie batzuekiko konpetentzia sortzen ahal da elikagaiengatik eta ugalketa-lekuengatik.

• Kontrol biologikoa: Tigre-eltxoen harrapari naturalak diren organismoak sartzeak, hala nola arrain eta beste intsektu batzuk, tigre-eltxoen populazioak murrizten lagun dezake.

Umeentzako interesgarriak diren datuak

• Tigre-eltxoek beren izena jasotzen dute beren marra zuri eta beltzek tigre-marren antza dutelako. Imajina ezazu tigre txiki bat airean hegan egiten!

Ikusi eltxo tigrearen azalpen hau (2'05'')

• Batez ere gauean ziztatzen duten beste eltxo batzuek ez bezala, tigre eltxoek egunean zehar zizta egin dezakete. Horregatik, garrantzitsua da egun osoan babestea, batez ere udako hilabete beroetan.

• Eltxo hauek bidaiari abenturazaleak dira!. Leku berrietara itsasontziz, autoz eta hegazkinez irits daitezke. Munduko esploratzaile txikiak dira!

• Tigre-eltxoak animalien odolaz elikatzen dira!, baita gizakien odolaz! Eltxoen emeek bakarrik xurgatzen dute odola eta proteinak behar dituzte arrautzak elikatzeko.

   Ba al dakizu   

• 
  Tigre-eltxoak gizakien odolaz elikatzen dira, kasu eman!