Okzitaniako parçan
Okzitaniako parçan edo comarca Europako lurralde honen barruan dauden oinarrizko unitate geografikoak izendatzeko okzitanierazko izenak dira; historia, baldintza naturalak, herrien arteko loturak, azoka harremanak eta bestelako elementuak kontuan hartuta sortutako oinarrizko unitateak dira.
Auzoko lurraldeetan beren baliokideek izen hauek hartzen dituzte: "eskualdea" (euskaraz), redolada-redolata (aragoieraz), comarca (katalanez, espainieraz), pays (frantsesez).
Kontzeptua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Okzitania ofizialki lau estatutan (Frantzia, Espainia, Italia eta Monako) banatuta dago eta horien barruan banaketa administratiboak, bereziki Frantzian (eskualdeak, departamendua, Herri Elkargoak...), beste elementu eta interesen arabera definitu dira. Horren ondorioz parçanek ez dute inolako onarpen ofizialik eta gutxitan egiten dute bat 1990eko hamarkadatik sortuz joan diren Herri, Hiri edota Aglomerazio Elkargoekin, ezta kantonamendu edo barrutiekin ere.
Ofizialtasun falta hori dela medio parçanen zerrenda osatzeko bidean arazo batzuk gainditu behar dira eta ez dago erabat adostutako definiziorik muga, izen, batez besteko zabalera edota kopuruez. Hala ere, egin diren ikerketa zientifikoen araberako proposamena da zerrendan aurkezten dena. Estatuz estatu hauxe da egoera:
- Frantziaren menpeko lurretarako Frederic Zégierman geografo okzitaniarrak Le guide des pays de France liburuan (Fayard, 1999) lanik osatuena egin zuen, zerrenda zehatza eta mapak dituela. Horri tokiko lan ugariren kontsulta gehitzen zaio, zertzeladak gehitzeko asmotan.
- Okzitaniako haranak (Valadas Occitanas) deritzon eremuan, administrazioz Italiako Piemonten sartuta, comunità montana (italieraz, "mendi komunitate", oc comunautat montanhòla) bakoitzak neurri batean onarpen eta botere administratiboa du eta parçanaren pareko maila betetzen du.
- Arango harana (Val d'Aran) da onarpen mailarik handiena duena, bai banaketa administratiboan (Kataluniako comarca da) bai hizkuntza aldetik (2010etik okzitaniera Katalunia osoan koofiziala da)[1].
- Monako aparteko estatua da.
Barneko lurralde sarea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Frantziako Iraultzaren osteko banaketa administratibo ofizial guztietan aurreko errealitate kultural eta nazionalak aintzat ez hartzeaz gain, beraien mugak deuseztatzeko ahaleginak izan dira. Horregatik esaterako Gaskoiniako lurrak Akitania eta Midi-Pyrénéesen artean banatu zituzten, Akitanian Gaskoinia, Lengadòc eta Lemosingo lurrez gain zati ez okzitaniarrak dauden bitartean.
Aldiz, 'parçanetan oinarritutako banaketak giza harreman sareari erantzuten dio; horregatik beren izenak sarritan bere inguruko herri txikiagoetako bilgunea den azoka, kultura eta zerbitzu hiri nagusiarekin lotuta daude: País de x (País de Grassa), x-és (Marmandés, Marmandatik), x-enc (Montpelhierenc).
Adibideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ezkerreko mapan Aude departamendua parçanetan banatuta. Ikus daitekeenez Lauragués haietakoa da baina eskualdearen zati bat Garona Garaian dago, beraz Midi-Pyrénéesen eta ez, Aude bezala, Languedoc-Roussillonen.
Eskuinekoan Auvernia okzitaniarreko parçan nagusiak, Auvernia eskualdeko eta bere departamenduko mugen gainetik.
- 1 - Lauragués
- 2 - Montanha Negra
- 3 - Cabardés
- 4 - Carcassés
- 5 - Rasés
- 6 - Quercòrb
- 7 - País de Saut Lengadocian
- 8 - Menerbés
- 9 - Corbièras
- 10 - Narbonés
Okzitaniako parçanen zerrenda
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hauxe da Okzitaniako parçanen zerrenda itxi gabea, bai kopuruaz bai izendapenaz. Oro har okzitaniera araututik hurbilen dauden formak agertzen dira lehen, dialektoen arabera zilegi diren beste batzuk ere baliatu arren. Horregatik Aut/Auta ... ("garaia", Naut(a)/Haut(a) ...), Bas(sa) ...("behea", Baish(a) ..., Val... ("ibar-harana", Vau/Vath ...).
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| Agarnagués | l'Agarnaguès, l'Aganaguès | Lengadòc (País de Fois) | F, Languedoc-Roussillon | Pàmias |
| Albigés: ikus lo País d'Albi | ||||
| Albret: ikus Labrit | ||||
| Ambrunés | l'Embrunais | Dofinerria / Proventza | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Ambrun |
| Aran: ikus la Val d'Aran | ||||
| Artensa | l'Artense | Auvernia | F, Auvernia | Bòrt |
| Astarac | l'Astarac | Gaskoinia | F, Midi-Pyrénées | Miranda |
| Aubrac | l'Aubrac | Auvernia / Lengadòc / Guiana (Roergue) | F, Auvernia / Languedoc-Roussillon / Midi-Pyrénées | Chaldas Aigas |
| Aura: ikus la Val d'Aura | ||||
| l'Aut Ador, tokian eth Naut Ador / eth Haut Ador | le Haut Adour | Gaskoinia (Bigorra) | F, Midi-Pyrénées | Banhèras de Bigòrra |
| l'Aut Agenés, tokian l'Aut Agenés / lo Naut Agenés | le Haut Agenais | Guiana (Agenés) | F, Akitania | Vilanuèva d'Òlt |
| l'Aut Verdon | le Haut Verdon | Proventza | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Anòt |
| l'Aut Vivarés, tokian lo Naut Vivarés | le Haut Vivarais | Lengadòc (Vivarés) | F, Rhône-Alpeak | Anonai |
| l'Auta Marcha, tokian la Nauta Marcha | la Haute Marche | Lemosin | F, Limousin | Garait |
| l'Auta Val de Var | la Haute Vallée du Var | Nizar Herria | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Lo Puget Tenier |
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| Devolui | le Dévoluy | Dofinerria / Proventza | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Sant Estève de Devolui |
| Diés | le Diois | Dofinerria | F, Rhône-Alpeak | Diá |
| Dobla eta Landés | la Double et Landais | Guiana (Perigòrd) | F, Akitania | Moissida |
| Donasan | le Don(n)ezan | Lengadòc (País de Fois) | F, Midi-Pyrénées | Querigut |
| la Dordonha Lemosina | la Dordogne Limousine | Lemosin | F, Limousin | Aus Gletons |
| Draguinhanenc | le Dracénois, la Dracénie | Proventza | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Draguinhan |
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| l'Entre Doas Mars, tokian l'Entre Duas Mars | l'Entre-Deux-Mers | Gaskoinia | F, Akitania | La Rèula |
| l'Espinosa | l'Espinouse | Lengadòc | F, Languedoc-Roussillon | Bedarius |
| Esterèu | l'Estérel | Proventza | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Frejús |
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| Galhaqués | le Gaillacois | Lengadòc | F, Midi-Pyrénées | Galhac |
| Gapencés | le Gapençais | Dofinerria / Proventza | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Gap |
| las/lei Garrigas | les Garrigues | Proventza / Lengadòc | F, Languedoc-Roussillon | Banhòus de Céser |
| Gaure | le Pays de Gaure | Gaskoinia | F, Midi-Pyrénées | Florença |
| Gimoés = Gimontés | le Gimoès, le Gimoez, le Gimontois | Gaskoinia | F, Midi-Pyrénées | Gimont |
| las Granda e Petita Limanhas: ikus Limanha | ||||
| los Grands Causses | les Grands Causses | Guiana (Roergue) / Lengadòc | F, Midi-Pyrénées | Milhau |
| La Grava | les Graves | Gaskoinia | F, Akitania | Bordele |
Haut ...: ikus Aut ...
Hauta ...: ikus Auta ...
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| Labrit = Albret | l'Albret | Gaskoinia | F, Akitania | Nerac |
| la Lana Gran | la Grande Lande | Gaskoinia | F, Akitania | Morcens |
| las Lanas Petitas, Marsan barne | Les Petites Landes, le Marsan | Gaskoinia | F, Akitania | Mont-de-Marsan |
| Lauragués | le Lauragais | Lengadòc | F, Midi-Pyrénées / Languedoc-Roussillon | Castèlnòu d'Arri |
| Lavedan | le Lavedan | Gaskoinia (Bigorra) | F, Midi-Pyrénées | Lurda |
| Leveson-Rodanés | le Lévezou-Ruthénois | Guiana (Roergue) | F, Midi-Pyrénées | Rodés |
| Libornés | le Libournais | Gaskoinia | F, Akitania | Liborna |
| Limanha = las Granda e Petita Limanhas | la Limagne, les Grande et Petite Limagnes | Auvernia | F, Auvernia | Clarmont-Ferrand |
| la Limanha Borbonesa | la Limagne Bourbonnaise | Borboierria | F, Auvernia | Vichèi |
| Limarga | la Limargue | Guiana (Carcin) | F, Midi-Pyrénées | Fijac, Sant Seren |
| la Linha daus Puèis: ikus los Monts Domats | ||||
| Liuradés | le Livradois | Auvernia | F, Auvernia | Tièrn |
| Lodevés | le Lodévois | Lengadòc | F, Languedoc-Roussillon | Lodeva |
| Lomanha | la Lomagne | Gasconha | F, Languedoc-Roussillon | Leitora |
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| Narbonés | le Narbonnais | Lengadòc | F, Languedoc-Roussillon | Narbona |
| Naut ...: ikus Aut ... | ||||
| Nauta ...: ikus Auta ... | ||||
| Nontronés | le Nontronnais | Guiana (Perigòrd) / Lemosin | F, Akitania | Nontronh |
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusi |
|---|---|---|---|---|
| Oesen | l'Oisans | Dofinerria | F, Rhône-Alpeak | L'Aup d'Ueis |
| Òrta eta Tardoira | l'Horte et Tardoire | Lemosin / Guiana (Peiregòrd)[10] | F, Poitou-Charentes | La Ròcha Focaud |
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| Rasés | le Razès | Lengadòc | F, Languedoc-Roussillon | Limós |
| Rebairagués | le Ribéracois | Guiana (Peiregòrd) | F, Akitania | Rebairac-Rabairac |
| lo Rogièr de Marcilhac: ikus lo Valon de Marcilhac | ||||
| la Ribièra Bassa, tokian la Ribèra Baisha | le Pays de Rivière Basse | Gaskoinia | F, Midi-Pyrénées | Plasença |
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| Santafrican | le Saint-Affricain | Guiana (Roergue) | F, Midi-Pyrénées | Sant Africa |
| Sarladés: ikus lo Peiregòrd Negre | ||||
| Savartés | le Sabarthès | Lengadòc (Foix Herria) | F, Midi-Pyrénées | Tarascon d'Arièja |
| Savés | le Savès | Gaskoinia | F, Midi-Pyrénées | L'Isla de Baish |
| lo Segalar | le Ségala | Lengadòc / Guiana (Roergue) | F, Midi-Pyrénées | Carmauç |
| Sejalèir | le Cézal(l)ier | Auvernia | F, Auvernia | Alancha |
| Sentria | la Xaintrie | Lemosin | F, Limousin | Argentat |
| las Sèrras d'Agenés | le Pays de Serres, les Serres de l'Agenais | Guiana (Agenés) | F, Akitania | Agen |
| Shalòssa | la Chalosse | Gaskoinia | F, Akitania | Akize |
| Sidòbre | le Sidobre | Lengadòc | F, Midi-Pyrénées | Ròcacorba |
| Sisteronenc | le Sisteronais | Proventza | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Sisteron |
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| la Tèrrafòrt | le Terrefort | Guiana (Roergue) | F, Midi-Pyrénées | Vilafranca de Roergue |
| Tolosan | le (Pays) Toulousain | Lengadòc | F, Midi-Pyrénées | Tolosa Okzitania |
| Tolonenc | le Toulonnais | Proventza | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Tolon |
| Tursan | le Tursan | Gaskoinia | F, Akitania | Aira |
| Tricastin | le Tricastin | Dofinerria / Proventza | F, Rhône-Alpeak / Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Sant Pau |
| Triève | le Trièves | Dofinerria | F, Rhône-Alpeak | Menç |
| Izena okzitanieraz (edota euskaraz) |
Izena bestelako hizkuntzetan (frantsesa, italiera) |
Lurraldea | Estatua (M = Monako, F = Frantzia, I = Italia, E = Espainia), eskualde ofiziala |
Hiri nagusia |
|---|---|---|---|---|
| Ubaia | l'Ubaye | Proventza | F, Proventza-Alpeak-Kosta Urdina | Barciloneta |
Eskualde auzokideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Okzitania errealitate ez onartua izateaz gain, lurralde oso zabala da eta zenbait kasutan auzokide dituen lurrekin harreman historiko-kultural bereziak sortu dira, parçanak definitzeko horrek dakartzan gorabeherekin. Kasu batzuk aipatzeko:
- Aturri Behea eskualdea Euskal Herriarekin konpartitzen du. Euskaldunak "Aturritik Ebrora" zabaltzen bagara, gaskoien ikuspuntutik Baiona hiri nagusia den esparru zabala dago, ibaian gora bi ibarretan garatu den kulturarekin. Xarnegu-aldea (país sharnègo) berez horixe da: bi kulturen arteko topagunea; alde horrek Agaramont aldea ere hartzen du bere baitan.
- Gavach hitzak zentzu orokorrean zurearekiko iparralderago edota mendi aldean dagoen eskualdea izendatzeko erabili izan da; Pirinioetatik hegoaldera hitzak beste zentzu bat ("frantsesa") hartzen badu ere, katalanentzat okzitaniarrak ziren gavatxos baina okzitaniarrek ere badituzte beren gavach aldeak: Pichòta Gavachariá ("txikia") barrendegia Girondako Montsegurren inguruan eta País Gavai edo Granda Gavachariá ("handia"), non oïl hizkerak nagusi diren.
- Katalanak eta okzitaniarrak oso herri hurkoak dira. Eskualde batzuk haien artean dantzan daude: Arango harana kulturaz okzitaniarra eta administrazioz (eta horri esker onarpen maila zabala du) Kataluniaren barruan; Capcir Ipar Kataluniako eskualdea da, bere hizkera okzitanierarako trantsiziozkoa delarik; Fenolhedés "Ipar Kataluniako" departamendutzat jotzen den Ekialdeko Pirinioetan sarrarazi zuten eskualde okzitaniarra da.
- oïl hizkuntzen eta okzitanieraren artean ere trantsiziozko eremua dago; Creissent ("ilgora") izena eman zaio esparru horri.
- Monakok bi berezko kultura ditu: okzitanierarekin batera ligurieraren exklabea delako.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ L'occitan oficial en Catalonha[Betiko hautsitako esteka], Occitània viventa.
- ↑ Ikus "Eskualde auzokideak" atala.
- ↑ Zégiermanek (1999) Aubenàs Cevenas parçanean kokatzen du baina Bas Vivarésekiko mugan.
- ↑ Charanta Occitanako zatia da, Poitou-Charentes eskualde ofizialean.
- ↑ Batzuetan "Nizar herria" deitua, azken hau handiagoa da.
- ↑ Historikoki Monako ere bai, Menton aldeagatik.
- ↑ Hiru eskualde desberdin dira. lo Senhans Baionarekin estu loturik egon da eta badago.
- ↑ Printzerriaren beste tokiko hizkuntza den ligurieraz.
- ↑ Nizar herriak inguratuta.
- ↑ Charanta Occitanako zatia da.
- ↑ Izen ez zuzena "Albigés", berez eskualde handiagoa dena.
- ↑ Beste izen ez egoki bat: "l'Albigeois".
- ↑ Erabilitako beste izen ez zuzena: "País de Fois" (Foix Herria), berez handiagoa dena.
- ↑ Izen ez zuzena: "le Pays de Foix".
- ↑ Batzuetan "Bigorra" deitua, azken hau eskualde zabalagoa da.
- ↑ "la Bigorre" zabalagoaren barruan.
- ↑ Katalanez. Hala ere, Katalunian ofizialki okzitanierazko izenak lehenesten dira.
- ↑ "Mendi komunitateko" hiriburua; hiri nagusiak Buscha eta Draonier dira.
Bibliografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Frederic Zégierman: Le guide des pays de France, Fayard, 1999.
- Bénédicte eta Jean-Jacques Fenié: Dictionnaire des pays et provinces de france, Sud Ouest, 2000.
- Carte des noms de Terroirs et Pays de France, IGN, 1996.
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q3757179