Lankide:Enrique3587
Taula periodikoko periodoak taula periodikoko errenkada horizontalak dira. Bertan elementu kimikoak taldekatzen dira bere azkeneko elektroi geruzaren arabera, periodo bereko elementuek geruza kantitate berdina baitute. Periodo batean, elementu baten bere ondoz ondokoak protoi bat gehiago dauka (eta ondorioz, neutraltasuna mantentzeko, elektroi bat gehiago ere).
Egitura elektronikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Elementu baten atomoan, elektroiek era zehatz batean betetzen dituzte atomoaren geruza desberdinak, energia-mailen arabera: zenbaki atomikoa gora igo ahala, geruzak betetzen doaz Madelung arauaren arabera. Geruza bakoitzaren betetzea periodo bati dagokio.
Elementuen propietateak periodoan zehar[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Propietate periodikoak elementuak dituzten propietate batzuk dira, zeintzuk taula periodikoaren arabera joerak dituzten. Jarraian, propietate horiek periodo batean zehar nola aldatzen diren deskribatuko da:
- Erradio atomikoa: bi atomo berdinen nukleoen arteko distantziaren erdia da. Periodoan eskuinera joan ahala, bere zenbaki atomikoa handitzen da. Ondorioz, protoi kopurua handiagoa denez, azken geruzako elektroia erakartzeko ahalmena (indar elektrostatikoen bidez) handitzen da. Hori dela-eta, erradio atomikoa txikiagoa da.
- Ionizazio-energia: egoera gaseosoan dagoen atomo bati eman behar zaion energia azken geruzako elektroi bat galtzeko. Periodoan eskuinera joan ahala, bere zenbaki atomikoa handitzen da. Ondorioz, protoi kopurua handiagoa denez, azken geruzako elektroia erakartzeko ahalmena (indar elektrostatikoen bidez) handitzen da. Hori dela-eta, energia gehiago behar da elektroi hori galtzeko; hots, ionizazio-energia altuagoa da.
- Afinitate elektronikoa: gas egoeran dagoen atomo batek elektroi bat irabazteko joera da. Joera hau kuantifika daiteke entalpia-aldaketareen bitartez. Periodoan eskuinera joan ahala, bere zenbaki atomikoa handitzen da. Ondorioz, protoi-kopurua handiagoa denez, beste elektroi bat erakartzeko ahalmena (indar elektrostatikoen bidez) handitzen da. Hori dela-eta, elektroi bat bereganatzeko joera altuagoa da; hots, afinitate elektronikoa handiagoa da.
Periodoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lehenengo periodoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Taldea | 1 | 18 |
|---|---|---|
| Zenbaki atomikoa | 1 | 2 |
| Izena | Hidrogenoa | Helioa |
| Ikurra | H | He |
Lehenengo periodoa elementu gutxien dituen periodoa da: hidrogenoa eta helioa. Ondorioz, zortzikotearen araua ez dute jarraitzen, 1s orbitala (2 elektroiak onartzen dituena) betetzen delako soilik. Hidrogenoa 1s¹ konfigurazio elektronikoaa duenez, 1. taldean agertzen da taula periodikoan, baina elektroi bat irabazteko joera ere badu. Helioa, ordea, 1s² konfigurazioa du, hala ere, gas-nobleen taldean agertzen da, elektroi-geruza guztiz beteta duelako eta haien portaera bera duelako.
Bigarren periodoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Taldea | 1 | 2 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zenbaki atomikoa | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| Izena | Litioa | Berilioa | Boroa | Karbonoa | Nitrogenoa | Oxigenoa | Fluorra | Neona |
| Ikurra | Li | Be | B | C | N | O | F | Ne |
Bigarren periodoan 2s eta 2p orbitalak daude sartuta. Konturatzen bagara, periodo honetan biologian garrantzia handia duten zenbait elementu topa daitezke.
Hirugarren periodoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Taldea | 1 | 2 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zenbaki atomikoa | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
| Izena | Sodioa | Magnesioa | Aluminioa | Silizioa | Fosforoa | Sufrea | Kloroa | Argona |
| Ikurra | Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar |
Hirugarren periodoan 3s eta 3p orbitalak dituzten elementuak topa daitezke. Guztiak naturan topa daitezke, eta gutxienez, isotopo egonkor bat dute. Argona kenduta, beste guztiak oinarrizko biologia eta geologiarako garrantzitsuak dira. Hauek dira periodo honetako elementu guztiak:
Laugarren periodoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Taldea | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zenbaki atomikoa | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 |
| Ikurra | K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr |
Laugarren periodoan d orbitala duten elementuak agertzen dira lehen aldiz. Periodo honetan kaltzio eta potasio ditugu, biologikoki garrantzitsuak direnak. Trantsizio-metaletan oso garrantzitsuak diren batzuk ditugu: burdina, kobaltoa, nikela eta kobrea. Gehienek garrantzi biologikoa dute.
Bostgarren periodoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Taldea | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zenbaki atomikoa | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42 | 43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49 | 50 | 51 | 52 | 53 | 54 |
| Ikurra | Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe |
Bostgarren periodoak laugarrena bezain beste elementu ditu. Periodo honetatik bi gauza nabarmendu daitezke:
- Esklusiboki erradioaktiboa den elementu arinena periodo honetan dago: teknezioa.
- Funtzio biologikoren bat duten elementu pisutsuenetariko batzuk periodo honetan daude: molibdenoa eta iodoa.
Seigarren periodoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Taldea | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zenbaki atomikoa | 55 | 56 | 57-70 | 71 | 72 | 73 | 74 | 75 | 76 | 77 | 78 | 79 | 80 | 81 | 82 | 83 | 84 | 85 | 86 |
| Ikurra | Cs | Ba | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn |
| Lantanidoak | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zenbaki atomikoa | 57 | 58 | 59 | 60 | 61 | 62 | 63 | 64 | 65 | 66 | 67 | 68 | 69 | 70 | 71 |
| Ikurra | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu |
Seigarren periodoa f blokeko elementuak dituen lehen periodoa da. Hauek berez taula periodikoan errenkandatik kanpo adierazten dira, beherako, baina bakarrik leku faltagatik.