Commonwealth (erakundea): berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Etiketak: Lehengoratua 2017 wikitestu editorearekin
t Gotzon wikilariaren aldaketak ezabatuz, Lainobeltz wikilariaren azken bertsiora itzularazi da.
Etiketak: Ordezkatuta lehengoratzea Lehengoratua
1. lerroa: 1. lerroa:

{{Wikipedia1000}}
{{Wikipedia1000}}
{{beste erabilpen batzuk|Commonwealth (argipena)}}
{{beste erabilpen batzuk|Commonwealth (argipena)}}


{{erakunde infotaula}}
{{erakunde infotaula}}
'''Commonwealtha''' edo '''Nazioen Mankomunitatea''' ({{lang-en|Commonwealth of Nations}}), iraganean '''Britainiar Commonwealtha''' deitua, 53 [[estatu]] independenteren borondatezko batzea da. Kide guztiak, [[Mozambike]] eta [[Erresuma Batua]] bera izan ezik, [[Britainiar Inperioa]]ren menpeko lurralde ohiak dira.
'''Commonwealth of Nations''' (ingelesezko izena, euskaraz «Nazioen Mankomunitatea») 56 estatu independentek osatutako erakunde bat da ―'''Commonwealth''' edo '''The Commonwealth''' izena ematen zaio maiz; lehen, '''British''' '''Commonwealth of Nations'''.<ref>2024ko datua. Ikus [https://web.archive.org/web/20240217181200/https://thecommonwealth.org/our-member-countries The Commonwealth, Member countries] (<small>www.archive.org. Noiz kontsultatua: 2024-02-26).</small></ref> [[Mozambike]], [[Gabon]] eta [[Ruanda]] izan ezik, gainerako herrialdeak [[Erresuma Batua|Erresuma Batuaren]] mende bizi izan ziren historiaren garairen batean. Erakundearen helburu nagusia da nazioarteko lankidetza, esparru politikoan eta ekonomikoan, eta 1950etik aurrera kide izateak ez du esan nahi [[Britainiar koroaren dependentzia|britainiar koroarekiko]] inolako mendetasunik dagoenik (''Commonwealtheko Erresumarekin'' gertatzen den bezala). Mozambike antolakundean sartzearekin batera, ''Commonwealth of Nations'' izendapena lehenetsi dute izaera internazionalista azpimarratzeko, nahiz eta ''British Commonwealth'' («Britainiar Mankomunitatea») ere erabiltzen jarraitzen den, nazioarteko beste erakunde batzuetatik bereizteko.


Elkartearen helburua da giro aproposa sortzea kideek elkarren arteko hartu-eman ekonomikoak estu ditzaten, bai eta [[demokrazia]], [[giza eskubideak]] eta gobernu egokiak bultzatzea ere. Honela, maila ekonomiko ezberdineko herrialdeek maila berean elkarlan hurbilerako aukera daukate. Commonwealth ez da batasun politiko bat, eta Erresuma Batuak ez du inolako eskumenik beste kideen barne kontuetan esku sartzeko. Lau urtean behin [[Commonwealtheko Jokoak]] ospatzen dira, kirol anitzeko munduko bigarren ekitaldia, [[Olinpiar Jokoak|Olinpiar Jokoen]] atzetik.
Commonwealtheko buruaren kargua hutsik geratu zen [[Elizabeth II.a Erresuma Batukoa|Elisabet II.a Erresuma Batukoa]] hil zenetik. [[Charles III.a Erresuma Batukoa]] Commonwealtheko 15 erresumen [[Estatuburu|estatuburua]] da; 36 estatu kide errepublikak dira eta 5 estatuk beste monarkaren bat dute.


Commonwealtharen egoitza Londresen dago eta hamazortzi hilabetetik behin biltzen dira estatu buruak edo euren ordezkariak.
== Historia ==


Elkarte hori sortzeko ideia XIX. mendearen bukaeran agertu zen Erresuma Batuan, neurri bateko autonomia eman zienean Kanada, Australia eta Zeelanda Berriko koloniei, garai hartako "kolonia zuriak" edo "poblamenduzko koloniak" izena zutenei, alegia. Izan ere, bertako kolonietako gehiengoa [[erreforma protestantea|protestantea]] eta [[britaniar]] jatorrikoak ziren.
=== Aurrekariak ===
Erakundearen jatorria [[1911|1911n]] egindako Konferentzia Inperialetan du jatorria, 1887an hasitako Konferentzia Kolonialak ordezkatzeko. Konferentzia haietan, [[Britainiar Inperioa|Britainiar Inperioak]] zenbait autonomia eskubide aitortu zizkien koloniei. ''Commonwealth of Nations'' terminoa lehen aldiz erabili zuen [[Archibald Primrose (Roseberyko V. kondea)|Archibald Primrose Roseberyko V. kondeak]], [[1894]]-[[1894|1895]] bitartean [[Erresuma Batuko Lehen Ministro|lehen ministro]] izan zenak, [[Australia|Australiara]] 1884an egindako bisita batean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Commonwealth Secretariat - History|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=en|data=2010-06-19|url=https://web.archive.org/web/20100619122654/http://thecommonwealth.org/Internal/191086/34493/history/|aldizkaria=|sartze-data=2024-02-26}}</ref>

1917an, [[Jan Christian Smuts]] hegoafrikar politikariak proposamen bat aurkeztu zuen, ''British Commonwealth of Nations'' terminoaz, etorkizuneko konstituzio harremanak eta [[Britainiar Inperioa|Britainiar Inperioaren]] berregokipenak aurreikusita.<ref>{{erreferentzia|izena=F. S.|abizena=Crafford|urtea=1968|izenburua=Jan Christian Smuts: a biography|argitaletxea=Greenwood Press|orrialdea=121.|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/313949|argitaratze-lekua=New York|OCLC=313949}}</ref> Smutsek arrakastaz argudiatu zuen Inperioak [[Parisko Bake Biltzarra (1919)|Parisko Bake Biltzarrean (1919)]] ordezkatuta egon beharko lukeela, bai Erresuma Batuko bai lurraldeetako ordezkarien bitartez.<ref>{{erreferentzia|izena=F. S.|abizena=Crafford|urtea=1968|izenburua=Jan Christian Smuts: a biography|argitaletxea=Greenwood Press|orrialdea=142.|hizkuntza=en|url=https://search.worldcat.org/title/313949|argitaratze-lekua=New York|OCLC=313949}}</ref><ref>[[Irlandako Estatu Askea|Irlandako Estu Askearen]] konstituzioak (1922) lehen artikuluan ezartzen zuen «Britainiar Nazioen Mankomunitateko kide» zela (''The Irish Free State [...] is a co-equal member of the Community of Nations forming the British Commonwealth of Nations''). Ikus [https://web.archive.org/web/20230718100206/https://www.irishstatutebook.ie/eli/1922/act/1/schedule/1/enacted/en/html Constitution of the Irish Free State (Saorstát Eireann) Act, 1922] <small>(www.webarchive.org. Noiz kontsultatua: 2024-02-26)</small>.</ref>
{| class="sortable" cellpadding=2 cellspacing=0 style="float:left; margin-left:25px; margin-bottom:10px;"
|-
!colspan=2 style="background:#efefef; text-align:center;"|'''Commonwealtheko estatu kideak'''
|-
!Estatu kideak <br/> kontinenteen arabera <br/>!! Sarrera <br/>data
|-
| colspan=2 style="background:#efefef; text-align:center;"|'''[[Afrika]]'''
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Botswana}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1966]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Eswatini}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1966]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Gabon}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[2022]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Gambia}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[2018]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Ghana}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1957]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Hegoafrika}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1931]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Kamerun}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1995]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Kenya}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1963]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Lesotho}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1966]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Malawi}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1964]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Maurizio}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1968]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Mozambike}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1995]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Namibia}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1990]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Nigeria}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1960]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Ruanda}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[2009]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Seychelleak}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1976]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Sierra Leona}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1961]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Tanzania}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1961]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Togo}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[2022]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Uganda}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|1962
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Zambia}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1964]]
|-
| colspan=2 style="background:#efefef; text-align:center;"|'''[[Amerika]]'''
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Antigua eta Barbuda}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1981]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Bahamak}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1973]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Barbados}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1966]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Belize}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1981]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Dominika}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1978]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Grenada}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1974]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Guyana}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1966]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Jamaika}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|1962
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Kanada}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1931]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Saint Kitts eta Nevis}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1983]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Saint Vincent eta Grenadinak}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1979]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Santa Luzia}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1979]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Trinidad eta Tobago}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|1962
|-
| colspan=2 style="background:#efefef; text-align:center;"|'''[[Asia]]'''
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Bangladesh}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1972]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Brunei}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1984]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|India}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1947]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Malaysia}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1957]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Maldivak}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1982]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Pakistan}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1947]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Singapur}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1965]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Sri Lanka}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1948]]
|-
| colspan=2 style="background:#efefef; text-align:center;" |'''[[Europa]]'''
|-
| style="background:#ccf;" |{{bandera|Erresuma Batua}}
| style="background:#efefef; text-align:center;" |[[1931]]
|-
| style="background:#ccf;" |{{bandera|Malta}}
| style="background:#efefef; text-align:center;" |[[1964]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Zipre}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1961]]
|-
| colspan=2 style="background:#efefef; text-align:center;"|'''[[Ozeania]]'''
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Australia}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1931]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Fiji}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1997]]
|-
| style="background:#ccf;" |{{bandera|Kiribati}}
| style="background:#efefef; text-align:center;" |[[1979]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Nauru}} [[Nauru]]
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1999]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Papua Ginea Berria}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1975]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Samoa}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1970]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Salomon Uharteak}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1978]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Tonga}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1970]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Tuvalu}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1978]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Vanuatu}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1980]]
|-
| style="background:#ccf;"|{{bandera|Zeelanda Berria}}
| style="background:#efefef; text-align:center;"|[[1931]]
|}
[[Fitxategi:CommonwealthPrimeMinisters1944.jpg|thumb|Commonwealtheko lehen bost estatu kideetako ministroak. Ezkerretik eskuinera, Mackenzie King ([[Kanada]]), [[Jan Christian Smuts|Jan Smuts]] ([[Hegoafrika]]), [[Winston Churchill]] ([[Erresuma Batua]]), [[Peter Fraser]] ([[Zeelanda Berria]]) eta [[John Curtin]] ([[Australia]]) (1944).]]
Konferentzia Inperialak 1926an egindako adierazpenean, [[Britainia Handia|Britainia Handiak]] eta haren mendeko lurraldeek erabaki zuten «baldintza berdinetan, menpekotasun batere gabe barneko nahiz kanpoko edozein arazotan, baina Koroako leialtasunak batuta eta Britainiar Nazioen Mankomunitateko kide gisa askatasunez elkartuta» zeudela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Patricia M.|abizena=Larby|izenburua=The Commonwealth|argitaletxea=Transaction Publishers|orrialdea=5. bol., 16.|hizkuntza=en|data=1993-01-01|url=https://books.google.cat/books?id=7jtmaMwh1lwC&pg=PA16&dq=balfour+declaration+1926+without+subordination+Commonwealth+of+Nations&hl=ca&ei=kNKRTr__JcW78gOUqMQ-&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDUQ6AEwAg#v=onepage&q&f=false|zenbakia=|isbn=978-1560001102|sartze-data=2024-02-26|aipua=''They are autonomous Communities within the British Empire, equal in status, in no way subordinate one to another in any aspect of their domestic or external affairs, though united by a common allegiance to the Crown, and freely associated as members of the British Commonwealth of Nations''}}</ref> Britainia Handiaren eta haren kolonia ohien arteko harremanaren alderdi horiek Westminsterreko Estatutuan formalizatu ziren azkenik, 1931n, ''Commonwealth'' sortzeko. [[Australia|Australiak]], [[Zeelanda Berria|Zeelanda Berriak]] eta [[Ternua|Ternuak]] estatutua berretsi behar izan zuten, indarrean jar zedin. Australiak 1942an egin zuen eta Zeelanda Berriak 1947an; Ternuak ez zuen inoiz egin, baina 1949an Kanadako probintzia bat bihurtu zen.

=== Kolonien independentzia ===
[[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerraren]] ondoren, [[Britainiar Inperioa]] apurka-apurka desegin zen; horren ondorioz, 14 [[Itsasoaz haraindiko britainiar lurralde]] gelditu ziren, gaur egun oraindik [[Erresuma Batua|Erresuma Batuaren]] esku daudenak. 1949ko apirilean, Londresko Adierazpenean, «britainiar» hitza desagertu egin zen, eta ''British Commonwealth'' moldea utzirik ''Commonwealth of Nations'' izendapena nagusitu zen, egoera berria islatzeko.<ref>{{erreferentzia|izena=James Stuart|abizena=Olson|urtea=1991|izenburua=Historical dictionary of European imperialism|argitaletxea=Greenwood Press|ISBN=978-0313262579|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books?id=uyqepNdgUWkC&pg=PA297&redir_esc=y|argitaratze-lekua=New York|OCLC=21950673}}</ref> [[Britainiar Birmania|Birmania]] (orain [[Myanmar]], independentea 1948az geroztik) eta Aden (1967an [[Hego Yemen|Hegoaldeko Yemenen]] integratua) dira gerran britainiar koloniak izanik, independentziaren ondoren Commonwealthera elkartu ez ziren estatu bakarrak. Britainiar [[protektoratu]] eta [[Nazioen Liga|Nazioen Ligaren]] mandatu izandakoetatik, inoiz Commonwealtheko kide izatera iritsi ez zirenen artean daude [[Egipto]] (independentea 1922an), [[Irak]] (1932), [[Transjordaniako emirerria|Transjordania]] (1946), [[Palestinako Britainiar Mandatua]] (horren zati bat [[Israel|Israelgo]] estatu bihurtu zen 1948an), [[Sudan]] (1956), [[Somalilandia Britainiarra]] ([[Somalia|Somaliaren]] parte bihurtu zena 1960an, nahiz eta 1991n independentzia aldarrikatu zuen [[Somalilandia]] gisa eta Commonwealthen behatzaile izatea eskatu), [[Kuwait]] (1961), [[Bahrain]] (1971), [[Qatar]] (1971) eta [[Arabiar Emirerri Batuak]] (1971).

[[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerraren]] ondoren, [[Britainiar Inperioa]] apurka-apurka desegin zen; horren ondorioz, 14 [[Itsasoaz haraindiko britainiar lurralde]] gelditu ziren, gaur egun oraindik [[Erresuma Batua|Erresuma Batuaren]] esku daudenak. 1949ko apirilean, Londresko Adierazpenean, «britainiar» hitza desagertu egin zen, eta ''British Commonwealth'' moldea utzirik ''Commonwealth of Nations'' izendapena nagusitu zen, egoera berria islatzeko.<ref>{{erreferentzia|izena=James Stuart|abizena=Olson|urtea=1991|izenburua=Historical dictionary of European imperialism|argitaletxea=Greenwood Press|ISBN=978-0313262579|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books?id=uyqepNdgUWkC&pg=PA297&redir_esc=y|argitaratze-lekua=New York|OCLC=21950673}}</ref> [[Britainiar Birmania|Birmania]] (orain [[Myanmar]], independentea 1948az geroztik) eta Aden (1967an [[Hego Yemen|Hegoaldeko Yemenen]] integratua) dira gerran britainiar koloniak izanik, independentziaren ondoren Commonwealthera elkartu ez ziren estatu bakarrak. Britainiar [[protektoratu]] eta [[Nazioen Liga|Nazioen Ligaren]] mandatu izandakoetatik, inoiz Commonwealtheko kide izatera iritsi ez zirenen artean daude [[Egipto]] (independentea 1922an), [[Irak]] (1932), [[Transjordaniako emirerria|Transjordania]] (1946), [[Palestinako Britainiar Mandatua]] (horren zati bat [[Israel|Israelgo]] estatu bihurtu zen 1948an), [[Sudan]] (1956), [[Somalilandia Britainiarra]] ([[Somalia|Somaliaren]] parte bihurtu zena 1960an, nahiz eta 1991n independentzia aldarrikatu zuen [[Somalilandia]] gisa eta Commonwealthen behatzaile izatea eskatu), [[Kuwait]] (1961), [[Bahrain]] (1971), [[Qatar]] (1971) eta [[Arabiar Emirerri Batuak]] (1971).

=== Britainiar monarka estatuburu ez duten kideak ===
[[zerrenda:Ingalaterrako errege-erreginak|Britainiar monarka]] [[estatuburu]] gisa izatea aurreikusten ez zuten konstituzioa izanik, Commonwealtheko kide izaten jarraitu nahi zuten herrialdeen kasua 1948an jarri zen agerian, [[Irlanda|Irlandako]] parlamentuak lege bat onartu zuenean, estatu buruaren botere guztiak Irlandako presidenteari esleitu zizkionean, [[Britainia Handia|Britainia Handiko]] koroaren kaltetan,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Republic of Ireland Act, 1948|hizkuntza=en|data=2023-06-17|url=https://web.archive.org/web/20230617195611/https://www.irishstatutebook.ie/eli/1948/act/22/enacted/en/html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref> eta, beraz,Commonwealtheko kide izateari utzi zion, britainiar monarka estatuburu gisa onartzea nahitaezko baldintza baitzen. [[Erresuma Batuko Legebiltzarra|Erresuma Batuko Legebiltzarrak]] ''Ireland Act'' legea onartu zuen 1949an. [[Irlandako Errepublika eta Erresuma Batua arteko muga|Irlandako Errepublikako]] herritarrei Commonwealtheko herritarren antzeko estatusa eskaintzen ziena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ireland Act 1949|hizkuntza=en|data=2021-09-16|url=https://web.archive.org/web/20210916172752/http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Geo6/12-13-14/41/enacted/data.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref>

Arazoa 1949ko apirilean aztertu zen, Commonwealtheko lehen ministroen bilera batean, Londresen. Bilera horren ondorioz, apirilaren 28ko Londresko adierazpena aldarrikatu zen: [[India]] errepublika bat bihurtzen zenean, hurrengo urteko urtarrilean (1950), monarka britainiarra onartuko zuen «kide diren nazio independenteen elkarte librearen ikur gisa eta, beraz, Commonwealtheko buru gisa». Commonwealtheko beste herrialdeek, berriz, onartzen zuten India erakundeko kide izatea. [[Pakistan|Pakistanek]] behin eta berriz galdegin zuenez, Indiako kasua ez zen salbuespentzat hartu, eta onartu zen, egoera beran, beste estatuek Indiako tratu bera jasoko zutela.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=London Declaration, 1949 {{!}} Commonwealth|hizkuntza=en|data=2022-03-07|url=https://web.archive.org/web/20220307202215/https://thecommonwealth.org/london-declaration-1949|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref>

1949ko Londresko adierazpena Commonwealth modernoaren abiapuntutzat hartzen da maiz. Indiako aurrekariari jarraituz, beste nazio batzuk [[errepublika]] edo [[monarkia konstituzional]] bihurtu ziren beren monarkekin, eta herrialde gutxi batzuek, berriz, [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] monarka bera zuten. Commonwealthen erresuma diren kide bakoitzaren erregea, pertsona bera izan arren, [[pertsona juridiko]] desberdintzat hartzen da erresuma bakoitzerako.

=== Hasierako eta oraingo kideak ===
Commonwealth jaio zenean, 1926ko azaroaren 19an, sei kide zituen: Inperio [[Britainiar Inperioa]], [[Hegoafrika]], [[Australia]], [[Kanada]], [[Irlanda (estatua)|Irlanda]] eta [[Ternua]].

[[Elizabeth II.a Erresuma Batukoa|Elizabeth II.]] tronura heldu zenean, 1952an, bederatzi kidek osatzen zuten Commonwealth: [[Erresuma Batua]], [[Kanada]], [[Australia]], [[Zeelanda Berria]], [[Irlanda (estatua)|Irlanda]], [[Hegoafrika]], [[Pakistan]], [[India]] eta [[Sri Lanka]].

Gaur egungo 56 estatu kideek (2024) 30.282.502 km2 hartzen dituzte bost kontinenteetan. Gaur egun, 2.558.903.391 biztanle ditu, hau da, gizateriaren heren bat, gutxi gorabehera.

Hiru estatuk biztanleriaren %&nbsp;80 ordezkatzen dute: [[India]], [[Bangladesh]] eta [[Pakistan]], eta kontinente ordezkatuena Afrika da, 21 herrialde kide baititu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le Commonwealth of Nations - Blog - Monarchie Britannique|hizkuntza=fr|data=2023-12-01|url=https://web.archive.org/web/20231201152848/https://monarchiebritannique.com/blog/linstitution/77-le-commonwealth-of-nations|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-06}}</ref>

=== Egoera 2024an ===
[[Fitxategi:Commonwealth_realms_republics_and_monarchies.svg|thumb|Commonwealtheko kideak, estatutuaren arabera: <div class="legende-bloc legende-bloc-vertical">{{Legenda|#FF0080|[[Errepublika|Errepublikak]]}}{{Legenda|#000080|[[Charles III.a Erresuma Batukoa]] [[estatuburu]]}}{{Legenda|#1ECE0B|Beste monarkiak}}</div>|320x320px]]
[[Mozambike]] sartu zelarik Commonwealthen 1995ean, nazioarteko esparru diplomatikoetan eztabaida piztu zuen, [[Afrika|Afrikako]] [[Portugal|portugaldar]] [[Kolonialismo|kolonia]] ohiak ez baitzuen loturarik britainiar erkidegoarekin, eta maniobra [[Inperialismo Berria|neoinperialismo]] kultural eta ekonomikotzat hartu zuten behatzaile askok, pobreziaren atzaparretan dagoen eskualde batean. Erakundeko idazkaritza nagusiak justifikatu egin zuen, argudiatuz Mozambike lankide izan zuela zuela Commonwealthek, arrazismoaren aurka zabalik duen borrokan Afrika osoan, eta bereziki [[Hegoafrika|Hegoafrikan]] eta [[Zimbabwe|Zimbabwen]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Marcus|abizena=Power|izenburua=The Commonwealth, ‘development’ and post-colonial responsibility|orrialdeak=14–24|hizkuntza=en|data=2009-01-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S001671850800081X|aldizkaria=Geoforum|alea=1|zenbakia=40|issn=0016-7185|doi=10.1016/j.geoforum.2008.04.008|sartze-data=2024-03-04|serie=Themed Issue: Postcoloniality, Responsibility and Care}}</ref> Antzeko egoerak saihesteko, [[Edinburgo|Edinburgon]] 1997an egindako gailurretik aurrera, erakundeak mugatu egin zuen antolakundeko kide izatea soilik Commonwealtheko estu kideekin lotura konstituzionalen bat duten estatuetara, betiere haren arauak eta hitzarmenak errespetatzeko konpromisoa hartzen badute.<ref>{{Erreferentzia|izena=Commonwealth|abizena=Secretariat|izenburua=The Commonwealth at the Summit: 1997-2005|argitaletxea=Commonwealth Secretariat|hizkuntza=en|data=1987|url=https://books.google.es/books/about/The_Commonwealth_at_the_Summit_1997_2005.html?id=r_Ci4a9lBmkC&redir_esc=y|isbn=978-0-85092-857-0|sartze-data=2024-03-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Commonwealth Secretariat - Edinburgh Communique, 1997|hizkuntza=en|data=2007-09-27|url=https://web.archive.org/web/20070927021829/http://www.thecommonwealth.org/Templates/Internal.asp?NodeID=33629|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref>

Egun, Commonwealthek ez du barne konstituziorik, baina kideek Commonwealthen Printzipioen Deklarazioa borondatez betetzeko konpromisoa hartzen dute, [[1971|1971n]] [[Singapur|Singapurren]] sinatu eta hogei urte geroago [[Harare|Harareko]] adierazpenean berretsitakoaren arabera. Oro har, [[Demokrazia|demokraziaren]] eta gobernu onaren garrantzia aitortzen du adierazpenak, giza eskubideen errespetua, gizonen eta emakumeen arteko berdintasuna, legeen gailentasuna eta garapen sozioekonomiko iraunkorra. Erakundearen finantzaketa dela delako gobernuetatik dator, estatu kideen [[Barne produktu gordin|barne produktu gordinaren]] eta biztanleren arabera kalkulatutako kuota baten bitartez.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mancomunidad de Naciones (The commonwealth) 2023 {{!}} Datosmacro.com|hizkuntza=es|data=2023-01-29|url=https://web.archive.org/web/20230129225955/https://datosmacro.expansion.com/paises/grupos/mancomunidad-naciones-the-commonwealth|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref>

== Helburuak eta jarduerak ==
Commonwealthen helburuak 1971n adierazi ziren lehenengoz [[Singapur|Singapurreko]] adierazpenean. Adierazpen horrek mankomunitatea konprometitzen zuen munduko [[Bake|bakearekin]], [[ordezkaritzako demokrazia]] sustatzearekin, [[Giza eskubideak|norbanakoaren askatasunarekin]], [[Legearen aurreko berdintasun|berdintasunaren]] aldeko eta [[Antirrazismo|arrazismoaren]] aurkako borrokarekin, eta [[Pobretasun|pobreziaren]], [[Ezjakintasun|ezjakintasunaren]] eta [[Eritasun|gaixotasunaren]] aurkako borrokarekin, eta [[Merkataritza-askatasun|merkataritza askatasunarekin]].<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Declaration of Commonwealth Principles, 1971 {{!}} Commonwealth|hizkuntza=en|data=2022-02-04|url=https://web.archive.org/web/20220204000631/https://thecommonwealth.org/declaration-commonwealth-principles-1971|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref> Helburu horiei gehitu zitzaizkion, alde batetik, [[Lusaka|Lusakako]] adierazpenean [[Genero-desparekotasun|genero]] [[Genero-desparekotasun|bereizkeriaren]] aurkako jarrera, 1979an; eta, bestetik, [[Langkawi|Langkawiko]] adierazpenean [[Ingurumenaren kontserbazio|ingurumen jasangarritasuna]], 1989an.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lusaka Declaration on Racism and Racial Prejudice, 1979 {{!}} Commonwealth|hizkuntza=en|data=2023-04-28|url=https://web.archive.org/web/20230428113510/https://thecommonwealth.org/lusaka-declaration-racism-and-racial-prejudice-1979|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Langkawi Declaration on the Environment, 1989 {{!}} Commonwealth|hizkuntza=en|data=2023-04-28|url=https://web.archive.org/web/20230428113502/https://thecommonwealth.org/langkawi-declaration-environment-1989|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref> Helburu horiek guztiak indartu egin ziren [[Harare|Harareko]] adierazpenean, 1991n.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Harare Declaration, 1991 {{!}} Commonwealth|hizkuntza=en|data=2023-06-04|url=https://web.archive.org/web/20230604214721/https://thecommonwealth.org/harare-declaration-1991|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref>

Commonwealthen lehentasunezko helburuak dira [[demokrazia]] eta [[Garapen iraunkor|garapena]] sustatzea, 2003an Aso Rocken ([[Nigeria]]) onartutako adierazpenean aitortzen den bezala. Aurreko adierazpenetan oinarrituta, erreferentzia terminoak argitu zituen, eta ezarri zuen: «konprometituta gaude demokraziarekin, gobernazio onarekin, [[Giza eskubideak|giza eskubideekin]], genero berdintasunarekin eta [[Globalizazio ekonomiko|globalizazioaren]] onuren banaketa bidezkoagoarekin».<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Aso Rock Declaration on Development and Democracy: Partnership for Peace and Prosperity, 2003 {{!}} Commonwealth|hizkuntza=en|data=2023-04-28|url=https://web.archive.org/web/20230428113503/https://thecommonwealth.org/aso-rock-declaration-development-and-democracy-partnership-peace-and-prosperity-2003|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref>

Commonwealthen webguneak (2024) bere lan arloak honela zerrendatzen ditu: Demokrazia, gobernua eta legea; Ingurumena eta aldaketa klimatikoa; Estatu txikiak; Gizartea eta gazteria; Merkataritza eta ekonomia.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Commonwealth|hizkuntza=en|data=2024-03-01|url=https://web.archive.org/web/20240301154139/https://thecommonwealth.org/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref>

Commonwealth nazioarteko foro bat da, non ekonomia oso garatu batzuek ―hala nola [[Erresuma Batua]], [[Australia]], [[Kanada]], [[Singapur]] eta [[Zeelanda Berria|Zeelanda Berria―]], eta munduko herrialde pobreenetako batzuek adostasunez hartutako erabakiak lortu nahi baitzituzten. Helburu hori lortzea zaila izan da batzuetan; esate baterako, [[Rhodesia|Rhodesiari]] buruzko desadostasunak 1960aren amaieran eta 1970ean, edo [[Hegoafrika|Hegoafrikako]] [[Apartheid|apartheidari]] buruzkoak 1980an, Erresuma Batuaren eta Afrikako kideen arteko harremanak hoztu baitziren.

Commonwealtheko gobernuek borondatez egiten dituzten ekarpenekin eratutako funts bereizi baten bidez, 15 eta 29 urte bitarteko gazteentzako garapen programa bat dago, ''Commonwealth Youth Programme'', idazkaritzaren atal gisa funtzionatzen duena, eta bulegoak dituena [[Gulu|Gulun]] ([[Uganda]]), [[Lusaka|Lusakan]] ([[Zambia]]), [[Chandigarh|Chandigarhen]] ([[India]]), [[Georgetown (Guyana)|Georgetownen]] ([[Guyana]]) eta [[Honiara|Honiaran]] ([[Salomon Uharteak]]).

== Antolakuntza ==

=== Commonwealtheko burua ===
Londresko adierazpenaren arabera, [[Elizabeth II.a Erresuma Batukoa|Elizabeth II.]] erregina zen Commonwealtheko burua.<ref name=":0" /> Hala ere, haren ondorengoa ez zen automatikoki izango antolakuntzaren buru. Kargua sinbolikoa denez, eta kide independenteen elkarte librea adierazten duenez, [[Charles III.a Erresuma Batukoa|Charles III.a]] da buru.<ref>{{Erreferentzia|urtea=2023|izenburua=About us {{!}} Commonwealth|hizkuntza=en|data=2023-11-17|url=https://web.archive.org/web/20231117071506/https://thecommonwealth.org/about-us|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-04}}</ref> Bestalde, Commonwealtheko 15 kidek britainiar erregea onartzen dute [[estatuburu]] gisa, eta herrialde horiei «Commonwealtheko Erresuma» deitzen zaie (''Commonwealth realms''). Gainerako kideen artean gehienak, 36, errepublikak dira, eta 5ek dituzte [[dinastia]] desberdineko [[Monarka|monarkak]] ([[Brunei]], [[Eswatini]], [[Lesotho]], [[Malaysia]] eta [[Tonga]]).

=== Gobernuburuen bilera ===
Commonwealtheko gobernuburuen bilera ({{Lang|en|''Commonwealth Heads of Government Meeting''}} edo CHOGM) konferentzia inperial eta kolonialen oinordekoa da, eta gaur egun Commonwealtheko erabaki organo nagusia da. Bi urtetik behin antolatzen da, eta kide diren herrialdeetako [[Gobernuburu|gobernuburuak]] [[Lehen ministro|(lehen ministroa]] edo [[Lehendakari|presidentea]]) biltzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Commonwealth Heads of Government Meeting (CHOGM) {{!}} Commonwealth|hizkuntza=en|data=2024-02-23|url=https://web.archive.org/web/20240223190753/https://thecommonwealth.org/chogm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-06}}</ref>

Estatu kideetako [[Justizia|Justiziako]], [[Finantza publikoak|Ogasuneko]] edo [[Osasun|Osasuneko]] ministroen artean ere aldizkako bilerak egiten dira.

Kidetza galdutako herrialdeek ezin dute parte hartu bileretan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Joining the Commonwealth {{!}} Commonwealth|hizkuntza=en|data=2023-08-27|url=https://web.archive.org/web/20230827170100/https://thecommonwealth.org/about/joining|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-06}}</ref>

Gobernuburuen bilera bilera hartzen duen herrialdeko gobernuburua «Commonwealtheko jarduneko presidentea» da ({{Lang|en|''Commonwealth Chairperson-in-Office''}}), eta titulu hori gordetzen du hurrengo bilera egin arte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Commonwealth at and immediately after the coolum chogm|orrialdeak=125–129|hizkuntza=en|data=2002-04|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00358530220144139|aldizkaria=The Round Table|alea=364|zenbakia=91|issn=0035-8533|doi=10.1080/00358530220144139|sartze-data=2024-03-06}}</ref>

=== Idazkaritza ===
[[Fitxategi:Marlborough_House.jpg|thumb|Marlborough House, [[Londres|Londresen]], Commonwealtheko idazkaritzaren egoitza.]]
Commonwealtheko Idazkaritza, 1965ean sortua, organo iraunkor nagusia da, eta estatu kideetako gobernuen arteko kontsultak eta lankidetza errazteaz arduratzen da. Idazkaritzak Commonwealth ordezkatzen du [[Nazio Batuen Batzar Nagusia|Nazio Batuen Batzar Nagusian]], behatzaile gisa. Commonwealtheko gailurrak, ministroen bilerak, kontsulta bilerak eta eztabaida teknikoak antolatzeaz gain, politikak garatzen laguntzen die herrialde kideei. Halaber, laguntza teknikoa ematen die gobernuei garapen sozialaren eta ekonomikoaren arloan, eta Commonwealth en balioen alde.

Commonwealtheko idazkari nagusiak zuzentzen du idazkaritza, Commonwealtheko gobernuburuek lau urterako aukeratua; behin bakarrik berritu daiteke kargua.

=== Commonwealtheko herritarrak eta diplomazia ===
Historian erro partekatuak dituztenez, Commonwealtheko estatu kideek ez dituzte «atzerritartzat» hartzen beste estatu kideen herritarrak.<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Dale|izenburua=Is the Commonwealth an International Organisation?|orrialdeak=451–473|hizkuntza=en|data=1982-07|url=https://www.cambridge.org/core/journals/international-and-comparative-law-quarterly/article/abs/is-the-commonwealth-an-international-organisation/2A9EA94D71D00003A6A1A6FDD576964A|aldizkaria=International & Comparative Law Quarterly|alea=3|zenbakia=31|issn=1471-6895|doi=10.1093/iclqaj/31.3.451|sartze-data=2024-03-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Robert B.|abizena=Clute|izenburua=The Commonwealth and Favored-Nation Usage|orrialdeak=455–468|hizkuntza=en|abizena2=Wilson|izena2=Robert R.|data=1958-07|url=https://www.cambridge.org/core/journals/american-journal-of-international-law/article/abs/commonwealth-and-favorednation-usage/D938440C1A44772F15C82936724C0A23|aldizkaria=American Journal of International Law|alea=3|zenbakia=52|issn=0002-9300|doi=10.2307/2195461|sartze-data=2024-03-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Hedley|abizena=Bull|izenburua=What is the Commonwealth?|orrialdeak=577–587|hizkuntza=en|data=1959-07|url=https://www.cambridge.org/core/journals/world-politics/article/abs/what-is-the-commonwealth/2DA0A9BAB4D27467EBBBFB4C466A410C|aldizkaria=World Politics|alea=4|zenbakia=11|issn=1086-3338|doi=10.2307/2009593|sartze-data=2024-03-06}}</ref> Hala, haien artean, estatu kideek ez dituzte [[Enbaxadore|enbaxadoreak]] trukatzen, goi komisarioak baizik. Beren gobernuaren ordezkaritzat hartzen dira, eta ez [[Estatuburu|estatuburuaren]] ordezkaritzat.

Beren herrialdea ordezkatuta ez duten hirugarren herrialdeetan, Commonwealtheko herritarrek tokiko enbaxada britainiarraren laguntza kontsularrera jo dezakete.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Support for British nationals abroad - GOV.UK|hizkuntza=en|data=2024-03-02|url=https://web.archive.org/web/20240302202324/https://www.gov.uk/government/collections/support-for-british-nationals-abroad|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-06}}</ref>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
* [[Erresuma Batuko historia|Erresuma Batuaren historia]]
* [[Nazioarteko erakunde|Nazioarteko erakundea]]
* [[Afrika, Asia eta Hego Amerikako Herrien Elkartasunerako Erakundea]]


== Kanpo estekak ==
== Kanpo estekak ==
* [https://thecommonwealth.org/ The Commonwealth] webgune ofiziala.

{{autoritate kontrola}}
{{autoritate kontrola}}


17:26, 28 apirila 2024ko berrikusketa

Beste esanahi batzuen berri izateko, ikus: «Commonwealth (argipena)»
Commonwealth (erakundea)
Datuak
Motagobernu arteko erakundea eta Commonwealtha
Eskumendekoak
Commonwealth Business Council (en) Itzuli, Commonwealth Secretariat (en) Itzuli, Commonwealth Foundation (en) Itzuli eta Commonwealth War Graves Commission (en) Itzuli
Agintea
LehendakariaCharles III.a Erresuma Batukoa
Egoitza nagusi
Osatuta
Australia
Erresuma Batua
Kanada
Zeelanda Berria
Historia
Sorrera1931ko abenduaren 11
Ordezkatzen duBritainiar Inperioa
webgune ofiziala
Facebook: commonwealthsec Twitter: commonwealthsec Instagram: commonwealth_sec LinkedIn: 638037 Edit the value on Wikidata

Commonwealtha edo Nazioen Mankomunitatea (ingelesez: Commonwealth of Nations), iraganean Britainiar Commonwealtha deitua, 53 estatu independenteren borondatezko batzea da. Kide guztiak, Mozambike eta Erresuma Batua bera izan ezik, Britainiar Inperioaren menpeko lurralde ohiak dira.

Elkartearen helburua da giro aproposa sortzea kideek elkarren arteko hartu-eman ekonomikoak estu ditzaten, bai eta demokrazia, giza eskubideak eta gobernu egokiak bultzatzea ere. Honela, maila ekonomiko ezberdineko herrialdeek maila berean elkarlan hurbilerako aukera daukate. Commonwealth ez da batasun politiko bat, eta Erresuma Batuak ez du inolako eskumenik beste kideen barne kontuetan esku sartzeko. Lau urtean behin Commonwealtheko Jokoak ospatzen dira, kirol anitzeko munduko bigarren ekitaldia, Olinpiar Jokoen atzetik.

Commonwealtharen egoitza Londresen dago eta hamazortzi hilabetetik behin biltzen dira estatu buruak edo euren ordezkariak.

Elkarte hori sortzeko ideia XIX. mendearen bukaeran agertu zen Erresuma Batuan, neurri bateko autonomia eman zienean Kanada, Australia eta Zeelanda Berriko koloniei, garai hartako "kolonia zuriak" edo "poblamenduzko koloniak" izena zutenei, alegia. Izan ere, bertako kolonietako gehiengoa protestantea eta britaniar jatorrikoak ziren.

Kanpo estekak


Commonwealtheko estatu kideak
Antigua eta Barbuda • Australia • Bahamak • Bangladesh • Barbados • Belize • Botswana • Brunei • Dominika • Erresuma Batua • Fiji (baliogabetua) • Ghana • Grenada • Guyana • India • Jamaika • Kamerun • Kanada • Kenya • Kiribati • Lesotho • Malawi • Malaysia • Malta • Maurizio • Mozambike • Namibia • Nauru • Nigeria • Pakistan • Papua Ginea Berria • Ruanda • Saint Kitts eta Nevis • Santa Luzia • Saint Vincent eta Grenadinak • Samoa • Seychelleak • Sierra Leona • Singapur • Salomon Uharteak • Hegoafrika • Sri Lanka • Swazilandia • Tanzania • Tonga • Trinidad eta Tobago • Tuvalu • Uganda • Vanuatu • Zambia • Zeelanda Berria • Zipre
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Commonwealth_(erakundea)&oldid=9677535"(e)tik eskuratuta