Edukira joan

Beltxarga

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Zisne» orritik birbideratua)
Beltxarga
Sailkapen zientifikoa
KlaseaAves
OrdenaAnseriformes
FamiliaAnatidae
SubfamiliaAnserinae
Generoa Cygnus
Garsault, 1764
Sinonimoak
Cygnanser Kretzoi, 1957

Beltxargak Cygnus generoko hegaztiak dira, Anatidae familiaren barruan.[1] Beltxargen ahaide hurbilenak antzarak eta ahateak dira. Beltxargak antzarrekin biltzen dira Anserinae azpifamilian, non Cygnini leinua osatzen duten. Batzuetan, azpifamilia bereizitzat hartzen dira, Cygninae.

Sei beltxarga espezie daude gaur egun eta, gainera, bada Coscoroba coscoroba izeneko espezie bat, jada benetako beltxargatzat hartzen ez dena. Beltxargak bizitza osorako elkarrekin bizi ohi dira, nahiz eta batzuetan "dibortzioa" gertatzen den. Banaketa hau, batez ere, habia egiteko ezintasunaren ondoren eta bikotekide bat hiltzen denean ematen da. Geratzen den beltxarga beste batekin elkartuko da. Errunaldi bakoitzeko arrautza kopurua hiru eta zortzi artekoa da.[2]

Deskribapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beltxargak Anatidae uretako hegaztien familiako kide handienak dira eta hegazti hegalari handienen artean daude. Bizirik dauden espezie handienek, beltxarga arrunta, beltxarga tronpetaria eta beltxarga oihularia barne, 1,5 m baino gehiagoko luzera har dezakete eta 15 kg baino gehiago pisatu. Beren hego-luzera 3,1 metrotik gorakoa izan daiteke.[3] Lotura estua duten antzarrekin alderatuta, askoz handiagoak dira eta hankak eta lepoa proportzionalki handiagoak dituzte.[4] Helduek ere lumarik gabeko orban bat dute begien eta mokoaren artean. Sexuak antzekoak dira lumajean, baina arrak, oro har, emeak baino handiagoak eta astunagoak dira.[5] Garai guztietako beltxarga espezierik handiena Cygnus falconeri izan zen, Malta eta Siziliako uharte mediterraneoetan aurkitutako fosilek erakusten duten beltxarga erraldoi ez-hegalaria. Bere desagerpena muturreko klima gorabeheren edo harrapari eta lehiakide nagusien etorreraren ondorio izan zela uste da.[6]

Ipar hemisferioko beltxarga espezieek lumaje zuri garbia dute, baina hego hemisferioko espezieek zuria eta beltza nahasten dituzte. Australiako beltxarga beltza (Cygnus atratus) guztiz beltza da, hegaletako luma zuriak izan ezik. Hego Amerikan bada lepo beltzeko gorputz zuridun beltxarga (Cygnus melancoryphus).[5]

Beltxarga arrunta uretan lurreratzen. Beltxarga gehienen tamaina eta pisuagatik, lur edo ur eremu handiak behar dira arrakastaz aireratu eta lurreratzeko.

Beltxarga gehienen hankak gris-beltz ilunak izaten dira, lepo beltzeko beltxarga hegoamerikarra izan ezik, hanka arrosak baititu. Mokoaren kolorea aldatu egiten da: lau espezie subartikoek hori kopuru aldakorreko moko beltzak dituzte, eta beste guztiek patroi gorri eta beltzak dituzte. Hegaztiek hortzik ez duten arren, beltxargek, beste Anatidae batzuek bezala, ertz horzdunak dituzten mokoak dituzte, "hortz" txikiak diruditenak, uretako landareak eta algak harrapatu eta jateko erabiltzen dituzten mokoen zati gisa, baita moluskuak, arrain txikiak, igelak eta harrak ere.[7] Beltxarga arrunta eta lepo beltzekoaren kasuan, bi sexuek koskor haragitsu bat dute goiko baraileko mokoaren oinarrian, protuberantzia bezala ezagutzen dena; arretan handiagoa eta urtaroaren arabera aldatzen dena.[5][8]

Banaketa eta joan-etorriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Beltxarga oihulariek Islandia, Groenlandia, Eskandinavia eta Errusiako iparraldetik Europa, Erdialdeko Asia, Txina eta Japoniara migratzen dute.

Beltxargak, oro har, giro epeletan egoten dira, eta gutxitan tropikoetan. Beltxarga talde bati saldoa edo andana[9] esaten zaio hegaldian. Lau espezie daude Ipar hemisferioan, espezie bat Australian, beste bat Hego Amerikako hegoaldean eta, azkenik, dagodesagertutako bat Zeelanda Berrian eta Chatham uharteetan. Asia tropikalean, Erdialdeko Amerikan, Hego Amerikako iparraldean eta Afrika osoan ez dago beltxargarik. Espezie bat, beltxarga arrunta, Ipar Amerikan, Australian eta Zeelanda Berrian sartutako espeziea izan da (espezie aloktonoa).[4]

Espezie batzuk migratzaileak dira, osorik edo zati batean. Beltxarga arrunta migratzaile partziala da, mendebaldeko Europan bizi baita, baina erabat migratzailea ekialdeko Europan eta Asian. Beltxarga oihularia eta beltxarga txistularia migratzaileak dira erabat, eta beltxarga tronpetaria ia erabat migratzailea.[4] Lepo beltzeko beltxarga migratzailea dela erakusten duten zenbait froga daude banaketa-eremuaren zati batean, baina egindako azterketek ez dute zehaztu mugimendu horiek iraupen luze edo laburreko migrazioa diren.[10]

Portaera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Beltxarga gorteatzen Danubion.

Beltxargak uretan eta lehorrean elikatzen dira. Belarjaleak besterik ez dira ia, baina uretako animalia gutxi jan ditzakete. Uretan, elikagaia igoz edo plisti-plasta eginez lortzen dute, eta beren dieta landare urtarren eta urpekoen sustrai, tuberkulu, zurtoin eta hostoek osatzen dute.[4]

Beltxargak ezagunak dira bizitza osorako parekatzen direlako, eta, normalean, sexu-heldutasunera iritsi aurretik elkartzen dira. Beltxarga tronpetariak, adibidez, hogeita lau urtera arte bizi diren eta lau urtetik zazpi urtera bitartean bakarrik ugaltzen direnak, bikote monogamoak osatzen dituzte hogei hilabete dituztenetik.[11]

"Dibortzioa", oso gutxitan bada ere, gertatzen da. Beltxarga arruntei buruzko azterlan batek erakutsi du ugaltzeko arrakasta duten bikoteen %3a banatzen dela, ugaltzeko ezintasuna dutenen arteko zenbatekoa %14ra igotzen den heinean.[12] Bikote-loturak urte osoan mantentzen dira, baita beltxarga txistularia bezalako espezie taldekoi eta migratzaileetan ere.[13]

Beltxarga arrunt batek argazkilari bat mehatxatzen du Tōyakon, Hokkaidōn (Japonia).

Beltxargen habiak lurrean kokatzen dira, uretatik hurbil, eta metro bateko zabalera dute. Beste ahate eta antzara asko ez bezala, arrak habia egiten laguntzen du eta txitatzeko ere txandakatzen da emearekin.[14] Ahate txistulariekin batera, beltxargak dira hori egiten duten anatido bakarrak. Arrautzen batez besteko tamaina (beltxarga arruntena) 113x74 mm-koa da, 340 gramo inguruko pisua dute eta lau eta zazpi izaten dira errunaldi bakoitzean. Inkubazio-aldia hogeita hamalau eta berrogeita bost egun bitartekoa da.[15]

Beltxargak beren habien oso babesleak dira. Beren txitoentzat mehatxutzat jotzen duten edozer erasotuko dute, gizakiak barne. Gizon bat mota honetako eraso batean itota hil zela susmatzen da.[16][17] Beltxargen portaera erasokor intraespezifikoa portaera interespezifikoa baino maizago agertzen da, janaria eta babesa lortzeko orduan. Beste espezie batzuekiko erasoa Bewickeko beltxargetan (Cygnus columbianus bewickii) agertzen da.[18]

Espezieak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Irudi-galeria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kulturan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Europar motiboak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kultura-alderdi askok Europako beltxarga arruntari egiten diote erreferentzia. Agian beltxarga bati buruzko istorio ezagunena "Ahatetxo itsusia" ipuin klasikoa da. Beltxargak maitasunaren edo fideltasunaren sinbolo dira askotan, harreman iraunkorrak eta itxuraz monogamoak dituztelako. Horren adibide dira Lohengrin[19] eta Parsifal[20] beltxargekin lotutako Wagnerren opera ospetsuak.

Elikagai gisa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beltxarga haragia luxuzko elikagaitzat hartzen zen Ingalaterran, Ingalaterrako Elisabet I.aren erregealdian. Garai hartakoa da labean egiteko zisne-errezeta hau: "Beltxarga bat laberatu, xukatu eta hezurrak kendu, eta egosi, gero piperbeltza, gatza eta jengibrearekin oso ondo ondu, gero txerri gurinarekin jarri, eta zekale-pastazko zerraldo sakon batean jarri gurin askorekin, itxi eta laberatu oso ondo, eta labetua dagoenean, bete aireztapen-zuloa gurin urtuarekin, eta horrela gorde, haragi-pastelarekin egiten duzun bezala."[21]

Andre Mariaren Ermandadeak, Erdi Aroaren amaieran 's-Hertogenboschen izan zen kofradia erlijiosoak, 'zinpeko kideak' zituen, 'beltxarga anaiak' ere deituak, urteroko oturuntzarako beltxarga bat ematen zutelako.[22]

Heraldika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzinako Grezia eta Erroma

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Leda eta beltxarga.

Beltxargek leku nabarmena dute mitologian. Greziar mitologian, Leda eta beltxargaren istorioak kontatzen du Helena Troiakoa beltxargaz mozorrotutako Zeusen eta Ledaren (Espartako erregina) arteko batasunean sortu zela.[5]

Literatura klasikoko beste erreferentzia batzuen artean, hiltzean beltxarga arruntak zoragarri abestuko zuen ustea dago, hortik beltxargaren kanta esaldia.[23]

Beltxarga arrunta, halaber, Apoloren txori sakratuetako bat da. Asoziazioa hau txoriaren izaeratik, argiaren sinbolo gisa, eta 'beltxargaren kantaren' kontzeptutik sortzen da. Askotan, Delosetik igotzen denean, beltxargek tiratutako edo osatutako gurdi bat muntatzen irudikatzen da jainkoa.

II. mendean, Juvenal erromatar poetak, emakume on bat "txori arraro bat" zela aipatu zuen, "lurrean beltxarga beltz bat bezain arraroa" (beltxarga beltzak erabat ezezagunak ziren Ipar hemisferioan, holandar esploratzaileak Australiara XVII. mendean iritsi ziren arte). Hortik dator latinezko rara avis (txori arraroa) esaldia.[5]

Irlandako poesia eta elezaharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lir Erregearen seme-alaben tragedia (Oidheadh Clainne Lir) elezahar irlandarra bere seme-alabak 900 urtez beltxarga bihurtu zituen amaorde bati buruzkoa da.[24]

Tochmarc Étaíne elezaharrean, Sidhetarren erregea (lurpean bizi diren naturaz gaindiko izakiak), bere burua eta Irlandako emakumerik ederrena, Etain, beltxarga bihurtzen ditu, Irlandako erregearengandik eta irlandar armadengandik ihes egiteko.[25] Beltxarga irudikatu da Irlandaren Europar Batasuneko Lehendakaritzaren oroimenezko 2004ko zilarrezko txanpon batean.[26]

Beltxargak irlandar literaturan ere agertzen dira W. B. Yeatsen poesian. "Cooleko beltxarga basatiak" lana asko zentratzen da beltxargaren ezaugarri hipnotizatzaileetan. Yeatsek Leda eta beltxargaren mitoa ere kontatzen du izen bereko poeman.

Eskandinaviar elezaharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskandinaviar mitologian, bi beltxarga daude Asgarden erresuman, jainkoen bizilekuan, Urden putzu sakratutik edaten dutenak. Edda prosaikoaren arabera, putzu honetako ura hain da garbia eta sakratua, non ukitzen duten gauza guztiak zuri bihurtzen diren, jatorrizko beltxarga bikote hau eta haietatik datozen beste guztiak barne. Edda poetikoaren parte den Volundarkvida poeman beltxarga dontzeilak ere agertzen dira.

Finlandiako Kalevala epopeian, beltxarga bat Tuoni ibaian bizi da, Tuonelan, hildakoen lurpeko erresuman. Istorioaren arabera, beltxarga bat hiltzen zuena ere hil egiten zen. Jean Sibeliusek Suite Lemminkäinen konposatu zuen Kalevalan oinarrituta, Tuonelako beltxarga (Tuonelan joutsen) izeneko bigarren piezarekin. Gaur egun, bost beltxarga hegalari dira Eskandinaviako Herrialdeen ikur; beltxarga oihularia (Cygnus cygnus) Finlandiako hegazti nazionala da[27], beltxarga arrunta (Cygnus olor) Danimarkako hegazti nazionala den heinean[28].

Beltxargen aintzira.

Beltxargen aintzira (balleta)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beltxargen aintzira balleta ballet klasiko kanonikoenen artean dago. Piotr Ilich Chaikovskiren 1875-76ko partituran oinarrituta, Marius Petipak eta Lev Ivanovek (1895) sortu zuten koreografia-bertsiorik aldarrikatuena, eta Ballet Inperialak San Petersburgoko Mariinski Antzokian dantzatu zuen haren estreinaldia. Balleteko bi rol nagusiek, Odette (beltxarga zuria) eta Odile (beltxarga beltza), ongia eta gaizkia irudikatzen dituzte,[29] eta ballet klasiko erromantikoan sortutako rol erronkatsuenen artean daude.[30] Ballet hau mundu osoko ballet konpainien errepertorioan dago.[31]

Kristautasuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lincolngo San Hugo, beltxargarekin.

Beltxarga bat Lincolngo San Hugoren ezaugarrietako bat da, bereganako jaieradun zitzaion beltxarga baten istorioan oinarritua.[5]

Gaztelaniazko literatura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Latinoamerikako literaturan, Rubén Darío (1867-1916) poeta nikaraguarrak beltxarga inspirazio artistikoaren sinbolo gisa eskaini zuen, mendebaldeko kulturan beltxargaren iruditeriaren iraunkortasuna azpimarratuz, Ledaren bortxaketatik hasi eta Wagnerren Lohengrin operarekin amaituz. Darioren poemarik ospetsuena zentzu horretan Blasón (1896) da[32], eta beltxargaren erabilerak Modernismoaren ikur bihurtu zuen, 1880ko hamarkadatik Lehen Mundu Gerrara arte poesia gazteleraz menperatu zuen mugimendu poetikoa. Enrique González Martínez poeta mexikarra saiatu zen Modernismoaren amaiera iragartzen, Tuércele el cuello al cisne (1910) izenburu probokatzailea zuen soneto batekin.[33]

Hinduismoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beltxargak gurtuak dira hinduismoan, eta munduan hari atxiki gabe egotea ezaugarri nagusitzat duten pertsona santuekin alderatzen dira, beltxarga baten luma uretan egon arren bustitzen ez den bezala. Beltxargaren sanskrito-hitza hamsa da, eta "Raja Hamsam" edo Beltxarga Erreala Sarasvati jainkosaren ibilgailua, "Sattva Guna" edo purutasun nagusia sinbolizatzen duena. Beltxarga, esnea eta ura eskaintzen bazaizkio, esnea bakarrik edateko gai dela esaten da. Beraz, Sarasvati jainkosa, ezagutzaren jainkosa, beltxargara igota irudikatzen da, beltxargak "Viveka" sinbolizatzen duelako, hau da, ona eta txarraren arteko edo betierekoaren eta iragankorraren arteko zuhurtzia eta bereizkeria. Hau kualitate handitzat hartzen da, sanskritozko bertso honek erakusten duen bezala:

haṁsaḥ śveto bakaḥ śvetaḥ ko bhedo bakahaṁsayoḥ ।
kṣīranīraviveke tu haṁso haṁsaḥ bako bakaḥ ॥
Beltxarga zuria da, kurriloa zuria, zein da beltxarga eta kurriloaren arteko aldea?
Ura eta esnea bereiztean, beltxarga beltxarga da, kurriloa kurriloa den bitartean.

Hainbat aldiz aipatzen da literatura Vedikoan, eta gaitasun espiritual handiak lortu dituzten pertsonei batzuetan Paramahamsa (Beltxarga Gorena) deitzen zaie, haien grazia espiritualagatik eta hainbat mundu espiritualen artean bidaiatzeko gaitasunagatik. Vedetan esaten da beltxargak udan Manasarovar lakuan bizi direla eta neguan Indiako lakuetara emigratzen dutela. Uste da ahalmen batzuk dituztela, hala nola perlak jateko gaitasuna.

Indoeuropar erlijioak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beltxargak biki jainkotiarrekin estuki lotuta daude erlijio indoeuroparretan, eta uste da aitzinindoeuropar garaian beltxargak eguzki-sinbolo bat zirela biki jainkotiarrekin eta jatorrizko eguzki indoeuroparraren jainkosarekin lotuta.[34]

Beltxarga beltzaren teoria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beltxarga beltzaren teoriak Antzinako Erromako beltxarga beltzak existitzen ez ziren okerreko ustean du jatorria, eta horrek beltxarga beltza teorian existitu litekeen baina existitzen ez den zerbaiten metafora izatera eraman zuen. Australian benetako beltxarga beltzen "aurkikuntzaren" ondoren 1697an, ustekabeko esanahia duen zerbaiten metafora edo analogia bihurtu zen. Beltxarga beltzaren teoria ezusteko gertaera bat deskribatzen duen metafora bat da (behatzailearentzat), inpaktu sozioekonomiko handikoa, eta, behin gertaera igarota, atzera begirakoaren bidez arrazionalizatzen dena (iragartzeko edo azaltzeko modukoa dela ematen du, eta gertatzea espero zela ematen du).[35]

Teoria Nassim Nicholas Talebek garatu zuen 2001etik aurrera, honako hauek azaltzeko:

  1. Historian, zientzian, finantzetan eta teknologian ohikoak ez diren, aurreikusten zailak diren eta profil handia duten gertakarien eginkizun neurrigabea.
  2. Gertakari arraroen probabilitatea metodo zientifikoak erabiliz ez kalkulatzea (probabilitate txikien izaeragatik).
  3. Pertsonak, banaka zein taldean, itsutzen dituzten isuri kognitiboak, gertakari arraroek gai historikoetan duten ziurgabetasunaren eta funtsezko zereginaren aurrean.

Taleben "beltxarga beltzaren teoria" (arazoaren aurreko bertsio filosofikoetatik desberdina dena) estatistikoki ustekabekoak diren tamaina eta ondorio handiko gertaerei eta historian izan duen paper nagusiari buruzkoa da. Gertakari horiek, muturreko balio atipikotzat hartzen direnak, gertakari erregularrak baino askoz ere paper garrantzitsuagoak betetzen dituzte kolektiboki.[36] Teknikoki, "Silent Risk" monografia zientifikoan, Talebek honela definitzen du matematikoki zisne beltzaren arazoa: "metaprobabilitate endekatuaren erabileratik eratorria".[37]

  • Lehen Mundu Gerra.
    Lehen Mundu Gerra.
  • 1918ko gripe pandemia.
    1918ko gripe pandemia.
  • 2001eko irailaren 11ko atentatuak.
    2001eko irailaren 11ko atentatuak.

Beltxarga beltzen adibiderik nabarmenenak Lehen Mundu Gerraren hasiera, 1918ko gripe pandemia edo 2001eko irailaren 11ko atentatuak dira. 2020ko koronabirus pandemiari dagokionez, batzuek "beltxarga beltza" deitu diote. Horri buruz, 2020aren hasieran, Nassim Talebek berak adierazi zuen berak ez zuela pandemia "beltxarga beltz" gisa kalifikatuko.[38] Hala ere, 2021eko urtarrilean argitu zuen mota horretako fenomeno batek bi zati dituela:

  1. Pertsona talde batek jakin badaki gertaera jakin bat posible dela; orduan, egoera ezaguna da, eta, beraz, "beltxarga zuria".
  2. Baina bada bigarren talde bat, benetan fenomeno hori posible dela ez dakiena eta bere ondorioetarako prestatuta ez dagoena. Beraz, kasu honetan, egoera "beltxarga beltz" gisa bizi da.

Horrela, Nassim Talebek aitortu du pandemiari "beltxarga beltza" dei dakiokeela, gutxienez pertsona talde batentzat.

Beste analista batzuek ez dute koronabirusak eragindako pandemia "beltxarga beltzat" jo, aurreikusteko moduko gertaera zelako.[39]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) «Swan | Bird Species, Migration & Lifespan | Britannica» www.britannica.com 2024-02-17 (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  2. ↑ (Ingelesez) Ramel, Gordon. (2023-07-13). «Swan Breeding Profile & Information» Earth Life (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  3. ↑ Madge, Steve; Burn, Hilary. (1988). Waterfowl: an identification guide to the ducks, geese and swans of the world. Houghton Mifflin Co ISBN 978-0-395-46727-5. (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  4. ↑ a b c d Ducks, geese and swans. 1: General chapters ; species accounts (Anhima to Salvadorina). Oxford University Press 2005 ISBN 978-0-19-861008-3. (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  5. ↑ a b c d e f Young, Peter. (2008). Swan. Reaktion Books ISBN 978-1-86189-349-9. (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  6. ↑ (Ingelesez) Cygnus falconeri. 2023-04-03 (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  7. ↑ (Gaztelaniaz) «Cisne Mudo | Audubon Field Guide» www.audubon.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  8. ↑ (Ingelesez) Horrocks, Nicholas; Perrins, Christopher; Charmantier, Anne. (2009-09). «Seasonal changes in male and female bill knob size in the mute swan Cygnus olor» Journal of Avian Biology 40 (5): 511–519.  doi:10.1111/j.1600-048X.2008.04515.x. ISSN 0908-8857. (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  9. ↑ Fundazioa, Elhuyar. «bandada» Elhuyar Hiztegia (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  10. ↑ Schlatter, Roberto P.; Navarro, René A.; Corti, Paulo. (2002). «Effects of El Niño Southern Oscillation on Numbers of Black-Necked Swans at Río Cruces Sanctuary, Chile» Waterbirds: The International Journal of Waterbird Biology 25: 114–122. ISSN 1524-4695. (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  11. ↑ «National Parks - Google Books» web.archive.org 2014-03-26 (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  12. ↑ (Ingelesez) «Till Death Do Them Part: 8 Birds that Mate for Life | Audubon» www.audubon.org 2012-02-10 (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  13. ↑ (Ingelesez) Scott, D. K.. (1980-11). «Functional aspects of the pair bond in winter in Bewick's swans (Cygnus columbianus bewickii)» Behavioral Ecology and Sociobiology 7 (4): 323–327.  doi:10.1007/BF00300673. ISSN 0340-5443. (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  14. ↑ Scott, Dafila. (1995). Swans. Grantown-on-Spey, Scotland : Colin Baxter Photography ISBN 978-0-948661-63-1. (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  15. ↑ (Ingelesez) Ornithology, British Trust for. (2010-07-16). «Welcome to BirdFacts» BTO - British Trust for Ornithology (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  16. ↑ «Killer Swan Blamed for Man's Drowning» web.archive.org 2022-03-23 (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  17. ↑ «BBC News - Who, What, Why: How dangerous are swans?» web.archive.org 2012-04-17 (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  18. ↑ (Ingelesez) Wood, Kevin A.; Ham, Phoebe; Scales, Jake; Wyeth, Eleanor; Rose, Paul E.. (2020-12). «Aggressive behavioural interactions between swans (Cygnus spp.) and other waterbirds during winter: a webcam-based study» Avian Research 11 (1)  doi:10.1186/s40657-020-00216-7. ISSN 2053-7166. (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  19. ↑ «The opera novice: Wagner's Lohengrin - Telegraph» web.archive.org 2016-12-03 (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  20. ↑ «The opera novice: Parsifal by Richard Wagner - Telegraph» web.archive.org 2016-12-20 (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  21. ↑ «Baked Swan Old Elizabethan Recipe» web.archive.org 2010-10-27 (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  22. ↑ (Ingelesez) Sanou, Hanneke. (2018-02-20). «'Secret' society Illustrious Brotherhood of Our Lady goes public with exhibition» DutchNews.nl (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  23. ↑ (Ingelesez) Martin, Gary. «'Swan song' - the meaning and origin of this phrase» phrases.org.uk (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  24. ↑ «The Fate of the Children of Lir» www.ancienttexts.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  25. ↑ (Gaztelaniaz) Stone, Ryan. «El cortejo de Étaín: relato de amor, desamor y celos» Ancient Origins España y Latinoamérica (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  26. ↑ (Gaztelaniaz) «10 euros 2004 - Presidencia irlandesa, Irlanda - Valor de moneda - uCoin.net» es.ucoin.net (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  27. ↑ (Ingelesez) «Whooper Swan - Cygnus cygnus» Uni of Lapland (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  28. ↑ «BIRDS OF DENMARK» web.archive.org 2017-03-05 (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  29. ↑ (Ingelesez) «Swan Lake: Unlocking the mystery of Odette and Odile» Ballet Manila Archives 2021-10-21 (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  30. ↑ (Gaztelaniaz) El lago de los cisnes. 2024-02-08 (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  31. ↑ (Ingelesez) Rabimov, Stephan. «Inside Swan Lake: Why the Classic Ballet Is Truly Timeless» Forbes (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  32. ↑ (Gaztelaniaz) «Blasón - Poemas de Rubén Darío» www.poemas-del-alma.com (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  33. ↑ «CVC. Rinconete. Literatura. Citas. Tuércele el cuello al cisne.» cvc.cervantes.es (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  34. ↑ O'BRIEN, S. (1982). «Dioscuric Elements in Celtic and Germanic Mythology» Dioscuric Elements in Celtic and Germanic Mythology 10 (1-2): 117–136. (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  35. ↑ (Ingelesez) Hulme, Frederick Edward. (1902). Proverb Lore: Many Sayings, Wise Or Otherwise, on Many Subjects, Gleaned from Many Sources. E. Stock (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  36. ↑ (Ingelesez) Taleb, Nassim Nicholas. (2009-10-13). The Black Swan. Random House ISBN 978-0-8129-7918-3. (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  37. ↑ «The Fat Tails Statistical Project» www.fooledbyrandomness.com (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  38. ↑ (Ingelesez) Taleb Says 'White Swan' Coronavirus Was Preventable. 2020-03-31 (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  39. ↑ (Gaztelaniaz) Barragán, Carlos. (2020-03-14). «Sí, sabíamos que el coronavirus iba a pasar. La pregunta es: ¿por qué nadie hizo nada?» elconfidencial.com (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Beltxarga&oldid=9669797"(e)tik eskuratuta