Gordailu natural

Biologian eta epidemiologian, gordailu naturala gaixotasun infekzioso bat eragiten duen eragile patogenoaren ostalaria (animalia edo gizakia) da, eragile patogeno hori eramaten duena. Ostalari horretan eragile patogenoa (eskuarki, mikrobio bat edo bizkarroi bat) hazi eta bere bizi-zikloa osatzen du. Gordailu naturaletik, eragile patogenoa pertsona bat infektatu dezake. Gordailu naturala animalia bat denean, eta gizakia infektatzen duenean, sortzen den gaixotasun infekziosoari zoonosi deritzo.

Zentzu zabalean, gordailu naturala animalia edo gizakia ez ezik, ura, lurzorua edo beste eragile bizigabe batzuk izan daitezke, patogenoaren hazkuntza errazten dutenak ^[1] . Esaterako, lurzorua Clostridium botulinum eta Clostridium tetanien gordailu naturala da, botulismo edo tetanosa eragiten dituzten mikrobioen gordailua; ura Vibrio cholerae edo Salmonella typhiren gordailua da, bertan kolera edo sukar tifoidearen mikrobioak bizi daitezkeelako, etab. ^[2].

Gaixotasun infekziosoen gordailua ezagutzea garrantzia handikoa da, gordailua ezagututa hobeto ekidin daitekeelako gaitzaren transmisioa.

Bizidun patogenoa daraman gordailu naturala (animalia ala gizakia) osasuntsua izan daiteke (hots, ez du sufritzen patogeno horrek eragiten duen gaixotasuna). Beste kasu batzuetan, aldiz, patogenoak ostalaria ere gaixotzen du.

Gordailu natural motak

Patogeno askok organismo biziak behar dituzte gordailu gisa (animaliak ala gizakia), ezin baitute aske bizi.

Animaliak

Hainbat giza-patogenok animaliengan garatzen dituzte haien bizi-zikloaren fase batzuk. Etxeko animaliak (abereak) zein animalia basatiak izan daitezke gordailu horiek. Esaterako, amorruaren birusa hainbat animaliarengan egon daiteke: otsoengan, azeriengan, katuengan, zakurrengan, saguzarrengan....Animaliak amorruaren birusa gizakiari pasatzen dio haginkada baten bidez.

Gogoratu animaliengandik gizakiarengana kutsatzen den gaixotasun infekziosoari zoonosi deritzola. Giza-gaixotasun infekzioso ugari, horietako batzuk larriak, animaliengandik datoz, eta azken urteotan haien kopurua asko hazi da. Patogeno berri eta goranzko intzidentzia dutenen %70 animaliengandik datoz ^[3] (COVID-19, Ebola, SARS, Zika birusa, etab.)

Ondoko taulan zoonosi batzuk eta haien gordailu naturalak ikus daitezke ^[4]. ^[5]:

Gaixotasuna	Mikrobio patogenoa	Gordailua	Gaitzaren transmisioa gizakiei
Izurri bubonikoa	Yersinia pestis	Karraskariak	Arkakusoen ziztada
Amorrua	Birusa	Otsoak, azeriak, zakurrak....	Animalien haginkada
Karbunkoa	Bacillus anthracis	Animalia belarjaleak	Inhalazioa
Bruzelosia	Brucella	Behiak, ardiak, txerriak...	Animalien esnea
Leptospirosia	Leptospira	Animalia ugaztunak	Animalien gernuaren bidez
Tularemia	Francisella tularensis	Untxiak eta erbiak	Intsektuen ziztada
Psitakosia	Chlamydia psittaci	Txori asko	Inhalazioa
Lyme gaitza	Borrelia burgdorferi	Ugaztunak	Akainen ziztada
Hidatidosia	Echinococcus granulosus (zestodoa)	Zakurrak	Zakurren gorozkien bidez
Q sukarra	Coxiella burnetii	Animalia belarjaleak	Esnea hartzean
Toxoplasmosia	Toxoplasma gondii (protozooa)	Katuak	Katuen gorozkien bidez
Sukar horia	Birusa	Tximinoak	Etxoen ziztada
Trikinosia	Trichinella spiralis	Txerriak	Txerrien haragia jatean
Mendi Harritsuetako sukarra	Rickettsia rickettsii	Untxiak, saguak...	Akainen ziztada
Ebola sukar hemorragikoa	Ebola birusa	Saguzarrak eta tximinoak	?????
Arnas sindrome akutu larria	SARS-CoV	Saguzarrak	?????
HIESa	GIB	Tximinoak ???	?????
COVID-19	SARS-CoV-2	Saguzarrak ???	?????

Gizakia

Patogeno batzuen gordailu esklusiboa gizakia da. Ezin dute aske edo animaliengan bizi, eta gizakiarengan burutzen dute haien bizi-ziklo osoa. Poliobirusa (poliomielitisaren eragilea), barizela-zoster birusa (barizelaren eragilea), baztangarena, Neisseria gonorrhoeae (gonorrearen bakterioa), elgorriaren birusa edo Salmonella typhi (sukar tifoidearen eragilea), esaterako, gizakiengan besterik ez dauden mikrobio batzuk dira. Patogeno horiek sortzen dituzten gaixotasunak hobeto kontrolatzen dira txertaketaren bidez, gizakia izanik gordailu bakarra pertsona guztien immunizazioak gordailurik gabe uzten baitu patogenoa (animaliak gordailu gisa duten patogenoekin zailagoa da hori lortzea).

Aipatzekoa da patogenoak dituzten gizaki batzuek ez dituztela gaixotasun infekziosoaren sintomak, mikrobio kaltegarria barruan eraman arren: gizaki horiek eramaile osasuntsu deritzonak dira. Gaixotasun infekziosoen hedapenean eginkizun garrantzitsua dute, pertsona asko kutsa ditzakeetelako.

Erreferentziak

↑ Haydon, D. T.; Cleaveland, S.; Taylor, L. H.; Laurenson, M. K. (2002ko abendua) Identifying Reservoirs of Infection: A Conceptual and Practical Challenge Emerging Infectious Diseases. 8 (12): 1468–1473
↑ Ingraham, J., Ingraham, C.: Introducción a la microbiología Vol. II, Ed. Reverté (1998), 353 orr. ISBN: 84-291-1871-3
↑ Cómo trabaja la OMS para detectar el reservorio animal del virus SARS-CoV-2
↑ Ingraham, J., Ingraham, C.: Introducción a la microbiología Vol. II, Ed. Reverté (1998), 354 orr. ISBN: 84-291-1871-3
↑ Madigan M.T., Martinko J.M., Parker J. Brock Mikroorganismoen biologia (2007) E.H.U-ak euskaratua:896-897 orr. ISBN: 978-84-9860-026-1.

Kanpo estekak

Datuak: Q1361531

[1] Haydon, D. T.; Cleaveland, S.; Taylor, L. H.; Laurenson, M. K. (2002ko abendua) Identifying Reservoirs of Infection: A Conceptual and Practical Challenge Emerging Infectious Diseases. 8 (12): 1468–1473

[2] Ingraham, J., Ingraham, C.: Introducción a la microbiología Vol. II, Ed. Reverté (1998), 353 orr. ISBN: 84-291-1871-3

[3] Cómo trabaja la OMS para detectar el reservorio animal del virus SARS-CoV-2

[4] Ingraham, J., Ingraham, C.: Introducción a la microbiología Vol. II, Ed. Reverté (1998), 354 orr. ISBN: 84-291-1871-3

[5] Madigan M.T., Martinko J.M., Parker J. Brock Mikroorganismoen biologia (2007) E.H.U-ak euskaratua:896-897 orr. ISBN: 978-84-9860-026-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]