Lankide:Endika03/Proba orria

Wikipedia, Entziklopedia askea
Eskorpioi


Eskorpioia ia mundu osoan aurki dezakegun animali artropodoa da, araknidoen familiakoa. Eskorpioia

Animalia pozoitsua da, buztan luzearen muturrean ezten handi bat du harrapakinak ziztatzeko eta pozoia injektatzeko.

Nolakoa da?[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskorpioia

Artropodo guztietan bezala, Eskorpioiaren gorputza beti dago kitina-plaken sistema baten bidez babestuta, exoeskeleto izenekoa. Gorputz segmentatu bat da, honela banatua:

  • Zefalotoraxa edo prosoma: Animaliaren aurreko enborra, barruko organoak dauden tokia eta gorputz-adarrei eusten diena. Lau hanka-pare ditu, eta begiak (bi ertain eta bost txikiago ere bai), garuna, ahoa eta gaztagileak haren ondoan, elikagaia urratzeko.
  • Sabelaldea edo opositosoma: Gorputzaren atzealdeak eraztun formako hamahiru kitina segmentu ditu, elkarri malgutasunez lotuak, eta horrek mugikortasun handia ematen dio, kanpoko gogortasuna eta zurruntasuna gorabehera. Eskualde hori bitan banatzen da.
  • Gorputz-muturrak: Aurrez aurreko kurrika pare bat dute harrapakinak eusteko edo lurrean tunelak egiteko, zortzi hanka sendo eta segmentatu ere dituzte.


Zeintzuk dira eskorpioi motak?[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskorpioi motak

Eskorpioiak, alakranak ere deituak, artropodoak dira, araknidoen klasekoak (lau hanka pare dituztelako) eta Eskorpionidae ordenakoak.

Eskorpioiak 16 familiatan sailkatzen dira, hauek dira adibidez honetako batzuek:

  • Microcharmidae. 15 alakran espezie txiki-txiki dira (8 eta 18 milimetro artean).
  • Chaerilidae. Asia hegoaldeko eskorpioi familia.
  • Cactidae. Karenarik gabeko oskola eta bularrezur hexagonala dituzte, eta 170 espezie inguru dira.
  • Hormuridae. Desagertutako familia bat, bi espeziek osatzen zuten.
  • Bothriuridae. Hexagono-bularrezurra dute, zehar-lerroak eta espezie pozoitsu batzuk dituena.
  • Urodacidae. Eskorpioi australiarrak, bi espezie ezagunekin bakarrik.
  • Heteroscorpionidae. Madagaskarretik datozen sei espezietako familia.

Non bizi da?[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alakrana kontinente guztietan dago, Antartikan izan ezik. Eskualde tropikal eta subtropikaletan dago aniztasun handiena, batez ere Mexikoko lurraldean. Normalean, nahiago izaten ditu ingurune lehorrak, baina badira kostaldera egokitutako espezieak ere. Bestalde, gauekoa eta lurraldekoa da.

Habitataren arabera, lau motatan sailka daitezke:

Basamortua
  • Habitat harritsukoak: Arraildura edo pitzaduretatik irristatzeko gorpuzkera laua izaten dute.
  • Haitzulotarrak: Beren kurrikekin zulatzen dituzten kobazuloetan bizi dira lurpean, ehizatzeko eta ugaltzeko bakarrik ateratzen dira.
  • Alderraiak: Beren beharren arabera habitat aldatu eta inolako espezializaziorik ez dutenak.


Gura lurraldeko eskorpioiak

Espainian ere badira baldintza klimatologiko egokiak ematen dira, eskorpioiak bizi eta ugaldu ahal izateko ekosistemak sortzeko. Hauek, iberiar penintsulan bizi diren eskorpioi espezieen adibide batzuk dira

  • Eskorpioi itsua
    Eskorpioi itsua
    Belisarius xambeui (Eskorpioi itsua): Kataluniako espezie endemiko hori, eskorpioi itsua ere esaten zaiona begirik ez duelako, Canigó eta Garrotxa ibaien artean dago. Gaur egun babestuta dago. Baso hezeetan ohikoa da. Pitzadura, kobazulo eta zulo ez oso sakonetan ezkutatzen da. Ziztada ez da batere mingarria.
  • Euscorpius flavicaudis: Eskorpioi beltza hanka horiekin. Iberiar penintsulan eta Balearretan dago. Leku ilun eta hezeetan ezkutatzen da, hala nola etxeetako sotoetan edo arrunpean. Ez du ziztatzen, baina ziztada erle baten antzekoa da.
  • Euscorpius balearicus: Balear uharteetako espezie endemiko hori batez ere hezeguneetan dago, orbelpean, azaletan edo harrietan. Bere ziztada ez da kaltegarria gizakiarentzat.
    eskorpio harrunta
  • Buthus occitanus (Eskorpioi arrunta): Iberiar penintsula osoko gune lehor eta idorretan dago. Kolore hori zurbilekoa. Ziztadak min handia eragiten du. Pozoiak gorakoak, zorabioak, beherakoa eta sukarra eragin ditzake.
  • Isometrus maculatus : Huelvako kostaldean aurki dezakegu. Asian jaioa da, kolore marroi argikoa, orban ilunagoekin. Ziztada mingarria, baina kaltegabea. Gonbitoak eragin ditzake.

Zer jaten du?[aldatu | aldatu iturburu kodea]

jan ahal duen insektu motak

Eskorpioiak intsektuez elikatzen dira, baina haien dieta izugarri zabala izan daiteke, horregatik hainbat ingurune kaltegarritan bizirauteko gaitasuna dyte. Janaria urri denean, eskorpioiak bere metabolismoaren heren bateraino moteltzeko trebetasun harrigarria du, eta horrek aukera ematen dio gutxiago jan eta energia gutxiago erretzeko; beraz, ez du janariaz kezkatu beharrik izango. Teknika honi esker, espezie batzuek oxigeno gutxi kontsumitzen dute eta intsektu bakarrarekin egoten dira urtean. Metabolismoa moteldu den arren, eskorpioiak presaren gainetik salto egiteko gai da aukera agertzen zaionean, eta, horri esker, harrapakina ustekabean harrapatzen du, ihes egiteko aukerarik izan ez dezan.

Ugalketa:[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskorpioaren ugalketa

Alakranak sexualki ugaltzen dira, segizio konplexu bat eskatzen duen kopula zuzen baten bidez. Ugaltzeko ordua iristen denean, emeak arrak erakartzen dituzten feromonak askatzen ditu, eta hauek ernaltzen uzteko konbentzitu behar dituzte. Segizioa mugimendu korapilatsuko dantza da, emeari kurrikekin eusten diona. Batzuetan arrak metro osoz eramaten du, hazia ugaltzeko hodian sartzeko posizio egokia aurkitu arte.

Dantzaldiaren amaieran bikotea azkar banatzen da. Espeziearen arabera, emeak arra harrapatu eta jan dezake (kanibalismoa). Ernaldutako emeak bere arrautzak gorputzaren barruan inkubatzen ditu eta zenbait hilabeteren ondoren (12 hilabete arte) kume biziak botatzen ditu kantitate desberdinetan (bitik ehunera espeziearen arabera). Behin ekoiztuta, kumeek kolore zuriko enbrioi-azala dute. Kumeak gurasoaren bizkarrera igotzen dira eta han egoten dira lehenengo mutura arte. Dermisaren bidez amak sortzen dituen jariakinetatik elikatzen dira. Gero beste bost mutu gurutzatzen dituzte heldutasunera iritsi arte.

Bitxikeriak:[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Armiarmek ez bezala, alakranek pozoia bakarrik erabiltzen dute defendatzeko, eta, beraz, ziztada gehienak ustekabekoak izaten dira.
  • 1100 Eskorpioi espezie ezberdin baino gehiago daude
  • Dinosauroak baino lehenago zeuden animalia hauek, eta gure artean jarraitzen dute.
  • Jada desagertuta dauden itsas artropodoetatik datorren animalia da.

Bibliografia:[aldatu | aldatu iturburu kodea]

https://fundacionio.com/salud-io/one-health/entomologia-para-todos/escorpiones-o-alacranes/

https://www.nationalgeographic.es/animales/escorpion

https://humanidades.com/escorpion/

https://spain.inaturalist.org/taxa/48894-Scorpiones

https://es.wikipedia.org/wiki/Alacran_(g%C3%A9nero)


























honela