Hizkuntza inperialismo

Wikipedia, Entziklopedia askea

Hizkuntza-inperialismoa edo inperialismo linguistikoa hizkuntza menderatzaile bat pertsona batzuei transferitzea da edo nolabait inposatzea da. Hizkuntza menderatzailearen "transferentzia" (edo, gehienetan, aldebakarreko inposizioa) inperialismoaren ondorioz sortzen da. Hizkuntzaren transferentzia boterearen transferentziaren isla izan ohi da, botere-ikurra izan ohi da botere gehien dutenek beren hizkuntza inposatzea; tradizioz, botere militarra izan ohi zen oinarria, baina mundu modernoan, botere ekonomikoa ere bai.


1990eko hamarkadaren hasieratik, hizkuntza-inperialismoak hizkuntzalaritza aplikatua aztertzen duten ikerlarien arreta erakarri du. Arrakasta akademiko handia lortu zuen Robert Phillipson-en 1992ko liburuak, Linguistic Imperialism (Hizkuntza Inperialismoa)[1] liburuak.- Arrakasta eztabaida nabarmena eragin zuen neurrian.

Definizioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Robert Phillipson. 2016.

Hizkuntza-inperialismoa kontzeptua hizkuntza menderatzaile/zapaltzaileari eta haren hiztunei mesede eta boterea ematen dien hizkuntza politika bat da. Heath Rose eta John Conama hizkuntzalariek laburtu zuten bezala, Robert Phillipson doktoreak, 1992an, dio hizkuntza-inperialismoa[1] definitzen duten ezaugarriak hauek direla:

  1. Hizkuntzalaritza edo ideologia linguistiko joera bat da, hizkuntza menderatzailearen alde egiten duena, supremazismo, arrazismoaren eta sexismoaren antzeko argudioetan oinarrituz. (Batzuek nagusitzea, menperatzea, normala da, naturala da).
  2. Baliabide eta azpiegitura gehiago ematen zaizkio hizkuntza nagusiari. Eskubide handiago aitortzen zaizkio hizkuntza hegemonikoari.
  3. Hizkuntza menderatzailearen forma, berez, beste hizkuntza batzuk baino arrakastatsuagoa delako prestigio eta arreta handiagoa merezi du. Ideia horiek hegemonikoak bihurtzen dira, "normalak" balira bezala barneratu egiten dira eta kontua naturala izango balitz bezala aurkezten da.
  4. Kultura-, hezkuntza-, arlo militar-, baliabide ekonomiko- eta politika-inperialismoaren erabat lotuta.
  5. Badago aukera zapaltzailea, hizkuntza menderatzailea erabiltzen dutenen eta ez dutenen artean bidegabekeria eta desberdintasuna eragiten duena.

Ingelesa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Phillipson-ek honela definitzen du ingelesaren hizkuntza-inperialismoa: "ingelesaren nagusitasuna... ingelesaren eta beste hizkuntza batzuen arteko desberdintasunak etengabe finkatzea eta berrezartzea".[2] Ingelesak, askotan, "lingua franca" du izena mundu osoan, baina Phillipson-ek argudiatzen du ezen, hizkuntza menderatzen duenean, izendapen egokiagoa izan daitekeela, "lingua frankensteinia" goitizenarekin izendatzea.

Welsh Not soinean daraman ikasle baten irudia, ordenagailuz sortua.

Phillipson-en teoriak lagundu egiten du ingelesaren hedapen historikoa ulertzera, nazioarteko hizkuntza gisa, eta hizkuntza hori etengabe menderatzea, batez ere kolonia izandako inguruneetan, hala nola Gales, Eskozia, Irlanda, India, Pakistan, Uganda, Zimbabwe, etab., baina gero eta gehiago Europa kontinentalean. Haren teoria Johan Galtungen inperialismoaren teorian oinarritzen da, batez ere, Antonio Gramciren konspirazioaren teorian, eta, bereziki, kultura-hegemoniaren nozioan.[3]

Phillipson-en teoriaren muin nagusietako bat da ulertzea zein prozesu hegemoniko konplexuri esker lortu duen ingelesak gaur egungo munduan duen nagusitasuna. Phillipson-ek aztertu du British Council-en erretorika ingelesa sustatzeko, eta ingelesez aplikatutako hizkuntzalaritzaren funtsezko printzipioak eta hizkuntzak ingelesez irakasteko metodologia eztabaidatzen ditu. Printzipio horien arabera:

  • Ingelesa hobeto irakasten da modu elebakarretan ("falazia elebakarra") (ingeles hiztunek monolinguismoari eutsiz ingelesa irakasten lagunduko dute);
  • irakasle ideala jatorrizko hiztuna da ("jatorrizko hiztunaren falazia");
  • ingelesa zenbat eta lehenago irakatsi, orduan eta hobeak izango dira emaitzak ("the early start fallacy");
  • ingelesa zenbat eta gehiago irakatsi, orduan eta hobeak izango dira emaitzak ("esposizio maximoko falazia");
  • beste hizkuntza askorekin batera ikasten bada, ingeleseko ikaskuntza kaltetua aterako da ("falazia subtraktiboa").[3]

Phillipson-en arabera, ingelesa sustatzen dutenek —British Council, FMI eta Munduko Bankua bezalako erakundeek eta ingeleseko akademietako pertsona askok— hiru argudio-mota erabiltzen dituzte:

  • Berezko argudioak, argudio intrinsekoak, ingeles hizkuntzaren baitan badago zerbait berezia; honela deskribatzen dute ingelesa: "providentziala", "aberatsa", "noblea", "jasoa", "kultura eta merkataritzaren hizkuntza" eta "interesgarria". Argudio horiek ingelesa zer den eta beste hizkuntzak zer ez diren baieztatzeko joera dute. (Beste hizkuntzek, ingelesarekin erkatuz gero...)
  • Argudio estrintsekoak, diote ingelesa ongi ezarria dagoela: hizlari asko dituela, eta irakasle gaituak eta material didaktiko ugari dagoela. (Munduko lehen hizkuntza, merkataritzako hizkuntza, lingua franca...)
  • Arrazoi funtzionalek nabarmentzen dute ingelesa oso erabilgarria dela mundura sartzeko ate gisa.[3]

Ingelesaren aldeko beste argudio batzuk hauek dira:

  • bere baliagarritasun ekonomikoa: pertsonei kultura eta teknologia aurreratuenak eskuratzeko aukera ematen die.
  • funtzio ideologikoa: modernitatearen alde egiten duela esaten da (beste hizkuntza batzuk, ordea, galarazten omen dute eboluzionatzea);
  • ingeles jakitea pertsona baten egoera materialen aurrerapenaren eta eraginkortasunaren sinbolotzat har daiteke.[3]

Phillipson-en lanaren beste gai bat "linguicism" da, aurreiritzi multzo bat, galzorian dauden hizkuntzak desagertzera edo tokiko nagusitasuna galtzera eraman dezakeen aurreiritzi-multzo bat, ingelesaren erabateko nagusitasunaren eta protagonismoaren ondorioz.[3]

Beste hizkuntza batzuk[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zenbait une historikotan, batez ere testuinguru kolonialetan edo kultura menderatzaile bat bere kontrolpean eskualde bat bateratzen saiatu denean, antzeko fenomenoa sortu da. Erromatar Inperioan, latina —hasiera batean, Italiako erdialdeko eskualde mugatu bateko hizkuntza— Italiako gainerako lurraldeei ezarri zitzaien lehenik, eta, gero, Europako parteei, neurri handi batean tokiko hizkuntzak mugiaraziz; Afrika Erromatarrean, berriz, latina nagusitu zen eta bertako hizkuntza nagusia izan zen arabierak lekua kendu zion arte.

Anatoliak antzeko hizkuntza-aniztasuna zuen jatorrizko estatu txikiek gobernatu zutenean. Persiar eta heleniar inperioen azpian, konkistatzailearen hizkuntza lingua franca gisa erabili zen. Anatoliako hizkuntza indigenak desagertu egin ziren.

Ekialde Urrunean, Afrikan eta Latinoamerikan, eskualdeetako hizkuntzak modu hertsian edo nahasian ordeztu dira, hein handi batean edo erabat. Tibeten bertako hizkuntza aldaerak txinera mandarin estandarrez ordezkatu da. Ainuera eta ryukyuan hizkuntzak japonierak ordezkatu ditu. Kitxua eta meso-amerikako hizkuntzak gaztelaniak ordezkatu ditu; malayo-polininesiar hizkuntzak malayoen hizkuntza ofizialak ordezkatu ditu, Filipinetako hizkuntzak, filipinerak, tagalo estandarrak ordezkatu ditu eta antzera beste hamaika hizkuntzekin. Arabiarrak hizkuntza berebere indigena asko ordezkatu ditu Afrikako iparraldean, eta koptoa kristau ortodoxoak erabilera sakratura mugatu da.

Erdi Aroan ingelesak hizkuntza inperialismoa jasan zuen frantsesaren eraginez, bereziki normandiarren konkistaren ondoren. Ehunka urtetan, frantsesa edo anglo-normandoa administrazioaren hizkuntza izan zen (ikus Law French), eta, beraz, Erdi Aroan Ingalaterran estatus altuagoko hizkuntza izan zen frantsesa ingelesa baino. Latinak elizaren hizkuntza eta ikaskuntzako hizkuntza akademikoa izaten jarraitu zuen. Gaur egun ingeles arrunt bate ezin ditu normandiarrek sartutako hitz asko bereizi germaniar jatorriko hitzengandik; askotan hiztun arrunt askorentzat ingelesak garai horietan zuzenean ingelesetik edo latinetik mailegatutako hitzak, ingelesezko jatorrizko hiztun askorentzat mailegu erromaniko horiek "hitz jasoagoak" ematen dute.

Gaur egungo Alemanian eta Erdialdeko Europan Erromatar Inperio Santua ezarri ondoren, alemanera eta bere aldaera batzuk Europa erdialdeko noblezia askoren hizkuntza gogokoena bihurtu ziren. Arrakasta aldakorrarekin, alemanera Erdialdeko eta Ekialdeko lurralde zabal batera zabaldu zen, merkataritza- eta estatus-hizkuntza gisa. Hori Bigarren Mundu Gerrarekin amaitu zen.

Hitz egin ezazu frantsesez. Izan txukuna. Kataluniako eskola batean idatzitako leloa.

Frantsesa ere zabaldu egin da Frantziar Iraultzaren ostean. Okzitaniera, bretoiera, euskara, katalana eta korsikera bezalako hizkuntzak ordezkatu egin dira Frantzian. Prozesu horrek, Francization izenaz ezagutzen da ingelesez, subjektuen eta objektuen arteko gatazka eragiten du askotan, eta independentzia-eskeak eragiten ditu. Horren adibide dira Bretainiako nazionalismoa eta Flandesko Mugimendu Flamenkoa (Belgika).

Italian, frantsesaren antzeko egoera bat dago, italiera estandarrarekin, zein hainbat hizkuntzaren kontura hedatu da, hala nola sardinieraren, sizilieraren, ladinoaren, venezieraren eta friulieraren kontura; aldiz, alemanaren (hegoaldeko Tirolean) edo frantsesaren (Aostako ibarrean) hizkuntzak, historikoki jazartzen direnak, koofizialak dira orain eskualde horietan.

Gernikako hilarri baten euskarazko inskripzioak berehala kentzeko eta haren ordez espainiera jartzeko agindua (1949), ordenantzaren arabera.

Espainiaren eta, neurri txikiagoan, portugesaren kolonizazioak hizkuntza horiek gailendu zituen Hego Amerikan eta Afrika eta Asiako parteetan (Filipinak, Macao eta, denbora gutxirako, Formosa). Iberian, gaztelania, Gaztelako erresuman hitz egiten den bezala, Espainiako beste herri eta lurralde batzuetara zabaldu eta inposatu zen, eta XVIII. mendetik XX.era Estatuko hizkuntza ofizial bakarra bihurtu zen.

« "Siempre la lengua fue compañera del Imperio". »

—Antonio de Nebrija. 1492.[4].

Errusiako hizkuntza-inperialismoa Belarusen kontuan, esate baterako, argi ikus daiteke, bai herrialdearen izenaren inguruko eztabaida zaharrean (Belarús vs Bielorrusia), bai presidentearen izenaren ortografia arruntean. Ingalaterrako, Australiako, AEBko transkripzioak Alexander Lukashenko forma errusiarra hobetsi du, Alyaksandr Lukashenka bielorrusiarraren aldaeraren ordez. Errusiera frantsesaren atzetik baloratzen zuten tsarren garaietako hainbat aristokratek baina Sobietar Batasunaren garaietan errusiera hizkuntza ofizial bezala Sobietar Batasuneko lurralde guzti-guztietan hedatzeko ahaleginak ez ziren txikiak izan.

Independentziaren ondorengo Indian, hizkuntza ofizial bakarrak hindi bihurtzeko ahaleginak egin ziren, bereziki Tamil Nadu estatuan.[5]

Kritikak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Phillipson gogor hartu dute Robert Phillipson-en kontrako argudio batzuekin, eztabaida bizietan. Adibidez, Alan Daviesek Phillipson-en mamua dagoela adierazi du Edinburgoko Hizkuntzalaritza Aplikatuko Departamentuan:   Davies-en aburuz, bi kultura bizi dira hizkuntza-inperialismoan: bata, erruduntasunaren kultura bat ("koloniak ez lirateke inoiz gertatu behar"); bestea, etsipen erromantikoaren kultura ("egiten ari garena ez genuke egin behar"). Rajagopalan urrunago doa, eta dio Robert Phillipson-en liburuak erruduntasun konplexu bat ekarri duela ingelesaren ikaskuntzaren eta irakaskuntzaren profesionalen artean (English Language Learning and Teaching, ELT).[6]

Daviesek, halaber, argudiatzen du Phillipson-en baieztapenak ez direla faltsugarriak (ez dira zientifikoak beraz): zer gertatuko litzateke dominatuek... ingelesa hartu eta mantendu nahi balute? Phillipson-en erantzun faltsifikaezinak izan behar du ezetz, ezin dutela, menperatzaileek beren interes onenen aurka konbentzitu dituztela".[7] Hala, bada, Robert Phillipson-en teoriak adierazten du garapen-bidean dauden herrialdeek ez dutela erabaki-ahalmen independenterik (ELT onartu ala ez). Nigeriaren testuinguruan, Bisongek dio periferiako pertsonek modu pragmatikoan erabiltzen dutela ingelesa: seme-alabak ingelesezko eskoletara bidaltzen dituzte eleaniztunak haztea nahi dutelako. Phillipson-i dagokionez, Bisong-ek dio "ekintza horiek Zentroko hizkuntza-inperialismoaren biktima diren pertsonengandik eratorri gisa interpretatzea, ebidentzia soziolinguistikoari ez ikusiaren egitea dela, aurrez pentsatutako tesi bati egokitzeko".[8] Ingelesa abolituko balitz, atzerritarra delako, dio Bisongek. Orduan, Nigeria ere desegin beharko litzateke, egitura kolonialtzat hartu zelako.

Gainera, ingelesa bera inperialista den usteari eraso gogorra egin zaio. Henry Widdowson-ek argudiatu duenez, "funtsezko kontraesana dago hizkuntzak berak kontrol hegemonikoa egiten duelako ideian: hau da, hori egia balitz, inoiz ez zinateke gai izango kontrol horri aurre egiteko".[9] Gainera, zalantzan jarri da ingelesaren sustapenak nahitaez tokiko hizkuntzen desmobilizazioa dakarrela. Holborrowek dio "Erdialdeko ingeleszale guztiek ez dute menperatzen, ezta periferiako hizlari guztiak ere ez dira berdin diskriminatzen".[10] Ingeles irlandarra edo Zeelanda Berrikoa ingelesa edo Ingalaterrako eskualdeko dialektoak, hala nola, Bro Kerneveko ingelesa, ingelesaren erdiko aldaera ez-nagusitzat har daitezke.

Zenbait akademikok uste dute ingelesaren nagusitasuna ez dela berariazko hizkuntza-politiken ondorioa, baizik eta kolonizazioaren eta globalizazioaren bidez ingelesezko kolonoak hedatzearen bigarren mailako ondorioa.

Beraz, argudia liteke ezen, Phillipson-en jarraitzaileek hizkuntza hautapenak kanpo-zerga gisa ikusten dituzten bitartean, kontrakoen artean kontua hautapen pertsonal gisa ikusten dela.[11]

Erantzuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hizkuntza-inperialismoaren aldeko argudioak aldezten dituztenek diote ingeleseko jatorrizko hiztun elebakarrek maiz ez ikusiarena egiten dietela kontrako argudioei eta ingelesaren egungo egoera oparoa ospakizuna merezi duen gertaera historiko gisa ikus daiteke.

Munduan ingelesa gero eta gehiago zabaltzen ari dela garapen kezkagarritzat jotzen dutenak (tokiko eta eskualdeko hizkuntzen estatusa murrizten dutenak, eta kultura-balioak ahuldu edo higatu ditzaketenak), seguru asko, Phillipson-en iritziekin bat egingo dute. Alastair Pennycook, Suresh Canagarajah, Adrian Holliday eta Julian Edge talde honetan erori dira, eta hizkuntzalari kritiko aplikatu gisa deskribatu dira.

Hala ere, Henry Widdowson-ek diskurtsoaren azterketa kritikoari buruz egiten dituen oharrak hizkuntza irizpideak aplika dakizkieke:   Irlandan, ingelesaren eragina baztertzea eztabaidagai izan zen herrialdean, baita independentzia baino lehen ere.[12][13][12]

Ghil'ad Zuckermann australiarraren arabera, "Jatorrizko hizkuntzaren titulua eta hizkuntza eskubide kontzeptuak sustatu behar dira. Gobernuak Australiako hizkuntza guztiak ofizial gisa definitu beharko lituzke, jatorri aborigen dutenak ere bai. Whyallako eta beste leku batzuetako hizkuntza-paisaia aldatu beharko genuke (ofizialtasunarekin batera). Kaleko eta erakundeetako letreroetan ingelesarekin batera tokian tokiko hizkuntza indigenan egon behar luke. Ezagutza indigenaren jabetza intelektuala ezagutu behar dugu, hizkuntza, musika eta dantza barne".[14]

Jabetzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hizkuntza-inperialismoaren ideia baztertzen duten batzuek argudiatzen dute ingelesaren hedapen orokorra hobeto ulertzen dela jabetzearen esparruan, ingelesa mundu osoan erabiltzen dela tokiko helburuetarako.[15] Nigeriako adibideaz gain, adibide hauek eman dira:

  • Ingelesez hitz egiten ez duten herrialdeetako manifestariek sarri erabiltzen dituzte seinaleak ingelesez, beren hizkuntza gutxiagotuak mundu osoko telebista-ikusleei transmititzeko. Batzuetan, manifestariek ez dute ulertzen beren pankartek diotena.
  • Bobda-k erakusten du nola urrundu den Kamerun forma mono-kulturaletik, ingelesa irakasteko hizkuntza anglosaxoian zentratuta, eta pixkanaka material didaktiko propioak sartuz joan dela Kamerungo testuinguru batean. Mendebaldekoak ez diren hainbat gai erabiltzen dituzte, gaiak emirak, medikuntza tradizionala, poligamia etab. lantzen dira[16] Bobda hezkuntza elebidunaren alde dago, kamerunesa eta angloamerikarraren kulturak uztartzearen alde dago.[17]
  • Kramschek eta Sullivanek deskribatzen dute nola mendebaldeko metodologia eta testuliburuak egokitu diren tokiko kultura vietnamera egokitzeko.[18]
  • Pakistango Primary Stage English testuliburuak "Pakistan, My Country", "Our Flag" eta "Our Great Leader" bezalako irakasgaiak biltzen ditu, mendebaldeko belarrietara jingostak jo ditzaketenak.[19] Jatorrizko kulturaren barruan, ordea, ELTren, patriotismoaren eta fede musulmanaren arteko lotura ezartzea ELTren helburutzat hartzen da, Punjabeko lehendakari Textbook Board-ek argi eta garbi adierazten duenez: "Kontseiluak... zaintzen du, liburu horien bidez, ikasleek balio islamiarrekiko eta beren jatorri ideologikoetatik babesteko kontzientziarekiko maitasuna izan dezaten. ".[20]

Ingelesaren "nazioartekotze" horrek aukera berriak eskaintzen dizkie ingeleseko jatorrizko hiztunei. McCabe-k hau dio:

 "... bi mendetan zehar gure hizkuntza eta ohiturak esportatu genituen merkatu berrien atzetik, baina orain ikusten dugu gure hizkuntza eta ohiturak itzuli egiten zaizkigula, beste batzuek erabili ahal izateko, gure hizkuntza eta gure kultura aukera berriak aurkitzeko, kontraesan berriak". McCabe (1985), 1. or. 45.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b Phillipson, Robert. (1992). Linguistic imperialism. Oxford University Press ISBN 0-19-437146-8. PMC 30978070. (Noiz kontsultatua: 2021-10-04).
  2. ↑ Phillipson, Robert (1992), p 47.
  3. ↑ a b c d e Phillipson, Robert. Lingua franca or lingua frankensteinia? English in European integration and globalisation1.  doi:10.1111/j.1467-971X.2008.00555.x. ISSN 1467-971X..
  4. ↑ (Gaztelaniaz) Bosque, Miguel Ángel Olmedo Fornas-Luz Trujillo y Trujillo. (2016-10-14). «Siempre la lengua fue compañera del imperio. Antonio de Nebrija» Momentos españoles. Criterios. Memoria recobrada (Noiz kontsultatua: 2021-10-04).
  5. ↑ (Ingelesez) [1]
  6. ↑ Rajagopalan (1999), p. 200.
  7. ↑ Davies (1996), p. 488
  8. ↑ Bisong (1995 [1994]), p. 125.
  9. ↑ Henry Widdowson (1998a), p. 398.
  10. ↑ Holborrow (1993), p. 359; see also Bisong (1995 [1994]), p. 124.
  11. ↑ Davies (1997), p. 248.
  12. ↑ a b Hyde, Douglas. The Necessity for De-Anglicising Ireland. .
  13. ↑ De-Anglicisation - Free Online Dictionary. .
  14. ↑ Zuckermann, Ghil'ad, "Stop, revive and survive", The Australian Higher Education, June 6, 2012.
  15. ↑ E.g. Spichtinger (2000).
  16. ↑ Bobda (1997), p. 225.
  17. ↑ Bobda (1997), p. 234.
  18. ↑ Kramsch and Sullivan (1996).
  19. ↑ Malik (1993), pp. 5, 6, 7.
  20. ↑ Punjab Text Book Board (1997).

 

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • (Gaztelaniaz) Juan Carlos Moreno Cabrera. Los dominios del español. Guía del imperialismo lingüístico panhispánico. Ed. Síntesis. 2015. ISBN: 978-84-907712-5-9
  • (Ingelesez) Robert Phillipson. Linguistic Imperialism. 1992. ISBN-0-19-437146-8

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Hizkuntza_inperialismo&oldid=8967142"(e)tik eskuratuta