Afro-asiar hizkuntzak: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
6. lerroa: 6. lerroa:


== Etimologia ==
== Etimologia ==
[[XIX. mendea|XIX. mendearen]] hasieran, linguista ezberdinek amazigera, cushitiko eta egiptoera hizkuntzak filo "Hamitiko"an bildu zituzten, haien artean zuten harreman genetikoa eta talde honek [[Hizkuntza semitikoak|hizkuntza semitikoen]] filoarekin zuen harremana ohoretuz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Merritt|abizena=Ruhlen|izenburua=A guide to the world's languages|argitaletxea=Stanford University Press|data=©1991-|url=https://www.worldcat.org/oclc/22663660|isbn=0-8047-1894-6|pmc=22663660|sartze-data=2022-05-03}}</ref> "Hamitiko" eta "Semitiko" terminoak [[Hasiera (Biblia)|Genesi]] liburuko [[Noe|Noeren]] [[Kam]] eta [[Sem]] semeen ondorengoen tribuak deskribatzen dituena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Edgar|abizena=Gregersen|izenburua=Language in Africa : an introductory survey|argitaletxea=Gordon and Breach|data=1977|url=https://www.worldcat.org/oclc/3256139|isbn=0-677-04380-5|pmc=3256139|sartze-data=2022-05-03}}</ref>
[[XIX. mendea|XIX. mendearen]] hasieran, linguista ezberdinek amazigera, cushitiko eta egiptoera hizkuntzak filo "Hamitiko"an bildu zituzten, haien artean zuten harreman genetikoa eta talde honek [[Hizkuntza semitikoak|hizkuntza semitikoen]] filoarekin zuen harremana ohoretuz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Merritt|abizena=Ruhlen|izenburua=A guide to the world's languages|argitaletxea=Stanford University Press|data=©1991-|url=https://www.worldcat.org/oclc/22663660|isbn=0-8047-1894-6|pmc=22663660|sartze-data=2022-05-03}}</ref> "Hamitiko" eta "Semitiko" terminoek [[Hasiera (Biblia)|Genesi]] liburuko [[Noe|Noeren]] [[Kam]] eta [[Sem]] semeen ondorengoen tribuak deskribatzen dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izena=Edgar|abizena=Gregersen|izenburua=Language in Africa : an introductory survey|argitaletxea=Gordon and Breach|data=1977|url=https://www.worldcat.org/oclc/3256139|isbn=0-677-04380-5|pmc=3256139|sartze-data=2022-05-03}}</ref>


== Sailkapena ==
== Sailkapena ==
23. lerroa: 23. lerroa:


=== Demografia ===
=== Demografia ===
Hizkuntza afroasiarrak hiztun kantitatearen arabera zerrendaturik, bakoitzaren hizkuntza-familia, hizkuntza afroasiarren barnean aipatuz:

* [[Arabiera]] (semitiko). [[I. mendea|I.]] eta [[IV. mendea|IV. mendeen]] artean sorturiko hizkuntza semitikoa da;<ref>{{Erreferentzia|izena=Stefan|abizena=Weninger|izenburua=The Semitic Languages: An International Handbook|argitaletxea=Walter de Gruyter|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://books.google.es/books?id=SMzgBLT87MkC&hl=es|isbn=978-3-11-025158-6|sartze-data=2022-05-07}}</ref> hizkuntzak izena [[arabiar]] talde etnikoaren ondoren eskuratu zuen, garaian ([[Greziar|greziarren]] ikuspuntutik) [[Arabia|penintsula arabigoan]], eta honen inguruko mugetan ([[Mesopotamia]] ekialdean, [[Libano|Libanoko]] mendiak eta [[Siria]] iparraldean) bizi ziren pertsonak talde berean bilduz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C. A.|abizena=Macdonald|izenburua=Arabians, Arabias, and the Greeks_Contact and Perceptions|url=https://www.academia.edu/4593009/Arabians_Arabias_and_the_Greeks_Contact_and_Perceptions|sartze-data=2022-05-07}}</ref> [[Arabiar mundua|Arabiar munduko]] [[Lingua franca|''lingua franca'']] da, eta [[Arabiera klasiko]] bezala ezagutzen den hizkuntzaren bariazioa, [[Islam|Islamaren]] [[Hizkuntza sakratu|liturgia hizkuntza]] da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Ahmad|abizena=Al-Jallad|izenburua=Al-Jallad. 2018. The earliest stages of Arabic and its linguistic classification|url=https://www.academia.edu/18470301/Al_Jallad_2018_The_earliest_stages_of_Arabic_and_its_linguistic_classification|sartze-data=2022-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Arabic Language to Non-Arabic Speakers|hizkuntza=en|url=https://www.tumoohi.org/en/majors/languages/arabic-language-to-non-arabic-speakers|aldizkaria=طموحي|sartze-data=2022-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=C. H. M.|abizena=Versteegh|izenburua=The Arabic language|argitaletxea=Edinburgh University Press|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/45767561|isbn=0-7486-1436-2|pmc=45767561|sartze-data=2022-05-07}}</ref> Hori dela eta, bere arabieraren aldaera guztien hiztunak batzean, 422 milioi hizlarietara heldu daiteke (berezko hizlarien eta hizlari berrien artean), munduko bostgarren hizkuntza zabalduena bilakatuz.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Babbel.com|izenburua=The 10 Most Spoken Languages In The World|hizkuntza=en|abizena2=GmbH|izena2=Lesson Nine|url=https://www.babbel.com/en/magazine/the-10-most-spoken-languages-in-the-world|aldizkaria=Babbel Magazine|sartze-data=2022-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Internet: most common languages online 2020|hizkuntza=en|url=https://www.statista.com/statistics/262946/share-of-the-most-common-languages-on-the-internet/|aldizkaria=Statista|sartze-data=2022-05-07}}</ref> Gainera [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundeko]] sei hizkuntza ofizialetako bat da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What are the official languages of the United Nations? - Ask DAG!|hizkuntza=en|url=https://ask.un.org/faq/14463|aldizkaria=ask.un.org|sartze-data=2022-05-07}}</ref>
* [[Arabiera]] (semitiko).
* Hausa (txadar).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hausa|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/hau|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-03}}</ref>
* Hausa (txadar).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hausa|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/hau|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-03}}</ref>
* [[Oromoera]] (cushitiko).
* [[Oromoera]] (cushitiko).

03:47, 7 maiatza 2022ko berrikusketa

Afro-asiar hizkuntzak
eta
Datu orokorrak
Hiztunak270.000.000
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
Hizkuntza kodeak
ISO 639-2afa
Glottologafro1255, afro1257, afro1256 eta afro1252
Linguist Listafas
IETFafa

Afro-asiar hizkuntzak Iparraldeko eta Mendebaldeko Afrikan, Sahelen eta Hego-mendebaldeko Asian hedaturik dagoen hizkuntza familia da, 240 hizkuntza inguruk osatua eta 285 milioi lagunek baino gehiagok erabilia.[1]

Afro-asiar (edo afro-asiar) ez ezik, "afrasiar" (afrasian), "lisramiko" edo erythraean ere deitu ohi dira hizkuntzok. Baztertu eta arbuiatu izan da, aldiz, behialako "kamito-semitiko" izena.[2][3][4]

Etimologia

XIX. mendearen hasieran, linguista ezberdinek amazigera, cushitiko eta egiptoera hizkuntzak filo "Hamitiko"an bildu zituzten, haien artean zuten harreman genetikoa eta talde honek hizkuntza semitikoen filoarekin zuen harremana ohoretuz.[5] "Hamitiko" eta "Semitiko" terminoek Genesi liburuko Noeren Kam eta Sem semeen ondorengoen tribuak deskribatzen dituzte.[6]

Sailkapena

Honako adar edo familietan sailkatu ohi dituzte hizkuntzalariek afro-asiar hizkuntzak:[7]

Zalantzak daude ea hizkuntza omotikoak talde honetan sailkatu behar diren[8][9] eta ea Beja hizkuntza kasuan hizkuntza kuxitikoen adarrean ala adar propioan sailkatu behar den.[10][11]

Sailkapenaren historia

IX. mendean, Tiareteko Judah ibn Quraysh gramalari hebreoa lehena izan zen hizkuntza afroasiarren bi adarrak (amazigeraa eta semitikoa) erlazionatzen. Hizkuntza semitikoak arabiera, hebreoa eta aramera ikastetik ezagutzen zituen.[12] XIX. mendean zehar, europarrek harreman hau ere proposatu zuten. 1844an, Theodor Benfeyk Etiopiko deituriko hizkuntza familia proposatu zuen, hizkuntza semitiko, amazigera eta cushitikoak barneratzen zituena.[13] Urte berean, T. N. Newmanek Hausa hizkuntza eta semitikoen arteko harremana proposatu zuen, luzaroan dudan egon zena.

Demografia

Hizkuntza afroasiarrak hiztun kantitatearen arabera zerrendaturik, bakoitzaren hizkuntza-familia, hizkuntza afroasiarren barnean aipatuz:

Erreferentziak

  1. ↑ (Ingelesez) «Afro-Asiatic languages | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  2. ↑ Katzner, Kenneth. (2002). The languages of the world. (3rd ed. argitaraldia) Routledge ISBN 0-203-43016-6. PMC 51322181. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  3. ↑ (Ingelesez) «Afro-Asiatic» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  4. ↑ The World's major languages. (2nd ed. argitaraldia) Routledge 2009 ISBN 978-0-415-35339-7. PMC 282550660. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  5. ↑ Ruhlen, Merritt. (©1991-). A guide to the world's languages. Stanford University Press ISBN 0-8047-1894-6. PMC 22663660. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  6. ↑ Gregersen, Edgar. (1977). Language in Africa : an introductory survey. Gordon and Breach ISBN 0-677-04380-5. PMC 3256139. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  7. ↑ (Ingelesez) Baker, Jennifer L.; Rotimi, Charles N.; Shriner, Daniel. (2017-12). «Human ancestry correlates with language and reveals that race is not an objective genomic classifier» Scientific Reports 7 (1): 1572.  doi:10.1038/s41598-017-01837-7. ISSN 2045-2322. PMID 28484253. PMC PMC5431528. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  8. ↑ (Ingelesez) Sands, Bonny. (2009-03). «Africa's Linguistic Diversity: Africa's Linguistic Diversity» Language and Linguistics Compass 3 (2): 559–580.  doi:10.1111/j.1749-818X.2008.00124.x. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  9. ↑ (Ingelesez) Ehret, Christopher; Keita, S. O. Y.; Newman, Paul. (2004-12-03). «The Origins of Afroasiatic» Science 306 (5702): 1680–1680.  doi:10.1126/science.306.5702.1680c. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  10. ↑ Fucus : a Semitic/Afrasian gathering in remembrance of Albert Ehrman. J. Benjamins Pub. Co 1988 ISBN 978-90-272-7874-6. PMC 757403748. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  11. ↑ In hot pursuit of language in prehistory : essays in the four fields of anthropology : in honor of Harold Crane Fleming. John Benjamins Pub 2008 ISBN 978-90-272-8985-8. PMC 309831596. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  12. ↑ Lipiński, Edward. (2001). Semitic languages : outline of a comparative grammar. (2nd ed. argitaraldia) Peeters ISBN 90-429-0815-7. PMC 46969899. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  13. ↑ Pereltsvaig, Asya. (2012). Languages of the world : an introduction. Cambridge University Press ISBN 978-1-107-00278-4. PMC 756913021. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  14. ↑ (Ingelesez) Weninger, Stefan. (2011-12-23). The Semitic Languages: An International Handbook. Walter de Gruyter ISBN 978-3-11-025158-6. (Noiz kontsultatua: 2022-05-07).
  15. ↑ Macdonald, Michael C. A.. Arabians, Arabias, and the Greeks_Contact and Perceptions. (Noiz kontsultatua: 2022-05-07).
  16. ↑ Al-Jallad, Ahmad. Al-Jallad. 2018. The earliest stages of Arabic and its linguistic classification. (Noiz kontsultatua: 2022-05-07).
  17. ↑ (Ingelesez) «Arabic Language to Non-Arabic Speakers» طموحي (Noiz kontsultatua: 2022-05-07).
  18. ↑ Versteegh, C. H. M.. (2001). The Arabic language. Edinburgh University Press ISBN 0-7486-1436-2. PMC 45767561. (Noiz kontsultatua: 2022-05-07).
  19. ↑ (Ingelesez) Babbel.com; GmbH, Lesson Nine. «The 10 Most Spoken Languages In The World» Babbel Magazine (Noiz kontsultatua: 2022-05-07).
  20. ↑ (Ingelesez) «Internet: most common languages online 2020» Statista (Noiz kontsultatua: 2022-05-07).
  21. ↑ (Ingelesez) «What are the official languages of the United Nations? - Ask DAG!» ask.un.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-07).
  22. ↑ (Ingelesez) «Hausa» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  23. ↑ (Ingelesez) «Somali» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  24. ↑ (Ingelesez) «Sebat Bet Gurage» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  25. ↑ (Ingelesez) «Tigre | northwestern Eritrean people | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  26. ↑ Lıngwa u lıngwıstıka. Klabb Kotba Maltin 1998 ISBN 99909-75-42-6. PMC 82586980. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  27. ↑ (Ingelesez) «Assyrian Neo-Aramaic» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).

Bibliografia

  • Bernd Heine and Derek Nurse, African Languages, Cambridge University Press, 2000 - Chapter 4
  • Merritt Ruhlen, A Guide to the World's Languages, Stanford University Press, Stanford 1991.
  • Lionel Bender et al., Selected Comparative-Historical Afro-Asiatic Studies in Memory of Igor M. Diakonoff, LINCOM 2003.
  • Marcel Cohen, Essai comparatif sur la vocabulaire et la phonétique du chamito-sémitique, Champion, Paris 1947.
  • Igor M. Diakonoff et al., "Historical-Comparative Vocabulary of Afrasian", St. Petersburg Journal of African Studies Nos. 2-6, 1993-7.
  • Christopher Ehret. Reconstructing Proto-Afroasiatic (Proto-Afrasian): Vowels, Tone, Consonants, and Vocabulary (University of California Publications in Linguistics 126), California, Berkeley 1996.
  • Vladimir E. Orel and Olga V. Stolbova, Hamito-semitiko Etymological Dictionary: Materials for a Reconstruction, Brill, Leiden 1995

Kanpo estekak

Hizkuntza familia

 • Austronesiar hizkuntzak  • Niger-Kongo hizkuntzak  • Nilo-saharar hizkuntzak  • Khoe–Kwadi hizkuntzak  • Mande hizkuntzak  • Jalaa hizkuntza  •

Afro-asiar hizkuntzak  • Ainuera  • Altaitar hizkuntzak  • Austroasiar hizkuntzak  • Hizkuntza drabidikoak  • Eskimo-aleut hizkuntzak  • Indoeuropar hizkuntzak  • Hurritar-urartiar hizkuntzak  • Kartveliar hizkuntzak  • Kra-dai hizkuntzak  • Kaukasoko ipar-ekialdeko hizkuntzak  • Kaukasoko ipar-mendebaldeko hizkuntzak  • Hizkuntza sino-tibetarrak  • Tungus hizkuntzak  • Turkiar hizkuntzak  • Uraldar hizkuntzak  • Buruxaski  • Euskera  • Kusunda hizkuntza  • Sumerrera

 • Austronesiar hizkuntzak  • Trans-Ginea Berria  •

 • Pama–Nyungan

Eskimo-aleut hizkuntzak  • Na-dene hizkuntzak  • Siouar hizkuntzak  • Kiowa-Tano  • Uto-azteka hizkuntzak  • Haida hizkuntza  • Takelma hizkuntza  • Waxo hizkuntza  • Zuni hizkuntza  •

Maia hizkuntzak  • Xinkera  • Uto-azteka hizkuntzak  • Lenkera • Kitxua  • Irantxe hizkuntza

Chon hizkuntzak  • Karibe hizkuntzak  • Nasa yuwe  • Warao hizkuntza  • Yagan hizkuntza  •

Keinu hizkuntza

Kreolera  • Hizkuntza bakartu  • Pidgin (hizkuntza)  • Hizkuntza eraiki

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Afro-asiar_hizkuntzak&oldid=8930678"(e)tik eskuratuta