Serengeti Parke Nazionala

Wikipedia, Entziklopedia askea
Serengeti Parke Nazionala1
World Heritage Logo global.svg UNESCOren gizateriaren ondarea
Serengeti-Landscape-2012.JPG

Serengetiren ikuspegia

Mota Naturala
Irizpideak vii, x
Erreferentzia 156
Kokalekua  Tanzania
Eskualdea2 Afrika
Koordenatuak 2°19′58″S 34°34′0″E / 2.33278°S 34.56667°E / -2.33278; 34.566672°19′58″S 34°34′0″E / 2.33278°S 34.56667°E / -2.33278; 34.56667
Izen ematea 1981 (V. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua)
2 UNESCOren sailkapena

Serengeti Parke Nazionala (ingelesez Serengeti National Park) Tanzaniako Mara eskualdeko Serengeti ekosisteman dagoen parke nazionala da. Mundu mailan animalien migrazio handiena gertatzen den eremua da, urtero 1,5 milioi ñuk eta 250.000 zebrak migratzen dute, eta Afrikako lehoi populazio handiena ere bertan dago[1].

Parkeak 14,763 km2 -ko azalera du eta 1951n ezarri zuten. 1981ean UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen. Turismo-gune ospetsua da, urtero 350.000 bisitari inguru dituena[2].

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Serengeti izena masai leinuak ematen dion siringet hitzetik dator eta "amaiera gabeko lautada" esan nahi du[3].

Geologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zokalo edo basamentu multzoa honako hauek osatzen dute: Arkear Nyanzian sistemako haitz berdeak (2,81 – 2,63 Gu adinekoak), granito-gneiss arkear intrusioak (2,72 – 2,56 Gu adinekoak), orain dela 180 Mu altxatu zirenak muino lekuko eta muino luzexkak osatuz; Mozambikeko gerriko neoproterozoikoa, kuartzitaz eta granitoz osatua, eta Ikorongo talde neoproterozoikoa, hareharriz, harriz (xale) eta silizioz osatua. Parkearen hego-ekialdean, neogenoen garaiko arroka bolkanikoa eta Ol Doinyo Lengai holozenoren garaiko errauts bolkanikoa daude. Grumeti, Mara, Mbalageti eta Orangi ibaiak mendebaldera doaz, Victoria aintzirara; Oldupai ibaia, berriz, ekialdera doa, Olbalbaleko zingiretara[4].

Parkearen ekialdean, Serengeti sumendien belardiak daude, Tropikal Larreen Ekogunea dena. Belardiak duela 150.000 urte lehertu zen Kerimasi sumendiaren errauts bolkanikoen metaketetan hazten dira, eta baita Ol Doinyo Lengai sumendiaren erupzioetan ere, zeinak kareharrizko tuff geruzak eta lurzoru kalzitiko gogorra (bertisolak) sortu zituen sumendiek sortutako laba natrokarbonatitaren agregazio azkarraren ondorioz[5][6][7].

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Masaia Serengeti parkean.

Masai jendeak abereak bertan bazkatzen zituen aurreneko esploratzaile europarrak iritsi baino 200 urte lehenago.

1892an Oscar Baumann esploratzaile eta geografo alemaniarra iritsi zen Serengetira eta hiru errinozero ehizatu zituen Ngorongororen kraterraren inguruan[8]. 1913an Stewart Edward White esploratzaile britainiarrak lautadaren iparraldeko eremua esploratu zuen. 1920ko hamarkadan itzuli zen, Seronera ingurura orduan. Hiru hile egin zituen bertan eta hark eta haren taldekideek 50 lehoi akatu zituzten[9]. Lehoien ehiza intensiboa gertatu zen orduan eta haien kopurua jaisten zihoala ikusita 1930ean britainiarrek Serengeti hegoaldea eta ekialdea hartuko zituen 2.286 km2-ko azalerako eremu bat babestea erabaki zuten. 1940an parke nazional bihurtu zuen Tanganikako gobernuak eta 1948an babes gorena eman zitzaion. Masai leinuak baino ez zuen bertan libreki ibiltzeko baimena. 1951. urtean muga berriak ezarri zitzaizkion erreserbari[10].

1959an parke nazionalaren ekialdeko 8.300 km2-ko eremua banatu egin zen eta Ngorongoro Kontserbazio Eremua sortu zen, masai jendearen nekazaritza tradizionala bermatu asmoz. 1981ean Serengetiko parke nazionalak 12.950 km2-ko azalera zuen, Serengeti lautadaren erdia baino gutxiago[11]. Gaur egun 14.750 km2-ko azalera hartzen du[12].

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hipopotamoak Grumeti ibaian.

Serengeti parke nazionala Tanzaniaren ipar-mendebaldean kokaturik dago. Iparraldean Kenya du eta bertako Masai Mara parkearekin bat egiten du. Hego-ekiladean Ngorongoro Kontserbazio eremua du, hego-mendebaldean hiru joko-erreserba, Maswa, Ikorongo eta Grumeti. Joko-erreserbak animaliak libre bizi baina kirol gisa ehizaldi kontrolatuak egiten diren eremuak dira.

Serengetiren paisaia nahiko anitza da. Lautadetan sabanak eta belardi zabalak nagusitzen dira eta muinoetan basoak daude. Ibaiertzetako ekosistemak ere aurkitzen dira. Antzinako sumendien jarduerak zizelkatu zuen Serengetiren lurraldea, horrela muinoak eta krater zaharrak nabaritzen dira lautada zabaletan. Eguraldiak izugarri baldintzatzen du basabizitza, beroak eta haizeak urte-sasoiaren arabera animaliak migratzera bultzatzen baitituzte. Pakean urte osoan ura duen ibai bakarra Mara ibaia da, Masai Mara parkean hasi eta Victoria aintzirarako bidean Serengeti zeharkatzen duena.

Parkean hiru eremu desberdintzen dira:

  • Serengetiko lautadak: zuhaitzik apenas dagoen belardi zabalak dira, parkearen hegoaldean aurkitzen dira. Tarteka granitozko muino lekuko ugari aurkitzen dira eta hor kokatzen dira harrapariak belarjale talde handiak ikuskatzeko.
  • Mendebaldeko korridorea: Grumeti eta Mbalageti ibaiek osatzen duten pasabidea da. Ibaiertzetako landaretza aurkitzen da. Altuera txikiko mendilerro batzuk ere badira ibaien inguruan. Animalien migrazio handiak maiatza eta uztaila artean zeharkatzen du korridorea. Victoria aintzirara hurbiltzean korridorea estutu egiten da.
  • Serengetiren iparraldea: baso zabalek eta muinoek markatzen dute paisaia. Isolatu samarra dagoen eremua da.

Basabizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bost ugaztun aipagarrienak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Serengeti parke nazionalean aurkitzen diren bost animalia aipagarrienak lehoia, lehoinabarra, elefantea, afrikar bufaloa eta errinozeroa dira.

Afrikan dagoen lehoi populazio handiena dago Serengetin. 3.000 aletik gora bizi dira bertan eta 2005. urtean Lehoien Kontserbazio Unitatea osatu zen Serengeti eta Masai Mararen artean[13]. Lehoinabar afrikarraren dentsitatea 5'41 100 km2-koa da sasoi lehorrean[14].

Ezkutuko ehizak eraginda elefante afrikarraren kopurua asko jaitsi zen 1980. hamarkadan. Ordutik aurrera babes neurriak hartu dira eta 2014an 5.000 ale baziren dagoeneko. Bufaloarekin ere beste hainbeste gertatu zen eta 2008an dagoeneko 28.524 bufalo kontatu ziren[15]. Errinozeroarekin ez da ordea hainbesteko arrakastarik izan eta gaur egun 50 ale baino gutxiago daude parkean. Hauek belar luzeak jaten dituzte eta sasoi lehorrean ohikoak diren suteak oztopo izan dira errinozeroaren populazioa handitzeko[16].

Gainerako ugaztunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ugaztunen aniztasuna oso handia da.

Narrastiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Narrasti aipagarrienak Nilotar krokodiloa, lehoinabar dortoka, Pelusios sinuatus dortoka, Agama agama, Nilotar baranoa, kamaleoia, Seba pitoia, manba beltza, kobra listukaria eta Bitis arietans sugegorria dira.

Hegaztiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

500 hegazti espezietik gora zerrendatu dira parkean. Aipagarrienak honako hauek dira:

Ostruka, idazkaria, Kori basoiloa, kurrilo koroatua, ibis sakratua, pintada arrunta, Goliat lertxuna, koartzatxo itzaina, lertxuntxo beltza, amiamoko zuria, marabua, flamenko txikia, Afrikako arrano arrantzalea, pelikano grisa, Egiptoar antzara, zorri-zozo mokogorria, Pternistis rufopictus, Vanellus armatus, Bubalornis niger, Bucorvus leadbeateri, Sarkidiornis melanotos, Ephippiorhynchus senegalensis, Mycteria ibis, Burhinus capensis, Balaeniceps rex, Ciconia abdimii, Scopus umbretta, Bostrychia hagedash, Tockus ruahae, Polemaetus bellicosus, Agapornis, Plectropterus gambensis eta hainbat sai espezie[18].

Migrazio handia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ñuak mendebaldeko korridorean.

Lurrean gertatzen den migrazio luzeena da. 800 kilometro inguruko ibilbidea egiten dute ugaztun handiek. Ibilbidearen hegoaldean Ngorongoro Kontserbazio Eremua aurkitzen da eta bertan 500.000 ñu inguru jaiotzen dira urtarrila eta martxoaren artean. Martxoan hasten da sasoi lehorra eta 1'5 milioi ñuk eta 250.000 zebrak iparralderanzko bidea hartzen dute, Masai Mara Erreserbara. Thompson gazela eta afrikar altzea gehitzen zaizkie bidean. Apirila eta maiatza artean mendebaldeko korridorea zeharkatu eta Masai marara iristen dira. Bidean ordea Grumeti eta Mara ibaiak zeharkatu behar dituzte eta 3.000 krokodilo izaten dituzte uretan zain. Urrian amaitzen da sasoi lehorra eta animaliek atzera bideari ekiten diote. Serengetira itzultzen direnean lehoiak izaten dituzte zain[1].

Urtero 250.000 ñu eta 30.000 zebra hiltzen dira harraparien erruz, ibaietan itota, nekeak jota, egarriz edo gaixotasunen erruz[1].

Babesturiko eremua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

UNESCOk Gizateriaren ondare izendatu zuen 1981. urtean. II. kategoriako babesturiko eremua da eta Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Elkarteak kudeatzen du. Honek ekosistemak eta prozesu ekologikoak zaintzea du helburu[19]. Administratiboki Tanzaniako parke nazionalen arduradunaren menpe daude herrialdeko parke nazional eta natura erreserbak.

Mehatxuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Serengeti parke nazionalean dagoen basabizitzak hainbat mehatxu larri ditu:[20]

  • Mau Basoaren deforestazioak Mara ibaiaren hidrologia aldatu egin du.
  • Espezie inbaditzaileak agertu dira; Chromolaena odorata, Opuntia, Tanacetum partheniumeta Tithonia rotundifolia esate baterako.
  • Parkearen inguruan biztanleria asko handitzen ari da. 1996ko ikerketa batek parkearen mendebaldeko ertzean populazioaren urteroko igoera %4-oa zela adierazi zuen. Honek nekazaritza eta abeltzaintzarako lur gehiago erabiltzea dakar.
  • Ezkutuko ehizak mehatxu handia izaten jarraitzen du. World Conservation Monitoring Centre elkarteak 2001ean egindako ikerketaren arabera urtero 200.000 animalia hiltzen dituzte ezkutuko ehiztariek.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c Medina, Nico. (2019). Where is the Serengeti?. ISBN 1-5247-9257-8. PMC 1080584749. (Noiz kontsultatua: 2022-03-18).
  2. ↑ «Dar registers "three wonders"» Daily News 2012-8-20.
  3. ↑ (Ingelesez) Serengeti National Park – Kalama Safaris. (Noiz kontsultatua: 2022-03-16).
  4. ↑ Scoon, Roger (2018). Geology of National Parks of Central/ Southern Kenya and Northern Tanzania: Geotourism of the Gregory Rift Valley, Active Volcanism and Regional Plateaus. Springer.. 69–79 or ISBN 9783319737843.
  5. ↑ (Ingelesez) «Global Volcanism Program | Ol Doinyo Lengai» Smithsonian Institution | Global Volcanism Program (Noiz kontsultatua: 2023-02-09).
  6. ↑ «Hawaiian Volcano Observatory» volcanoes.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2023-02-09).
  7. ↑ Kindt, R., Lillesø, J.-P. B., van Breugel, P., Bingham, M., Sebsebe Demissew, Dudley, C., Friis, I., Gachathi, F., Kalema, J., Mbago, F., Minani, V., Moshi, H. N., Mulumba, J., Namaganda, M., Ndangalasi, H.J., Ruffo, C.K., Jamnadass, R. and Graudal, L. 2011. Potential natural vegetation of eastern Africa. Volume 5: Description and tree species composition for other potential natural vegetation types. Forest & Landscape Working Paper 65-2011
  8. ↑ «Dr. Oscar Baumann» ntz.info (Noiz kontsultatua: 2022-03-16).
  9. ↑ «Stewart Edward White» ntz.info (Noiz kontsultatua: 2022-03-16).
  10. ↑ Neumann, Roderick P.. (1995-04). «Ways of Seeing Africa: Colonial Recasting of African Society and Landscape in Serengeti National Park» Ecumene 2 (2): 149–169. doi:10.1177/147447409500200203. ISSN 0967-4608. (Noiz kontsultatua: 2022-03-16).
  11. ↑ (Ingelesez) Makacha, Stephen; Msingwa, Michael J.; Frame, George W.. (1982-10). «Threats to the Serengeti Herds» Oryx 16 (5): 437–444. doi:10.1017/S0030605300018111. ISSN 1365-3008. (Noiz kontsultatua: 2022-03-16).
  12. ↑ «Protected Planet | Serengeti National Park» Protected Planet (Noiz kontsultatua: 2022-03-16).
  13. ↑ IUCN Cat Specialist Group. (2006). Conservation Strategy for the Lion Panthera leo in Eastern and Southern Africa. Pretoria, Hegoafrika: IUCN..
  14. ↑ (Ingelesez) Allen, Maximilian L.; Wang, Shaodong; Olson, Lucas O.; Li, Qing; Krofel, Miha. (2020-11-01). «Counting cats for conservation: seasonal estimates of leopard density and drivers of distribution in the Serengeti» Biodiversity and Conservation 29 (13): 3591–3608. doi:10.1007/s10531-020-02039-w. ISSN 1572-9710. (Noiz kontsultatua: 2022-03-18).
  15. ↑ (Ingelesez) Metzger, K. L.; Sinclair, A. R. E.; Hilborn, Ray; Hopcraft, J. Grant C.; Mduma, Simon A. R.. (2010-11-01). «Evaluating the protection of wildlife in parks: the case of African buffalo in Serengeti» Biodiversity and Conservation 19 (12): 3431–3444. doi:10.1007/s10531-010-9904-z. ISSN 1572-9710. (Noiz kontsultatua: 2022-03-18).
  16. ↑ (Ingelesez) Anderson, T. Michael; Ngoti, Philbert M.; Nzunda, Mawazo L.; Griffith, Daniel M.; Speed, James D. M.; Fossøy, Frode; Røskaft, Eivin; Graae, Bente J.. (2020-03). «The burning question: does fire affect habitat selection and forage preference of the black rhinoceros Diceros bicornis in East African savannahs?» Oryx 54 (2): 234–243. doi:10.1017/S0030605318000388. ISSN 0030-6053. (Noiz kontsultatua: 2022-03-18).
  17. ↑ Kennedy, Adam Scott. (2014). Animals of the Serengeti, and Ngorongoro Conservation Area. ISBN 1-4008-5138-6. PMC 873760148. (Noiz kontsultatua: 2022-03-18).
  18. ↑ «Bird Checklist for Serengeti National Park» www.exoticbirding.com (Noiz kontsultatua: 2022-03-18).
  19. ↑ (Ingelesez) «Category II: National Park» IUCN 2016-02-05 (Noiz kontsultatua: 2022-03-18).
  20. ↑ (Ingelesez) «Eastern Africa: the Greater Serengeti grassland ecosystem in northern Tanzania | Ecoregions | WWF» World Wildlife Fund (Noiz kontsultatua: 2022-03-18).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gizateriaren Ondarea Tanzanian
Tanzania
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Serengeti_Parke_Nazionala&oldid=9200581"(e)tik eskuratuta