Amiensko katedrala
| Amiensko katedrala | |
|---|---|
| Cathédrale Notre-Dame d'Amiens | |
 UNESCOren gizateriaren ondarea Monumentu historikoa | |
 Donejakue bideak Frantzian | |
.JPG)
_-_2021-05-30_-_6.jpg)
| |
| Kokapena | |
| Estatu burujabe |  Frantzia |
| Frantziaren banaketa administratiboa | Metropolitar Frantzia |
| Eskualdea |  Frantzia Garaia |
| Departamendua |  Somme |
| Barruti | Amienseko barrutia |
| Frantziako udalerri | Amiens |
| Koordenatuak | 49°53′40″N 2°18′08″E / 49.89457°N 2.3021°E |
 | |
| Historia eta erabilera | |
| UNESCOko Mundu Ondare Gunearen artxiboaren zuzenketa | 2013 |
| Izenaren jatorria | Maria |
| Erlijioa | katolizismoa |
| Elizbarrutia | Roman Catholic Diocese of Amiens (en)  |
| Izena | Maria |
| Arkitektura | |
| Arkitektoa | Robert of Luzarches (en) |
| Estiloa | classic gothic (en) arkitektura gotikoa |
| Dimentsioak | nabe: 42,3 ( ) m xapitel: 112,7 ( ) m |
| Azalera | 1,54 ha |
| Gizateriaren ondarea | |
| Irizpidea | (i) eta (ii) |
| Erreferentzia | 162, 868-062 eta 162bis |
| Eskualdea[I] | Europa eta Ipar Amerika |
| Izen-ematea | bilkura) |
| Mérimée ID | PA00116046 |
| Kontaktua | |
| Helbidea | parvis Notre-Dame |
| Webgune ofiziala | |
| |
Amiensko katedrala (frantsesez Cathédrale Notre-Dame d’Amiens) Frantziako handiena da barneko bolumenen arabera (200.000 m3), baita herrialde osoan arkitektura gotikoaren adibiderik hoberenetarikoa ere, Reimskoarekin eta Chartreskoarekin batera. 145 metro luze da, eta 42,3 metro garai.
Amiens hirian dago, Frantziaren iparraldean, Sommeko departamenduan, Pikardiako eskualdean.
1862an Frantziako monumentu izendatu zuten[1] eta 1981ean Unescok Gizateriaren Ondare izendatu zuen.[2]
Historia
Aurrekariak
Katedrala dagoen lekuan beste tenplu batzuk egon ziren aurretiaz. Lehenengoa, III. mendekoa. Gero eraikin ziren katedralak suak suntsitu zituen. 1107ko sutearen ondoren, eliza erromaniko bat eraiki zuten, 1152an. Ez dago dokumenturik nolakoa zen jakiteko.[3]
1206ean Wallon de Sarton izeneko zaldun batek laugarren gurutzadan parte hartu zuen, Konstantinoplako setioan San Juan Bataiatzailearen burua lapurtu zuen eta Amiensera eraman zuen. Erlikiak erromes ugari erakarri zituen katedralera, eta tenplua txiki geratu zen.[4]
1218an tximista batek katedralean jo zuen eta sutea sortu zuen. Eraikina erre egin zen. Ondoren, Évrard de Fouilloy artzapezpikuak katedral berri bat eraikitzea erabaki zuen. Lan horri Robert Luzarches arkitektuari eman zion.[3]
Katedralaren eraikuntza (1220-1288)
Katedral berria azkar eraiki zuten. Lanak 1220an hasi ziren. Zimenduak 9 metrokoak ziren, Europako katedralen artean zimendurik sakonenetarikoak.
XIII. mendean Amiens hiri aberatsa bihurtu zen. Flandria eta Champagneko azokak hurbil zituenez, merkataritza indartu zen. Batez ere eskualdean landatzen zen urdinbelarraren komertzioak ekarri zion goraldia hiriari, produktu honen monopolioa baitzeukan. Aberastasun horren ondorioz, katedral berria eraikitzeko laguntzaile ugari egon ziren. Robert Luzarches 1222an hil zen, eta Thomas Cormontek jarraitu zituen eraikuntza lanak. 1240tik aurrera lanak moteldu egin ziren, diru faltagatik. 1258an sute batek absideko kaperak erre zituen. Horrek, mezenasak animatu zituen diru gehiago ipintzeko, eta obrak abiadura hartu zuen. 1269an korua amaitua zegoen eta eraikin gehiena ere bai, baina lanak ez ziren amaitu 1288ra arte, tarte horretan aldaketa txiki batzuk egin baitzizkioten. [5][4]
1288an katedrala amaitua zegoela esaten da, nahiz eta dorreak egin gabe zeuden. Eraikina azkar altxatu zenez, batasun arkitektoniko handia erakusten du.
1288tik 1499ra
1290etik 1375ra alboetako kaperak eraiki ziren.[6] Hegoaldeko dorrea 1366an amaitu zuten. Iparraldeko dorrearen eraikuntzak arazoak eduki zituen lurraren inklinazioagatik. 1402an bukatu zuten.[7] Mende amaieran nabearen eta gurutzaduraren kontrahormak indartu zituzten.
1500etik Iraultzara
1508 eta 1519 urteen artean koruko aulkiak egin ziren. 1528an tximista batek katedraleko dorrea suntsitu zuen. Mendebaldeko arrosa leihoa XVI. mendean berreraiki zuten, estilo gotikoan.
Frantziako Iraultzan katedralak ez zuen kalte askorik jasan. Hainbat lis lore, gurutze eta eskultura kendu zituzten. Katedrala Arrazoiaren eta Egiaren Tenplu bihurtu zen. Gaur egun ere ikus daiteke Santa Genobebaren estatua Arrazoiaren Jainkosa bihurtua.[8]
Iraultzatik XX. mendera
XX. mendean Eugène Viollet-le-Ducek katedralari buruzko informe kezkagarri bat idatzi zuen. Ondorioz, errestaurazio polemiko bat hasi zuen, 25 urtez luzatu zena. Eraikinak sekula eduki gabeko elementuak sartu zizkion elizari. Adibidez, dorre biak batzeko galeria, fatxada nagusiaren gainean dagoena.
1990ko hamarkadan fatxada nagusiko atariak kontserbatzeko eta garbitzeko lanak egin zituzten, laser bidez. Teknika honen bidez, jatorrizko polikromiak aurkitu ziren. Eta ordutik aurrera koloredun laser baten bidez eraikinaren jatorrizko margoak nolakoak ziren erakusten da udako eta Gabonetako gauetan.
Kanpoko ezaugarriak
Oin planoa eta altxaera
Katedralak gurutze latindar oinplanoa dauka. Erdiko nabea eta alboetako beste bi ditu. Gurutzadurak ez du zinboriorik. Horren ordez, gurutze ganga izardunak ditu. Burualdean beste bost nabe ditu, eta deanbulatorioa. Hemen, zazpi kapera ditu.
Erdiko nabeak arkuak ditu alboetan, eta goian triforioa beirateekin.[9]
Teilatua bi isurialdekoa da, malda handikoa, elurteengatik. Kontrahormak ditu kanpoan, pinakuluekin, eta egiturari eusten diote arbotanteen bitartez.
Fatxada nagusia
Mendebaldeko fatxadak hiru atari ditu eta bakoitzak bi ate ditu. Atari bakoitzetik nabe batetara sar daiteke. Atariak oso txaranbelduak dira eta arkibolta asko dituzte.
Atarien gainean triforioa dago, hainbat arku zorrotz bikoitzekin egina. Triforioaren gainean erregeen galeria dago, eta gorago arrosa leihoa. Hau, XVI. mendean konpondu zuten, gotiko klasikoko estiloan. Honen gainean XIX. mendean egindako galeria dago, bi dorreak batzen dituena. Eta azkenik, hirugarren galeria bat. Galeria hauen atzean terraza bat dago, "musikarien etxea" deitzen dena.
Atari bakoitzak frontoi triangular bat dauka eta hauen erdian hirusta bana. Kontrahorma sendoen bidez banatzen dira hiru atariak.
Azken Epaiaren ataria
Erdiko atariko tinpanoan Azken Epaia irudikatzen da eskultura bidez.[10] Beheko aldean, hildakoak euren hilobietatik irteten dira tronpetaren soinuarekin. San Migel goiaingerua eta haren pisua ere ageri dira, arimak pisatzen. Deabru batek amarrua egin nahi du, pisua bere alde mugitzeko. Erdiko aldean, kondenatuak ageri dira: salbatutakoak, jantzita; besteak, biluzik, deabruak Leviatan munstroaren ahora daramatzala. Goiko aldean Kristo ageri da bere tronuan eserita, eskuak altxatuta eta gerritik gora biluzik, bere zauriak erakutsiz. Haren alboan Amabirjina eta San Juan daude, arimen alde otoitz egiten.
Ate bien arteko mainelean Kristo Salbatzailearen eskultura dago, ebanjelioa eskuan duela eta suge bat zapaltzen. Haren azpian, Salomon erregea ageri da. Atearen alboetan 12 apostoluen eta lau profeta nagusien irudiak daude. Hauen azpian bizioen eta bertuteen irudikapenak daude.[11]
San Ferminen ataria
Atari hau San Fermini eskainia dago, Amienseko artzapezpikua izan baitzen IV. mendean. Mainelean ageri da bere irudia. Tinpanoan ere agertzen da.
Tinpanoko lehen zatian, hiriko lehen sei artzapezpikuak agertzen dira. Bigarren zatian San Ferminen bizitzako pasarteak agertzen dira. Azken zatian, goikoan, San Ferminen gorpuaren aurkikuntza kontatzen da.
Atearen alboetan sei estatua daude, sei santurenak, eta hauen erlikiak urtero erakusten dira katedraleko altarean.[12]
Santu hauen azpian 24 irudi ageri dira, lau hostoko hirusta gisa, eta hauetan nekazal egutegia irudikatzen da, zodiakoaren zeinuak eta nekazaritzako lanak lotuz.[13]
Amabirjinaren ataria
Mendebaldeko fatxadaren eskuineko aldean Amabirjinaren ataria dago. Tinpanoan haren bizitza irudikatzen da. Beheko aldean Itun Zaharreko sei pertsonaia agertzen dira, Mariaren arbasoak direnak. Bigarren zatian Mariaren heriotza eta Jasokundea ageri dira. Eta goiko zatian Mariaren koroatzea ikus daiteke. Arkiboltetan aingeruak eta agureak agiri dira.
Mainelean Amabirjinaren estatua handi bat dago, eta hanketan munstro bat ikus daiteke giza buruarekin.
Erregeen galeria
Mendebaldeko fatxadan, atarien gainean, triforio bat dago, eta gorago erregeen galeria. 22 eskultura daude eta ez dakigu ziur nor irudikatzen duten. XIII. mendeko lehen zatikoak dira.
Galeriaren gainean arrosa leihoa dago, gotiko berantiar estilokoa. XVI. mendean ipini zuten.
Dorreak
Dorreak eraiki ziren azken zati izan ziren, eta amaitu gabe daude. Berez eduki behar zuten garaieraren erdia daukate. Dorren goiko aldea XIV eta XV. mendeetan eraiki zituzten.
Alboetako fatxadak
Saint-Honoré ataria
Transeptuaren hegoaldeko hegalaren ataria Saint-dore deitzen da. Tinpanoan San Honoratoren bizitzako pasarteak ageri dira. Hau Amienseko zortzigarren artzapezpikua izan zen, VI. mendean. Dintelaren gainean Apostoluak ageri dira Jesus agurtzen Igokunde egunean. Goian tinpanoko lau zatiak daude: lehenengoan San Honoratoren koroatzea agertzen da, hurrengoan hari egotzitako mirariak, hirugarrenean santuaren erlikien prozesioa, eta azkenean Kristoren heriotza Golgotako gurutzean.
Mainelean Amabirjina Urrekararen irudia dago. Jatorrizko irudia, 1288koa, barrualdean gorde zuten, eta orain ikus daitekeena erreplika bat da. Amabirjina umearekin jolasten ageri da, barrez.[14]
San Ferminen ataria
Transeptuaren iparraldeko hegalaren atariak ez dauka hainbeste apaingarri. Bi kontrahormaren artean dago. Mainelean San Ferminen irudi bat dago, eta tinpanoan beirate bat dauka. Atearen gainean beste beirate multzo bat dago (tartean arrosa leiho bat).
Absidearen kanpoaldea
Absidearen kanpoaldea oso elegantea da. Hiru solairu dauzka, leihoekin eta hormei eusteko elementuekin (kontrahormak eta arbotanteak). Apaingarri asko ditu: gableteak, gargolak, pinakuluak eta eskulturak.
Gargolak, kimerak eta errege musikariak
Katedralaren goiko aldean gargola ugari daude. Teilatuko ura drainatzeko kanalen amaieran kokatzen dira. Ahoan zuloa izate dute, euri ura kanpoaldera botatzeko eta hormetan hezetasunik ez sortzeko. Alegiazko animalien itxura edukitzen dute. Badaude giza itxura duten batzuk ere. Normalean horizontalki egoten dira, eta ahoa behera begira, ura hobeto botatzeko. Gargola asko arbotanteen amaieran egoten dira, hauek ura bideratzen dutelako goian dituzten kanaletatik.
Kimerak irudi fantastiko eta deabruzkoak izaten dira, eta euren helburu bakarra dekoratzea da. Hauek ere goiko aldean egoten dira, kontrahormen amaieran, adibidez. Deabru, alegiazko txori eta munstro itxura edukitzen dute, eta behera begira egoten dira. Errege musikariak, aldiz, irudi atseginak dira.
-
Gargolak -
Kimerak -
Errege musikariak
Barruko ezaugarriak
Katedralaren nabearen eraikuntza 1220an hasi zen eta 1236an bukatu. Hiru zati bertikal ditu: arkuak, triforioa eta beirateak. Nabe nagusiaren alboan beste bi nabe daude. Zoladura XIX. mendean berritu zen, XIII. mendeko eredua jarraituz. Hainbat irudiren artean, esbastikak ere ikus daitezke. Baina irudi hauetan garrantzitsuena labirinto oktogonala da, nabearen bostgarren eremuan dagoena. Nabearen sarreran katedralaren eraikuntza bultzatu zuten Amiensko artzapezpikuen hilarriak ikus daitezke, brontzean eginak XIII. mende hasieran.[15] [16]
-
Nabe nagusia -
Labirinto itxurako zoladura -
Gisant d'Evrard de Fouilloy artzapezpikuaren hilarria
Pulpitua
Pulpitua barrokoa da, 1773an egina Jean-Baptiste Dupuis eskultoreak eta Pierre-Joseph Christophle arkitektuak. Nabearen iparraldeko azken zutabean dago. Beheko aldean bertute teologalak irudikatzen dituzten eskulturak ageri dira. Atzeko aldean kerubinek eutsitako ohialak ageri dira, eta zapaiak hodeiak irudikatzen ditu. Han uso bat ikus daiteke, Espiritu Santua ordezkatuz. Goiko aldean aingeru bat ageri da, ebanjelioa eutsiz eta eskuineko eskuko hatz batekin zerua seinalatuz.[11]
Alboetako kaperak
Nabeak 11 kapera ditu. 1290 eta 1375 urteen artean eraiki ziren. Hauek dira:
- San Kristobalen kapera: Egungo apaingarriak 1762an egin zituen Jean-Baptiste Dupuisek.[8]
- Deikundearen kapera: Amabirjinaren eskultura bat dago, marmol zurian egina Nicolas Blasset eskultoreak, XVII. mendean.[8]
- Jasokundearen kapera: Nicolas Blassetek egindako eskultura da 1637 inguruan. Amabirjinaren Jasokundea irudikatzen du.[8]
- San Estebanen kapera: Christophle arkitektuak diseinatu zuen 1768an eta Laurent de la Hyre margolariaren taula bat dago, 1628koa, Amabirjinaren Zorabioa.[8]
- Santa Margaritaren kapera: 1292an eraiki zuten. Gaur egungo diseinua 1768koa da eta Jean-Baptiste Dupuisek eta Peter Joseph Christophlek egindakoa da.[8]
- San Juan Bataiatzailearen kapera: 1375ean eraikia Jean de La Grange artzapezpikuaren eskariz. Haren estatua bat dago.
- Laguntza Onaren Amabirjinaren kapera: Nicolas Blasseten eskultura bat dauka, Amabirjina umearekin irudikatuz.
- San Salbador kapera: XII. mendeko Kristo bizantziar bat dago bertan.[17]
- San Honoratoren kapera: Amienseko artzapezpiku baten irudia dauka, 1780an egina Jacques-Firmin Vimeux eskulturagileak.[8]
- Bakearen Amabirjinaren kapera: 1654an Nicolas Blassetek egindako marmolezko amabirjina bat ikus daiteke.[8]
- San Ferminen kapera: Santu honen igeltsuzko estatua bat dauka.[8]
Deanbulatorioa
Deanbulatorioa bikoitza da gurutzaduraren alboan, baina sinplea burualdean. Azken zati honetan hainbat kapera dauzka, absidioloetan sartuta.
Aldare nagusiaren atzean Guilain Lucas kanonigoaren mausoleoa dago, Nicolas Blassetek egina 1636an. Kanonigoaren eskulturen artean, Aingerua negarrez eskultura ezaguna dago. Honek umezurtzak irudikatzen ditu, izan ere Lucas kanonigoak Karitate Etxe bat eraiki baitzuen hauentzat.[11]
Deanbulatorioaren iparraldean Blasseten eskulturarik onenetariko bat aurki daiteke: Jean Sachy eta haren emazte Marie de Reveloisen eskultura. Sachy Amienseko alkatea izan zen eta 1644an hil zen. Eskultura 1645ekoa da.[18]
-
Guilain Lucas kanonigoaren mausoleoa -
Aingerua negarrez -
Jean Sachy eta Marie de Reveloisen monumentua
Transeptua
Transeptuaren bi besoek hiru eremu dituzte, eta bi pasaleku alboetan. Transeptuko hormek ere hiru eremu dituzte: arkuak, triforioa eta beirateak. Beso bakoitzaren amaieran arrosa leiho handi bat dago. Hauen azpian bost arkuko beste beirate bat dago. Hegoaldeko arrosa leihoa gotiko flamigero estilokoa da; iparraldekoa zaharragoa da.
Transeptuan ere apaingarri ugari daude. Iparraldean XII. mendeko bataiarri bat dago.[19] Nitxo batzuk ere badaude, Jerusalemgo Tenpluaren lau parteak irudikatuz.[8]
Aldare nagusia
Aldare barroko berria 1751an egin zuten eta abside ia osoa hartzen du. Urrez dekoratua dago. Erdian uso bat dauka, eta haren inguruan dago beste guztia: aingeruak, kerubinak... Alboetan Amabirjinaren eta San Juanen eskulturak daude. Eskultura Pierre-Joseph Christophlek diseinatu zuen eta Jean-Baptiste Dupuisek egin.[19]
Korua
Nabeak bezala, koruak ere hiru maila ditu: arkuak, triforioa, eta beirateak. Koloredun beirate hauetako bat 1269koa da eta eraikineko garrantzitsuena da. Bertan, aingeruak agertzen dira San Luis koroatzen.[3]
Koruko jarlekuak haritzez eginak daude, gotiko estiloan. Elementu errenazentista batzuk ere baditu. 1508 eta 1519 urteen artean egin zen, eta 120 eserleku zeuzkan, nahiz eta guar egun 110 geratzen diren. Egurrean zizelkatuta, pertsonaia ugari ageri dira, Itun Zahar eta Berriko pasarteak irudikatuz. Eserlekuak egin ziren garaiko Frantziako gizarteko irudiak ere ikus daitezke. Aulkien atzealdean, lis loreak zeuden, Mariaren sinbolo gisa.[8] Frantziako Iraultzan desegin zituzten, eta 1949 eta 1952 urteen artean Léon Lamotte eskultoreak berriro egin zituen. Eserlekuek pinakuluak ere badituzte, eta hauetako batzuk 13,5 metrora ere heltzen dira.[3]
San Juan Bataiatzailearen erlikiak
Katedralak ustez San Juan Bataiatzailearenak diren bi erlikia gordetzen ditu. Erlikia horiei esker, Erdi Aroan erromes askoren helburu bihurtu zen katedrala. Erlikia bat santuaren garezurreko printza bat da; bestea, garezurraren aurreko aldea. Azken hau Konstantinoplatik ekarri zuten 1206. urtean. Wallon de Sarton kanonigoak lapurtu zuen Laugarren Gurutzadan eta Frantziara eraman zuen.[20]
-
San Juan Bataiatzailearen garezurreko printza -
San Juan Bataiatzailearen garezurra
Erreferentziak
- ↑ «Cathédrale Notre-Dame» www.pop.culture.gouv.fr (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
- ↑ (Frantsesez) mondial, UNESCO Centre du patrimoine. «Cathédrale d'Amiens» UNESCO Centre du patrimoine mondial (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
- ↑ a b c d (Frantsesez) Bourassé, Jean-Jacques. (1857). Les plus belles églises du monde: notices historiques et archéologiques sur les temples les plus célèbres de la chrétienté. Mame (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
- ↑ a b «Amiens, Cathédrale Notre-Dame (anciennes basiliques Saint-Firmin et Sainte-Marie) :: Inventaire du Patrimoine Culturel de Picardie ::» web.archive.org 2009-09-09 (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
- ↑ Tafuri, Manfredo (1966). La Catedral de Amiens:Forma y Color. Granada: Albaicin/Sadea. 1. orrialdea.
- ↑ Tafuri, Manfredo (1966). La Catedral de Amiens:Forma y Color. Granada: Albaicin/Sadea. 4. orrialdea
- ↑ (Frantsesez) La Marche, Olivier de (1426?-1502) Auteur du texte. (1825). Collection complète des mémoires relatifs à l'histoire de France ; 9. Les mémoires de messire Olivier de La Marche. 1. (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
- ↑ a b c d e f g h i j k (Frantsesez) Rivoire, Maurice. (1806). Description de l'église cathédrale d'Amiens. de l'imprimerie de Maisnel fils (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
- ↑ Tafuri, Manfredo (1966). La Catedral de Amiens:Forma y Color. Granada: Albaicin/Sadea. 2. orrialdea.
- ↑ «Limen Arcanum : Cathédrale et Symbolisme» www.limen-arcanum.org (Noiz kontsultatua: 2023-05-31).
- ↑ a b c (Frantsesez) Gilbert, Antoine Pierre Marie. (1833). Description historique de l'église cathédrale de Notre-Dame d'Amiens. Caron-Vitet (Noiz kontsultatua: 2023-05-30).
- ↑ «Limen Arcanum : Cathédrale et Symbolisme» www.limen-arcanum.org (Noiz kontsultatua: 2023-05-31).
- ↑ «Limen Arcanum : Cathédrale et Symbolisme» www.limen-arcanum.org (Noiz kontsultatua: 2023-05-31).
- ↑ Duby, Georges; Barral i Altet, Xavier; Guillot de Suduiraut, Sophie (1996). The Great Art of the Middle Ages from the fifth Century to the Fifteenth Century (ingelesez). Taschen
- ↑ Duvanel; Macrez (1998). La Cathédrale Notre-Dame d'Amiens (en francés). Amiens: Éditions Poire-Choquet. 81. orrialdea.
- ↑ «Notre-Dame d'Amiens : Tombeaux» web.archive.org 2012-01-09 (Noiz kontsultatua: 2023-05-31).
- ↑ (Frantsesez) Gilbert, Antoine Pierre Marie. (1833). Description historique de l'église cathédrale de Notre-Dame d'Amiens. Caron-Vitet (Noiz kontsultatua: 2023-06-01).
- ↑ (Frantsesez) Picardie, Société des antiquaires de. (1858). Mémoires de la Société des antiquaires de Picardie. Imprimerie Lemer aîné. (Noiz kontsultatua: 2023-06-01).
- ↑ a b (Frantsesez) Dusevel, Hyacinthe. (1853). Notice historique et descriptive sur l'église cathédrale d'Amiens. Caron et Lambert (Noiz kontsultatua: 2023-06-01).
- ↑ (Gaztelaniaz) Mle, Emile. (2001-11-26). El arte religioso del siglo XIII en Francia: El gótico. Encuentro ISBN 978-84-7490-633-2. (Noiz kontsultatua: 2023-06-02).
Kanpo estekak
- (Frantsesez)"Les Amis de la Cathédrale d' Amiens"
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q106934
Multimedia: Cathédrale Notre-Dame d'Amiens / Q106934