Aberdeen

Aberdeen; Aberdeen; Aiberdeen; Obar Dheathain
	Eskozia
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatua	Erresuma Batua
Herrialdea	Eskozia
Scottish council area	Aberdeen City (en)
Jatorrizko izena	Aberdeen; Aiberdeen; Obar Dheathain
Posta kodea	AB10-AB13 (parte), AB15, AB16, AB22-AB25
Geografia
Koordenatuak	57° 09′ N, 2° 06′ W / 57.15°N,2.1°WKoordenatuak: 57° 09′ N, 2° 06′ W / 57.15°N,2.1°W
Azalera	65.1 km²
Demografia
Biztanleria	200.680 (2016); −1.690 (2005)
Dentsitatea	3.082,64 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1175
Telefono aurrizkia	1224
Ordu eremua	Greenwich Meridianoko Ordua, UTC±00:00 eta UTC+01:00
Hiri senidetuak	Stavanger, Atyrau, Ratisbona, Clermont-Ferrand, Bulawayo, Houston, Homel eta Baku

Artikulu hau Eskoziako hiriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Aberdeen (argipena)».

Aberdeen (Eskoziako gaeleraz: Obar Dheathain, eskozieraz: Aiberdeen) Eskoziako hirugarren hiririk populatuena da, 220.420 biztanlerekin (2011).

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Piktoen Aberdon hiria du jatorri eta izenak "Don ibaiaren ahoa" esan nahi du. Esan nahi bera du gaelerazko Obar Dheathain izenak. Erdi Aroko latinezko izena Aberdonia izan zuen.

Petrolioaren Europako Hiriburua, Granitozko Hiria eta Zilarrezko Hiria ezizenak eman izan zaizkio. Ezizen horietatik lehena, Ipar Itsasoan dauden petrolio ustiategiei zor zaie.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aberdeen ingurua populaturik egon da azkenengo 8.000 urteetan. Hiriak bi eremu desberdindu ditu, Aberdeen zaharra, Don ibaiaren ahoan, eta Aberdeen berria, Dee ibaiaren estuarioan dagoen arrantza eta merkatal asentamendua.

1179 urtean Gilen I.a Eskoziakoak foruak eman zizkion eta 1319an Roberto I.ak Errege burgo izendatu zuen. Eskoziako lehenengo independentzia gerra hasi zenean Aberdeen ingelesen eskutan zegoen. Roberto I.ak 1308an Aberdeengo gaztelua setiatu zuen eta suntsitu egin zuen barnean zeuden ingelesak masakratuz. 1336an Eduardo III.a Ingalaterrakoak herriari su eman zion. Herri berria eraiki behar izan zen, Aberdeen Berria, eta harresi handiekin inguratu zuten jauntxo eskoziarren aurka babesteko.

XVII mendeko "Hiru Erresumen Gerratan" (1644-1647)sarritan erasotua izan zen Aberdeen. 1647an gainera izurri pneumonikoak herritarren laurdena hil zuen. 1770an harresiak eraitsi ziren eta azpiegitura berriak egin ahal izan zituen hiriak. Lan berri handi hauek 1817an porrot ekonomikoa ekarri zuten baina untzigintza eta arrantza industriak izandako bultzadak buelta eman zion egoerari.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dee eta Don ibaien ahoan kokaturik dago. Ibai bien arteko itsasertzean hondartza luzea dago, hareazko duna naturalak dituena. Barnealdean granitozko hainbat muino daude, Castle Hill, St. Catherine's Hill eta Windmill Hill.

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datu klimatikoak (Aberdeen)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	16.0	16.3	20.0	23.4	23.8	26.1	28.8	28.6	25.9	21.1	18.3	15.4	28.8
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	5.7	6.1	8.0	9.9	12.7	15.3	17.6	17.5	14.9	11.8	8.2	6.4	11.2
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.4	0.6	1.5	2.7	5.0	7.8	9.9	9.8	8.0	5.6	2.6	1.1	4.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	−13.5	−12.2	−11.7	−6.7	−3.0	0.3	1.7	1.7	−0.6	−4.0	−10.8	−12.6	−13.5
Pilatutako prezipitazioa (mm)	74.1	53.7	59.8	61.2	56.7	59.5	60.3	65.7	76.7	87.7	84.2	76.9	816.3
Eguzki orduak	56.4	77.1	114.1	145.8	188.5	166.2	164.9	163.4	122.1	99.2	65.1	46.2	1409.0
Iturria (1): Met Office^[1]
Iturria (2): Royal Dutch Meteorological Institute/KNMI^[2] (1971-2000)

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tradizionalki arrantza, ehungintza, untzigintza eta papergintza izan dira jarduera ekonomiko nagusiak. Gaur egun ordea teknologia berriek, nekazaritza ikerkuntzak eta batez ere petrolio ustiaketek hartu dute aurrekoen tokia.

300 urtetik gora ere badira granito grisa esportatzen dena, eta bertako materialarekin eginak daude esate baterako Londresko Westminster jauregia eta Waterloo zubia, baina harrobia 1971ean agortu zen.

Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aberdeen Football Club da hiriko futbol talde nagusia. Palmaresean Eskoziako 4 Liga eta 7 Kopa ditu baina lorpen garrantzitsuena 1983an eskuratu zuen, Europako Errekopa eta Europako Superkopa. Glasgowko bi talde handien ondoren herrialdeko futbol talderik garrantzitsuena da.