Gobernu

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Gobernu motak
Politika saila

Gobernua (grezieraz κυβερνάω ontzia gidatu), gobernamendua[1] edo Jaurlaritza (Euskal Autonomia Erkidegokoa)[2] da botere publiko bat zuzendu, kontrolatu eta administratzen duen sistema eta sistema hori ordezkatzen duten agintarien multzoa. Gobernuak edozein lurralde mailatan egon daitezke, nahiz eta, oro har, Estatuaz eta tokiko gobernuez aritzean erabiltzen den gehien. Estatuen kasuan, lehendakari edo lehen ministro bat —gobernuburua— izaten da gobernu horren buru, eta hainbat ministroz osatuta dago. Konstituzioak botere betearazlea ematen die gobernuko kide horiei, eta botere politikoa ematen die gizartearen gain.

Bi gobernu mota nagusi dira gaur egun: autokrazia eta konstituzionalismoa. Erregimen autokratikoetan, gobernua agintari edo agintari talde (alderdi politiko bakar) baten esku dago, eta hark bere esku du estatuko aginpide osoa. Agintari goren horrek talde nagusiaren aurrean baino ez du erantzukizunik, zenbaitetan aukeratu duen biltzarraren aurrean erantzukizun formala izaten baldin badu ere. Aldiz, demokrazia konstituzionaletan, herriak hautatzen ditu bere ordezkariak, eta hauek biltzar legegileak edo parlamentuak eratzen dituzte; azkenik, parlamentuak gobernuburua aukeratzen du, eta horrek, bere gobernua (ministro taldea), aginpide betearazlea duena.

Sistema batzuetan, estatu konstituzionaleko buruak (erregeak edo errepublikako lehendakariak) badu gobernuburua hautatzeko ahalmena, baina hautapena forma hutsa izaten da, biltzar legegilearen aukera baieztatu baino ez baitu egiten. Batzuetan, alderdi baten burua automatikoki bihurtzen da gobernuburu, baldin eta, hauteskundeetan, alderdi horrek eskuratu badu parlamentuaren gehiengoa. Ministroak eta gobernuburua beren ekintzen erantzule dira parlamentuaren aurrean.

Gobernuburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gobernuaren izaerari buruzko alegoria AEBko Puck aldizkarian, 1898ko nazioarteko gatazken testuinguruan

Sarrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Termino zabaletan, gobernua da estatu-jardueretan aritzen diren instituzioen, administrazio-egituren eta agintarien multzoa, Estatuaren botere deritzenak (Estatuaren funtzioak). Gobernuak, bere zentzuan, jarduera politikoarekin eta, bereziki, botere betearazlearekin identifikatzen du bere burua.

Gobernua eta estatua ez dira gauza bera, botere-elementuak lotzen ditu estatuarekin. Gobernua joan, aldatu eta eraldatu egiten da, eta estatuak bere horretan jarraitzen du, nahiz eta historian zehar zenbait aldaketa izan ditzakeen. Alde horretatik, gobernua estatu bateko organo zuzendarien multzoa da, eta horien bidez adierazten da estatu-boterea, ordena juridikoaren bidez. Hiru ikuspuntutatik azter daiteke: aktoreen arabera, funtzio-multzo gisa, edo erakundeen arabera.

GKE-etan ez bezala, gobernuak estatuko kide guztien nahitaezko ekarpenak (zergak) jasotzen ditu, normalean dirutan eta, batzuetan, nahitaezko zerbitzu pertsonal gisa, azpiegitura eta zerbitzu publikoak eraikitzeko.

Zientzia politikoetako adituek hainbat modutan sailkatzen dituzte gobernu-motak. Horri dagokionez, Encyclopedia Britannicak honako hau dio: «Gobernarien kopuruaren araberako bereizketa klasikoa dago gobernarien artean, hala nola gizon bakar batek (monarkia edo tirania), gutxiengo batek (aristokrazia edo oligarkia) edo gehiengoak (demokrazia) egiten duena».

Historikoki, lehen gobernuak sortu ziren ekonomia konplexuagoak zituzten gizarteetan eta haietan soberakin ekonomikoak zeuden giza baliabideen, baliabide naturalen, instalazioen eta tresnen erabateko aprobetxamendua koordinatzeko. Gizarte gehienetan, gobernuek gizarte-onura handiena bilatzen dute, nahiz eta estatu oligarkiko batzuetan esplizituki gobernuek gizarte-talderen baten interesak defendatzen dituzten. Gobernu-erakundeen artean, botere betearazlea nabarmentzen da gobernuaren koordinatzaile nagusi gisa (batzuetan, gobernua terminoa «botere betearazle» berarekin ere nahasten da). Botere horrekin batera, botere legegilea ere gobernuaren parte da, legeak sortzen baititu; botere judiziala, berriz, hainbat eragileren arteko gatazken arbitroa da, legeak betetzen direla bermatzen saiatzen baita.

Definizioak eta etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gobernua estatu edo komunitate bat gobernatzeko sistema da.

Gobernu hitza, azken batean, grezierazko κυβορνάω (kubernáo) aditzetik eratorria da ―gobernaculum-ekin (lema gidatzea esan nahi du―, eta horren zentzu metaforikoa Platonen Estatuaren Ontzian ematen da aditzera.

Columbia Entziklopediak honela definitzen du gobernua: «gizarte-kontrolerako sistema bat, zeinaren pean legeak egiteko eskubidea eta legeak betearazteko eskubidea gizarteko talde partikular bati ematen zaizkion»[3].

Erakunde mota askok gobernuak badituzte ere, gobernu hitza gehiago erabiltzen da estatu eta lurralde subiranoetako gobernuentzat eta, bigarren mailan, erakunde soziopolitiko txikiagoetako gobernuentzat (estatu federatuak, autonomia-erkidegoak, eskualdeak, mendeko lurraldeak, etab.)[4].

Herrialde batzuetan, hala nola Estatu Batuetan, government (Gobernua ingelesez) hitzak sistema politiko, legegile eta judiziala osatzen duten botereen multzoari egiten dio erreferentzia. Establishment (instituzio) eta administration (Administrazio) hitzekin trukatu ohi da; askotan, segurtasun-indarrak eta beste erakunde batzuk ere barne hartzen dute. Alde horretatik, gobernu hitza «gobernantza» hitzaren sinonimoa litzateke.

Euskaraz, letra larria edo xehea erabiltzeari dagokionez, ikus Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak argitaratutako Letra larriak erabiltzeko irizpideak 2.2.3.7 puntuan dioena[5].

Politika zientziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Politika zientzia»

Sailkapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zientzia politikoan, aspalditik da helburua politien tipologia edo taxonomia bat sortzea, sistema politikoen tipologiak ez baitira bistakoak[6].​ Bereziki garrantzitsua da politika konparatzailean eta nazioarteko harremanen zientzia politikoan. Gobernu-moten barruan bereizten diren kategoria guztiak bezala, gobernu-sailkapenen mugak jariakorrak dira, edo gaizki definituta daude.

Azaletik, gobernu guztiek dute forma ofizial edo ideala. Estatu Batuak errepublika konstituzionala dira, eta Sobietar Batasuna, berriz, errepublika sozialista zen. Hala ere, auto-identifikazioa ez da objektiboa, eta, Kopstein-ek eta Lichbach-ek diotenez, erregimenak definitzea zaila izan daiteke[7]. Adibidez, Voltairek zioen Erromatar Inperio Sakratua ez zela, ez santua, ez erromatarra, ez inperioa[8].

Gobernu-modu bat identifikatzea ere zaila da, sistema politiko asko mugimendu sozioekonomiko gisa sortzen baitira, eta, gero, beren burua mugimendu gisa izendatzen duten alderdiek eramaten baitituzte gobernuetara, guztiak ideologia politikoekin lehian. Mugimendu horiek boterean duten esperientziak eta gobernu-mota jakin batzuekin izan ditzaketen lotura sendoek, berez, gobernu-modutzat hartzea eragin dezakete.

Aro modernoko politikaren izaera dela eta, beste konplikazio batzuen artean daude, besteak beste: ideologia politikoen eta haiekin lotutako gobernu-moduen definizio tekniko arrazoizkoei buruzko adostasun orokorrik eza edo «distortsio edo joera» deliberatua. Adibidez: Estatu Batuetan, kontserbadurismoaren esanahiak zerikusi gutxi du hitzak beste leku batzuetan duen definizioarekin. Ribufok dioenez: «AEBn gaur egun kontserbadurismo deitzen zaionari, munduaren parte handi batean liberalismo edo neoliberalismo deitzen zaio»; Finlandian kontserbadore bat sozialista izango litzateke Estatu Batuetan[9].​ 1950eko hamarkadaz geroztik, Estatu Batuetako kontserbadurismoa batez ere Alderdi Errepublikanoarekin elkartu da. Hala ere, Estatu Batuetan hegoaldeko demokrata asko kontserbadoreak ziren arraza-bereizketaren garaian, eta giltzarri izan ziren 1937tik 1963ra bitartean Kongresua kontrolatu zuen «Koalizio Kontserbatzailean»[10].

Anbiguotasun soziopolitikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dauden gobernu-moten eta -propietateak direla eta, iritziak aldatu egiten dira subjektuen arabera. Gris-ñabardurak ohikoak dira edozein gobernutan eta dagokien sailkapenean. Demokrazia liberalenek ere mugatu egiten dute aurkarien jarduera politikoa, neurri batean edo bestean; diktadura tiranikoenek, berriz, laguntza-oinarri zabala antolatu behar dute, eta, hala, zailtasunak sortzen dituzte gobernuak kategoria estuetan sailkatzeko. Horren adibide dira Estatu Batuek demokrazia baten ordez plutokrazia gisa egiten dituzten aldarrikapenak, Estatu Batuetako boto-emaile batzuek uste baitute hauteskundeak Super PAC aberatsek manipulatzen dituztela[11].

Forma dialektikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Greziar filosofo klasiko Platonek bost erregimen mota aipatzen ditu: aristokrazia, timokrazia, oligarkia, demokrazia eta tirania. Platonek ere, irudikatzen dutena argitzeko gizon bat esleitzen dio erregimen horietako bakoitzari. Gizon tiranoak, adibidez, tirania ordezkatuko luke. Bost erregimen horiek pixkanaka endekatzen dira, gailurreko aristokraziatik hasi eta tirania oinarrian ezarriz.

Gobernu motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Egungo sailkapen-irizpideak edukiari baino gehiago formari eusten diote; gobernuak bereizi behar dira ez gobernari-kopuruagatik, baizik eta boterea erabiltzeko moduagatik edo gizabanakoaren eta estatuaren arteko eskumen-banaketaren arabera, gobernariek banakako eskubideak aintzat hartzeko moduaren arabera (iritzi-askatasuna, prentsa-askatasuna, bilera-askatasuna, pentsamendu-askatasuna, sorkuntza-askatasuna, alderdi politikoena, irakaskuntza-askatasuna...).

Autokrazia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Autokrazia»

Autokrazia (grezierazko autokrateiatik) gobernu-sistema bat da, boterea irudi bakar batean biltzen duena (batzuetan jainkotua), zeinaren ekintzak eta erabakiak ez dauden, ez kanpoko lege-murrizketen mende, ez eta herri-kontrolerako mekanismo erregulatzaileen mende ere (ez bada, agian, estatu-kolpe baten edo masaren matxinada baten mehatxu inplizituan).

Demokrazia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Demokrazia»

Sistema demokratikoek barne hartzen dute biztanleriaren parte-hartzea erabakiak hartzeko orduan. Parte-hartze hori nabarmenagoa izan daiteke zuzeneko demokrazian edo urrunekoan, ordezkaritzako demokrazian gertatzen den bezala. Milioika biztanle dituzten estatu modernoetan, funtsean, ordezkaritzako demokraziaren formak daude, gai partikularrei buruzko erreferendum eta plebiszituak egiteko aukerarekin, eta, normalean, gobernuak bi aukera edo gehiagoren artean erabaki behar du, populazioaren gehiengoaren botoaren arabera.

Historikoki, demokraziek erregimen ez-demokratikoek baino babes handiagoa izan dute herritarren artean, horregatik, sistema autoritario eta are totalitario askok beren burua izendatu izan dute demokrazia, herri-demokrazia edo demokrazia organiko gisa (Espainiak hala izendatzen zuen bere burua egiazki erregimen totalitarioa zenean), berez, analista askok erregimen horiek demokratikotzat joko ez zituztenean.

Demokrazia klasiko edo mendebaldekoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ismael Iván Santaella Solorio filosofo katedradun ezagunaren arabera eta katedradunekin batera, oinarria giza duintasun gorenari egiten zaion aitorpena da, eta estatuaren antolaketa pertsonaren aukera ugariak sustatzeko xedean oinarritzen da. Gobernatzeko modua gehiengoaren nagusitasunean oinarritzen da, baina gutxiengoa errespetatuz. Horrek alderdi-aniztasuna eragiten du. Funtzionamenduari dagokionez:

  • Konstituzio-organoen aniztasuna eta botere-banaketaren teoria onartzea.
  • Konstituzio zurruna eta lege arrunten konstituzionaltasun-kontrola.
  • Hautapenezko parlamentua.
  • Eskubide publiko subjektiboen eta, bereziki, askatasun zibilaren eskubideen babes jurisdikzional zabala.
  • Deszentralizazio zabala.
  • Ideia parlamentatuak.

Zuzeneko demokrazia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Zuzeneko demokrazia»

Zuzeneko gobernua da gobernu eginkizunak herriak zuzenean betetzen dituena, gobernu ekintzak ordezkaririk gabe egiten dituena. Erregimen hori ez da existitzen gaur egun, eta esan daiteke inoiz ez dela egin, ezein estaduan. Barruti txikietan baino ezin izan da egin (udalerriak, Suitzako kantoiak).

Esan izan da Grezian zuzeneko demokrazia ari izan zela; baina ez da zehatza; bada, Gobernuaren auziak eztabaidatzeko eta ebazteko herria Agoran biltzen bazen ere, egiaz, aristokrazia bat zen, kanpoan gelditzen baitziren atzerritarrak, esklaboak eta emakumeak. Garai modernoan, autore guztiek Suitzako kantonamenduak aipatzen dituzte gobernu zuzenaren adibide gisa, baina, berez, bilera horiek noizbehinkakoak izaten ziren, eta, haietan, beren iritzipean jarritako proiektuen aldeko edo kontrako botoa ematera mugatzen ziren. Zuzeneko gobernua praktikan jartzeko modua teorikoa da, eta, gaur egun, ezinezkoa, gero eta handiagoa baita estatuen populazioa eta gobernu-lanaren konplexutasuna.

Ordezkaritzako demokrazia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Ordezkaritzako demokrazia»

Ordezkaritzako demokrazia da gobernua herriko ordezkariek betetzen dituztenean gobernu-eginkizunak. Gaur egun, ia gobernu-erregimen guztiak dira ordezkaritzazkoak. Gobernariak herritarren ordezkaritzat hartzen dira, eta, hala, sufragioaren bidez aukeratzen dira. Hau da aukeratutakoak hauteslearekin duen kontratu bakarra; herriak aukeratzeko eskubidea baino ez du; ordezkaritza harremana alderdi politikoaren bidez garatzen da. Ordezkaria ezin da ezeztatu, hautesleek ez baitute kontraturik botoaren ondoren, ezpada alderdi politikoaren bidez. Teorian, alderdi politiko baten alde egiten du boto-emaileak, hark aurkeztutako gobernu-programaren alde, eta alderdi horretako hautagaien alde egiten du. Hori dela eta, ordezkariak programa bete beharko luke, eta alderdiko agintariek, bere jarduna kontrolatu.

Demokrazia erdi zuzena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erregimen erdi zuzena bi sistemetatik parte hartzen duena da; gobernua zeharka gauzatzen da, ordezkarien bidez, baina herriak zuzenean egiten ditu gobernu-ekintza batzuk, hau da, parte-hartzea ez du sufragiora mugatzen, baizik eta, batzuetan, zuzeneko gobernu erak erabiltzen ditu: plebiszituak, erreferendumak, herri-ekimenak.

Errepublikak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Errepublika gobernu-modu bat da, non herria «gai publikotzat» hartzen den (latinez: res pública), ez jabetza pribatu bat edo gobernarien jabetza eta estatuetako karguak zuzenean edo zeharka aukeratzen edo izendatzen diren eta ez oinordetzaren bidez. Herriak, edo haren zati esanguratsu batek, gobernuaren gaineko kontrol gorena du, baita pertsona hautatuek estatuko karguak hautatzen diren edo hautatzen dituzten tokien gainekoa ere[12].​ Errepublikaren definizio sinplifikatu komun bat da, non estatu-burua monarka ez den gobernua den[13][14].​​ Montesquieuk barne hartzen zituen, bai demokraziak (non herri osoak hartzen zuen parte gobernuan), bai aristokraziak edo oligarkiak ere (non herriaren zati bat bakarrik gobernatzen duen) gobernu-forma errepublikano gisa[15].

Errepublikak deskribatzeko erabiltzen diren beste termino batzuk hauek dira: errepublika demokratikoa, errepublika parlamentarioa, errepublika erdi presidentziala, errepublika presidentziala, errepublika federala eta errepublika islamiarra.

Totalitarismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gobernu-sistema totalitarioak transpertsonalismoan oinarritzen dira maiz; estatuak gobernari-klasearen irizpide esklusiboaren arabera arautzen du, beste mota batzuetako kontrapisu gutxirekin edo batere gabe eta eskubide zibil batzuei lotutako mugekin. Sistema horietan, estatuak eta hura zuzentzen duen klaseak beren ideiak, irizpideak eta doktrinak inposa ditzakete, beste erakunde edo gizarte-talde batzuen kontrapisurik gabe. Sistema totalitarioetan, izan ere, eskumen guztiak estatuaren esku daude; estatuak gizabanakoak zuzentzen ditu, gizabanakoen eskubideak kendu edo minimizatzeko moduan.

Estatu totalitarioa ez da ezaugarritzen botorik eman ez duelako edo gehiengoaren babesik ez duelako, benetako iritzi-askatasunik ez dagoelako baizik. Estatuak gizabanakoen askatasunak xurgatzen ditu, eta klase gidariaren interesaren eta helburuaren arabera soilik erabiltzen dira. Hala ere, formalki, gobernu-antolaketa totalitarioa sistema demokratikoen antolamenduaren oso antzekoa da maiz; izan ere, antzekotasun hori funtsezkoak diren gauza garrantzitsutan desberdintzen da: sistema totalitarioek biztanleria orokorraren kontrapisuak, parte-hartzea edo irudikapen eraginkorra baztertzen dituzte. Dena den, sistema totalitario modernoak idatzizko arau, lege eta arauetan oinarritu dira, zuzenbide-estatu baten izaeraren arabera, nahiz eta arauak arbitrarioki aldatzeko ahalmenak indarrik gabe uzten dituen zuzenbide-estatu horrek demokrazietan ematen dituen bermeak.

Bizitza politikoak eta ekonomikoak ez dute loratzeko ahalmenik izango gobernuan nagusi diren doktrina eta zuzendaritzetatik kanpo. Botere judiziala ikuskera beraren mende egongo da, eta epaileak demokrazian baino askoz ekintza-eremu zabalagoa izango du; izan ere, babesteko banakako eskubiderik ez baitago, eta justizia ikuskera lausoak ezarriz gauzatzen da, estatuaren helburuen mende eta gobernuak edo gobernu-alderdiak interpretatuta.

Totalitarismoa gobernu harrapakari batek zuzentzen du, bere sistema ideologikoak ez ditu banakotasun zehatzik, ezta bere sinesmen pertsonal edo erlijiosorik ere. Beraz, erlijio modu onartu bakarra estatuaren erlijioa da, hau da, estatuarekin bat datozenak.

Sistema ekonomikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historikoki, sistema politiko gehienak ideologia sozioekonomiko gisa sortu ziren. Boterean gertatzen diren mugimendu horiekin duten esperientziak eta gobernu-forma partikularrekin izan ditzaketen lotura indartsuek, berez, gobernu-modutzat hartzea eragin dezakete.

Izena Definizioa
Kapitalismoa Ekoizpen-bideak (makinak, erremintak, fabrikak, etab.) jabetza pribatukoak dituen sistema sozioekonomikoa da.
Komunismoa Sistema sozioekonomiko honetan, ekoizpen-bideen jabetza herriarenak dira (bai zuzenean, komunaren edo gizarte komunistaren bidez), eta ekoizpena erabilerarako da, eta ez onurarako[16][17]. Normalean, gizarte komunistek ekonomia planifikatua erabiltzen dute ondasun eta zerbitzuen ekoizpena eta banaketa bideratzeko.
Distribuzionismoa Sistema sozioekonomiko honetan, jabetza pribatua–jabetza oinarrizko eskubide gisa hartzen da[18]; ekoizpen-bitartekoak ahalik eta gehien zabaltzen dira estatuaren kontrolpean zentralizaturik (Estatu-sozialismoa), gizabanako gutxi batzuen kontrolpean (plutokrazia) edo korporazioen kontrolpean (korporatokrazia) zentralizatuta egon beharrean[19]. Distribuzionismoa, funtsean, sozialismo eta kapitalismoaren kontrakoak dira[20][21], eta distribuzionistek uste dute horiek ere akastunak eta esplotatzaileak direla. Aitzitik, distribuzionismoak, oro har, giza bizitzaren osoaren, espiritualaren, intelektualaren eta gure familia-bizitzaren mende jarri nahi du jarduera ekonomikoa[22].
Feudalismoa Lurraren jabetzaren eta betebeharren sistema sozioekonomikoa da. Feudalismoaren mendean, erresuma bateko lur guztia erregearena zen. Erregeak, ordea, lurraren zatiak oparitzen zien haren alde borrokatzen ziren jaun edo nobleei. Lur opari horiei, jaurerri deitzen zitzaien. Gero, nobleek beren lurren zati bat basailuei (mendekoei) ematen zieten. Horiek nobleek ezarritako betebeharrak bete behar zituzten. Basailuen lurrak feudoak ziren.
Sozialismoa Sistema sozioekonomiko honetan, langileek, demokratikoki eta sozialki, ekoizpen-bitartekoak beren esku daude[23], eta esparru ekonomikoa deszentralizatua, banatua edo zentralizatua izan daiteke, edo unitate ekonomiko autonomoetan planifikatua edo autogestionatua[24]. zerbitzu publikoak komunak, kolektiboak edo estatuarenak izango lirateke, hala nola osasun arreta eta hezkuntza.
Estatismoa Boterea, norbanakoaren askatasunaren mende, estatuan kontzentratzen duen sistema sozioekonomikoa da. Beste aldaera batzuen artean, terminoak teokrazia, monarkia absolutua, nazismoa, faxismoa, sozialismo autoritarioa eta diktadura sinple eta apaingarririk gabea biltzen ditu. Aldaera horiek ez dira berdinak formari, taktikari eta ideologiari dagokienez.
Ongizate-estatua Sistema sozioekonomiko honetan, estatuak funtsezko zeregina du herritarren ongizate ekonomiko eta soziala babestu eta sustatzeko. Honako printzipio hauetan oinarritzen da: aukera-berdintasuna, aberastasunaren bidezko banaketa eta erantzukizun publikoa bizitza on baterako gutxieneko hornidurarik ez dutenentzako.

Gobernuaren nozioari egindako kritikak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hainbat ideologia historikok kritika erradikala egin diote estatuari berari, edo estatua zuzentzeko aukeratutako gobernu-moduei. Hala, anarkismo modu desberdinak izan dira estatuko zenbait erakunderen abolizioaren alde borrokatu direnak, eta, oro har, komunismoa ez da estatua berehala desagertzearen alde agertu, baizik eta gobernuak nahitaez eratuta egon behar duen moduaren, gobernu-mota batzuen desagerpenaren eta gobernuak lortu behar dituen helburuen alde. Era berean, beste ideologia batzuek, hala nola sozialismoak, sozialdemokraziak, kristau-demokraziak, liberalismoak edo faxismoak, tinko laguntzen dute gobernu baten existentzia, eta ez dute adierazpen zehatzik egiten nork osatu behar duen, baizik eta gobernu baten helburu idealak zein diren defendatu ohi dute.

Libertarianismotik eta anarkokapitalismotik kritikatu dute merkatuaren logikaren mende ez dagoen gobernu politikoaren existentzia, eta argudioak zabaldu dituzte esanez gobernua bere buruaren babeserako erakunde sozial bat dela beti, epe luzera ez dela oso segurua eta, agian, ez dela gai etorkizuneko gizarte-babeseko zerbitzuak ziurtatzeko giza-espezieak 100 urtetik gorako bizi-itxaropena luzatzen duenean.

Mapak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Intelligence Unit Economist-en (EIU) Demokrazia Indizea, 2017[25].
Demokrazia osoak      9–10      8–9

Demokrazia ez osoak      7–8      6–7

Erregimen hibridoak      5–6      4–5

Diktadurak      3–4      2–3      0–2

Munduko administrazio mailak
Munduko herrialdeak federazio gisa (berdea) estatu unitarioetatik (azul) bereizten dituen mapa.
     Estatu unitarioak      Federazioak

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-05-08).
  2. ↑ Euskaltzaindiaren Hiztegia, Jaurlaritza, Euskaltzaindia
  3. ↑ Enciclopedia Columbia, ed. (2000). Enciclopedia Columbia, 6ª edición. Columbia University Press.
  4. ↑ Smelser & Baltes 2001.
  5. ↑ Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila, Letra larriak erabiltzeko irizpideak, Alfontso Mujika, 40. or.
  6. ↑ Lewellen 2003, ? orr. .
  7. ↑ Comparative politics : interests, identities, and institutions in a changing global order, Jeffrey Kopstein, Mark Lichbach (eds.), 2ª ed, Cambridge University Press, 2005, ISBN 0521708400, p. 4
  8. ↑ Renna, Thomas (Sep 2015). «El Sacro Imperio Romano no era ni santo, ni romano, ni un imperio». Michigan Academician 42 (1): 60-75. doi:10.7245/0026-2005-42.1.60
  9. ↑ Leo P. Ribuffo, "20 Sugerencias para estudiar la derecha ahora que estudiar la derecha está de moda", Historically Speaking Jan 2011 v.12 #1 pp. 2-6, cita en la p. 6
  10. ↑ Kari Frederickson, The Dixiecrat Revolt and the End of the Solid South, 1932-1968, p. 12, "...hegoaldeko demokrata kontserbadoreek kontu handiz begiratzen zuten New Deal programek eskualdearen menpekotasun ekonomikoa lan merkearekin mehatxatzeko zuten potentziala, behartsuen asmo demokratikoak esnatzen baitzituzten zurien nagusitasuna ahulduz.", The University of North Carolina Press, 2000, ISBN 978-0-8078-4910-1
  11. ↑ «Plutocrats - Chrystia Freeland - Penguin Group (USA)» web.archive.org 2014-04-07 (Noiz kontsultatua: 2024-04-25).
  12. ↑ «Republic». Encyclopædia Britannica
  13. ↑ (Ingelesez) «Dictionary.com | Meanings & Definitions of English Words» Dictionary.com (Noiz kontsultatua: 2024-04-25).
  14. ↑ (Ingelesez) «Definition of REPUBLIC» www.merriam-webster.com 2024-04-18 (Noiz kontsultatua: 2024-04-25).
  15. ↑ Montesquieu, Spirit of the Laws, Bk. II, ch. 2–3
  16. ↑ Steele, David Ramsay (September 1999). From Marx to Mises: Post Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court. p. 66. ISBN 978-0875484495. «Marx distingue entre dos fases del comunismo sin mercado: una fase inicial, con vales de trabajo, y una fase superior, con libre acceso.»
  17. ↑ Busky, Donald F. (20 de julio de 2000). Democratic Socialism: A Global Survey. Praeger. p. 4. ISBN 978-0275968861. «El comunismo significaría la distribución gratuita de bienes y servicios. El lema comunista "De cada uno según su capacidad, a cada uno según sus necesidades" (en contraposición al "trabajo") regiría entonces»
  18. ↑ Shiach, Morag (2004). Modernism, Labour and Selfhood in British Literature and Culture, 1890-1930. Cambridge University Press. p. 224. ISBN 978-0-521-83459-9
  19. ↑ Zwick, Mark y Louise (2004). El movimiento obrero católico: Intellectual and Spiritual Origins. Paulist Press. p. 156. ISBN 978-0-8091-4315-3
  20. ↑ Boyle, David; Simms, Andrew (2009). La nueva economía. Routledge. p. 20. ISBN 978-1-84407-675-8
  21. ↑ Novak, Michael; Younkins, Edward W. (2001). Tres en uno: ensayos sobre el capitalismo democrático, 1976-2000. Rowman and Littlefield. p. 152. ISBN 978-0-7425-1171-2
  22. ↑ Storck, Thomas. "Capitalismo y distributismo: dos sistemas en guerra", en Más allá del capitalismo y el socialismo. Tobias J. Lanz, ed. IHS Press, 2008. p. 75
  23. ↑ (Ingelesez) Sinclair, Upton. (1918). Upton Sinclair's. Greenwood Reprint Corporation (Noiz kontsultatua: 2024-04-26).
  24. ↑ Schweickart, David. Socialismo democrático Archivado el 17 de junio de 2012 en Wayback Machine.. Enciclopedia de Activismo y Justicia Social (2006): "Ia sozialista guztiak (demokratikoak) urrundu egin dira eredu ekonomikotik, denbora luzez sozialismoaren sinonimoa izan zena, hau da, merkaturik gabeko eta plangintza zentralizatua duen ekonomiaren sobietar eredua. Batzuek merkatu-sozialismo kontzeptua babestu dute, merkatu-lehiari eusten dion ekonomia postkapitalista, baina ekoizpen-bideak sozializatzen ditu, eta, zenbait bertsiotan, demokrazia lantokira zabaltzen du. Batzuk merkataritzaz kanpoko eta partaidetzazko ekonomiaren alde daude. Sozialista demokratiko guztiak ados daude kapitalismoaren alternatiba demokratikoaren beharrarekin"
  25. ↑ «Índice de Democracia 2017 - Economist Intelligence Unit». EIU.com (PDF). Consultado el 17 de febrero de 2018.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gobernu&oldid=9675568"(e)tik eskuratuta