Nagore (kontzejua)
- Artikulu hau Artzibarreko herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Nagore (argipena)».
| Nagore | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herria eta Angordoiko hondartza | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Pirinioaurrea | |
| Udalerria | Artzibar | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Nagore | |
| Burua (2019-2023) | Javier Idiazabal Chourraut (kontzejuburua) | |
| Posta kodea | 31438 | |
| INE kodea | | |
| Herritarra | nagoretar | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°51′11″N 1°22′30″W / 42.8531°N 1.375°W | |
| Azalera | 8,86 km² | |
| Garaiera | 602 metro | |
| Distantzia | 38,2 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 40 (2020:  −5) | |
| Dentsitatea | 4,51 bizt/km² | |
Nagore[1][a] Artzibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.
Artzibarko ibarburua da. 2020 urtean 40 biztanle zituen.
Bertako biztanleak nagoretarrak dira.
Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nagore toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Nagore (1268)
- Nagorre (1274)
- Nagore (1366)
- Nagore (1532)
- Nagore (1607)
- Nagore (1767)
- Nagore (1829)
- Nagore (1926)
- Nagore (1998)
Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Armarria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nagoreko armarria Artzibarko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo urdin batez eta aurrean astigar batez terrazatzatuta osatuta dago, gainean zilarrezko bi ezpata urrezko eskutoki gurutzatuekin, metal bereko balantza bati eusten diotenak. | » |
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nagore Artzibarran dago.
Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Artzibar kokatzeko ez dago ahobateko akordiorik. Egia esan, Zaraitzu eta Erronkaribar ibarretan bezala, haran horien iparraldea Pirinioetakoa da, eta hegoalde Pirinioaurreatarra, klima eta landaretza aldaketa nabariarekin. Trantsizio-eremu bat da, eta bi espazioen muga edo muga hori Larrogain, Elke-Pausaran, Peñas Baxas eta Lareki mendien arteko irudizko lerro batekin markatu daiteke.
Artzibar ibarra berezia da, bitxia beharbada, eta Erdi Aroan galtzen da bere jatorria. Ez dio jarraitzen ibai baten inguruan garatzeko zonako arauari. Bi adar bereiz ditu, Irati eta Urrobi ibaien ibilbideei jarraituz, eta hirugarren adar erdi bortxatu bat Gurpegi errekaren inguruan.
Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udalerriko gunerik garaienetan izan ezik, Artzibar gehienean klima azpimediterraneoa nagusi da. Urteko batez besteko tenperatura 6 eta 12 gradu bitartekoa da (sei gradu mendietan eta hamabi herrigunean). Prezipitazioak 1 000 eta 1 600mm bitartekoak dira, betiere udaberrian eta udazkenean ugariagoak. Urteroko egun euritsuak 100-120 inguru izaten dira, eta azarotik apirilera ohikoa da elurra jaustea.
Baso-soiltze gogorra jasan dute Artzibar aldeko basoek. Pagoa, pinu basatia, haritza eta artea dira zuhaitzik ugarienak. Artea, arroilean eta ipar eta ipar-mendebaldeko mendietan hedatzen da batez ere. Birlandatutako pinuek 1 000 hektareatik gora hartzen dituzte, batez ere Austriatik ekarritako pinu lariziarrak dira.
Estazio meteorologikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Artzibarren dagoen Orotz-Betelu udalerrian (ibarraren parte da geografikoki, baina ez administratiboki), itsasoaren mailatik 619 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Orotz-Betelu, 1993-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.0 | 21.0 | 25.0 | 27.0 | 31.0 | 39.0 | 38.0 | 39.0 | 34.0 | 28.0 | 22.0 | 17.0 | 39.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.2 | 9.1 | 11.9 | 15.1 | 18.5 | 23.5 | 26.2 | 26.4 | 22.6 | 17.8 | 11.8 | 8.8 | 16.7 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.4 | 4.8 | 7.2 | 10.2 | 13.3 | 17.5 | 19.9 | 19.7 | 16.5 | 12.8 | 7.9 | 5.0 | 11.6 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.7 | 0.5 | 2.5 | 5.3 | 8.1 | 11.5 | 13.7 | 13.0 | 10.4 | 7.8 | 4.0 | 1.1 | 6.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -9.0 | -10.0 | -11.0 | -2.0 | 0.0 | 2.0 | 5.0 | 6.0 | 1.0 | -3.0 | -7.0 | -10.0 | -11.0 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 157.6 | 130.4 | 121.0 | 114.7 | 89.9 | 64.5 | 45.8 | 50.3 | 81.4 | 111.3 | 162.7 | 141.3 | 1270.9 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 75.0 | 72.0 | 65.0 | 62.0 | 45.0 | 65.0 | 58.0 | 140.2 | 97.0 | 98.0 | 72.0 | 91.0 | 140.2 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 14.4 | 12.9 | 11.9 | 13.4 | 11.8 | 7.6 | 5.9 | 6.7 | 8.4 | 11.2 | 14.1 | 13.1 | 131.4 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 2.8 | 3.8 | 2.0 | 0.9 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 1.0 | 1.9 | 12.6 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1079-1080an jada jasota dago Lope Garces handikiari esleitutako Agoizko edukitzarekin lotutako toki gisa. 1200 inguruan zen Nafarroako alkatearen ostatu edo egoitzetako bat. Errege jaurerriko hiribildu gisa, 1280an 26 soldata eta laurdeneko urteko petxa zor zuen, gehi 18 kahize eta erdi gari eta 39 kahize garagar eta olo erregu bat.
1800 inguruan, oihalak lantzen dituzten eta Erronkaribarrekoak deitzen dituzten pelairuak eta ehuleak zeuden Nagoren, eta eskualdeko menditarrek kontsumitzen dituzte. Eta 1847an ere, zenbait biztanlek oihal zapia fabrikatzen zuten. Baina industria-jarduera horiek desagertuta zeuden XX. mendea hasi zenean, eta bertako biztanleak nekazaritzan eta abeltzaintzan baino ez ziren aritzen.
1835-1845eko udal erreformetara arte, Nagore ibarreko alkateak eta herriko alkateak gobernatzen zuten. Horien ondoren, erregimen komunaren mende geratu zen lekua, betiere Artzibarren barruan. Nagoren, 1802an egiten ziren ibarreko batzarrak, helburu horrekin zuen etxea, paperak, fusilak, arkabuzak, bandera eta danborra zaintzeko.
1847an eskola bat zuen, urtean mila erreal zituena, eta parrokiako abadea bizilagunek aurkezten zuten; irin-errota batek funtzionatzen zuen. 1920 inguruan Nagorek bi ostatu zituen.
Itoitzeko urtegia eraiki ondoren 2000ko hamarkadan, ibarraren hegoaldeko zati handi bat urez bete zen Nagore.
|
.png)
.png)
.png)
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2020 urteko erroldaren arabera 40 biztanle zituen Nagorek.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 52 | 49 | 48 | 45 | 41 | 38 | 38 | 36 | 33 | 33 | 33 | 35 | 45 | 45 | 42 | 42 | 40 | 42 | 43 | 41 | 40 |
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nagoreko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Javier Idiazabal Chourraut da.
Kontzejua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nagoreko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Javier Idiazabal Chourraut da.
Kontzejuburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2011tik, Nagorek 2 kontzejuburu izan ditu:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Francisco Javier Huarte Ilarraz | 2011 | 2015 |
| Francisco Javier Huarte Ilarraz | 2015 | 2019 |
| Javier Idiazabal Chourraut | 2019 | jardunean |
Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nafarroako Autobus Konpainiak Artzibar Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
- Orbaizeta - Orbara - Aribe - Garralda - Orotz-Betelu - Artzibar - Agoitz - Urrotz - Lizoainibar - Erantsus - Ibiriku - Egues - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Artzibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Erroibar ibarrekin hitz egiten zena.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Artzibarrek atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[8]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Artzibarrera azpieuskalkian (Hegoartzibartar aldaera). Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Artzibarko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- San Julian Ospitalegilea eliza, Erdi Aroko kristiau eliza gotikoa
- Angordoiko hondartza, Itoizko urtegiaren hondartza.
Nagoretar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Joaquín Jamar (1832-1887), ekonomialari, enpresaburu eta politikari.
Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Nagore - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Aurizperriko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Nagore» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q108032448
Multimedia: Nagore (kontzejua) / Q108032448
